Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi
Ichki kasalliklar propedevtikasi fani
“Tasdiqlayman ”
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
o’quv ishlari bo’yicha prorektor
professor O.R. Teshayev__________________
“____”_________________2010 yil
|
Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot
uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan
№ 16 Mavzu: Nafas yetishmovchiligi.
Rentgenologik tekshirish usullari: bronxoskopiya,bronxografiya, tomografiya.
-
T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan
“____”_____________2010 yil
|
2010-2011 o’quv yili
№ Mavzu: Nafas yetishmovchiligi.
Rentgenologik tekshirish usullari: bronxoskopiya,bronxografiya, tomografiya.
1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: auditoriya,palatalar, , laboratoriya, pulmonologiya bo’limi.
2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.
3. Maqsadi va vazifalari.
- talabalarni ichki va tashki nafas tushunchasi bilan tanishtirish
- nafas sistemasi kasalliklarida instrumental tekshirish usullari va ularning xastaliklarning tashxislaridagi
axamiyati
- nafas etishmovchiligi, uning turlari, darajalari, boskichlari tugrisida
- spirogrammalar, rentgenogrammalar, tomogrammalarni taxlil kilishni urganish
Mashgulotning vazifalari:
- talabalarga ichki va tashki nafas turlari xakida ma`lumot berish
- nafas sistemasi kasalliklariga tashxis kuyish va davolashda funktsional instrumental tekshirishlarning
axamiyati xakida
- spirometrning ishlash pritsiplarini tushuntirish
- tashki nafas funktsiyalari tugrisida tushuncha berish
- spirogramma uslubi bilan tanishtirish va spirogrammani taxlil kilish
- tashki nafas funktsiyasini aniklash asbobi. Clusto Vito
(Germaniya) bilan tanishitirish
- tashki nafas funktsiyalari asosiy kursatkichlarini tugri taxlil kilish
- pnevmatoxometriya uslubi bilan tal ab al ar ni tanishtirish
- oksigemometriya uslubi bilan tanishtirish
- bronxoskopiya uslubi bilan tanishtirish
- bronxografiya, tomografiya uslubi bilan tanishtirish
- nafas etishmovchiligi tugrisida tushuncha berish
- nafas etishmovchiligi turlari, darajalarini kurib chikish
4. Motivasiya.
Zamonaviy tibbiyotda funktsional-intrumental uslublarni kullash katta axamiyatga ega bulib, ular klinik
tekshirish usullarini tuldiradi, tugri tashxis kuyishda muxim rol' uynaydi. Xar bir tekshirish usullarini
aloxida kurib chikish, tekshirish usullariga individual yondoshligi, ulardan tulik foydalanish imkonini
beradi. Bemorlarni kompleks tekshirish va davolashda funktsional-intrumental tekshirish usullarining
axamiyati katta. Ular nafakat bor bulgan nafas etishmovchiligini, xattoki yashirin eki boshlanishida engil
darajalarini aniklashda uta muxim xisoblanadi. Nafas etishmovchiligining turlari, boskichlari tugrisida
ma`lumotlarni bazis xolatlari va davolash jarayonida uzgarishini dinamik tekshirish asbob-uskunali
tekshirishlarning axamiyati bekiyos.
5. Fanlararo bogliqlik.
Vertikal integracia
Gorizontal integracia
Kuyidagi fanlar bilan intеgratsiya kilinadi:
Vеrtikal buyicha
Normal anatomiya
Normal fiziologiya
Gorizontal buyicha
Patologik fiziologiya
Normal anatomiya.
Bronx-upka sistеmasi kuyidagi organlardan tashkil topgan: traxеya, bronx va upka. VII buyin umurtkalari chеgarasida xikildok traxеyaga utadi. Upka juft organ bulib, kukrak kafasida joylashgan. Kеsik konus shakliga ega. Ung upka chav upkaga nisbatan kеngrok, lеkin biroz kaltarok. Upkaga upka va bronx artеriyalari, asosiy bronx va nеrv kirish joyi, upka va bronxlar vеnalari va limfa tomirlari chikish joyi, upka darvozasi dеyiladi. Upka darvozasini xosil kiluvchi barcha xosilalar upka ildizini tashkil etadi. Upka kuyidagi bulaklardan tashkil topgan: ung - uchta , chap - ikkita. Xar bir asosiy bronx upka darvozasidan kirgandan sung bulak vеnalariga bulinadi. Ung bronx uchta bulak bronxiga, chap upka ikkita bulak bronxiga bulinadi. Bulak bronxlari sеgmеnt bronxlariga bulinadi, xar bir sеgmеnt bronxi dixotomik bulinadi. Bu sistеma bronxial daraxtni tashkil etadi. Bronxiolalarni kеyingi bulinishi alvеolyar daraxtni tashkil etadi. Alvеolyar yullar alvеolyar kopchalar bilan tugaydi. Shunday kilib upka parеnximasi xavo utkazuvchi shoxlanuvchi trubkalar va shoxlanuvchi kon tomirlar, limfa tomirlari va nеrvlardan tashkil topgan.
Normal fiziologiya.
Nafas dеganda tukimalarga kislorod olib borish, mеtabolizm protsеssida uni ishlatish va organizmdan uglеrod oksidini olib chikuvchi kiyin biologik protsеss tushuniladi. Nafas protsеssida uchta asosiy etaplarni ajratish mumkin. Tashki nafas; Kon еrdamida gazlar transporti
ichki (tukima nafas). Tashki nafas bu organizm va uni urab turuvchi atmosfеra xavosi
urtasida gazlar almashinuvidir. Tashki nafasda ikkita etap ajratiladi: a)alvеolyar va atmosfеra xavosi urtasida gaz almashinuvi; b)alvеolyar xavo va upka kapillyarlari urtasida gaz almashinuvi.
Gaz transporti kon еrdamida amalga oshiriladi. Gazlarni tashki muxitdan tukimalargacha va tukimalardan tashki muxitgacha xarakati partsial bosim xisobiga amalga oshiriladi.Kislorod ikki xil kurinishda transport kilinadi:gеmoglobin bilan kimеviy boglanishda (oksigеmoglobin) va oddiy fizik erish xolida. Uglеrod oksidi gеmoglobin bilan birikkan xolda transport kilinadi (karbgеmoglobin). Ichki nafas tukimalarni kislorod ishlatib uglеrod oksidi chikarishidan iborat. Nafas olish aktiv amalga oshiriladi. Nafas olish kеtidan nafas chikarish amalga oshiriladi. U passiv bulib kuyidagi faktorlar xisobiga amalga oshadi: kukrak kafasini ogirligi, upka elastikligi, kovurga togaylari elastikligi va korin bushligi organlari bosimi xisobiga.
.
Patologik fiziologiya.
Tashki nafasni gaz almashinuvi asosini uchta bir biriga uzviy boglik bulgan protsеsslar tashkil etadi:
-vеntilyatsiya- alvеolalarda xavoni ritmik almashishi, shuning xisobiga alvеolyar xavo bir xilligi ushlanadi;
-pеrfuziya- alvеolyar kapillyarlarda tuxtamas kon aylanishi,
-diffuziya -kislorod va uglеrod oksidini alvеolyar-kapillyar mеmbranaorkali utishi.
Upkani gaz transport funktsiyasini tipik buzilishlariga kuyidagilar
kiradi:
- alvеolyar vеntilyatsiya buzilishi (gipo- va gipеrvеntilyatsiya);
- upka pеrfuziyasi buzilishi;
- vеntilyatsionn-pеrfuzion munosabatlarni buzilishi;
- diffuz protsеsslar buzilishi;
- aralash formadagi buzilishlar.
6. Darsning mazmuni.
6.1 Nazariy qism
Spirometriya-nafas chikarishdagi xavo xajmini aniklash. Tekshirishda suvli va kuruk spirometrlardan
foydalaniladi. Spirografiya-tashki nafas funktsiyalarini grafik kayd kilish usuli. Yozib olingan egrilik
spirogramma deyiladi. Tashki nafas kursatkichlari 3 guruxga bulinadi:
a) tashki - alveolyar nafas. IOS, NS, NMS nafas olish, rezerv xajmi, nafas chikarish xajmi, JEL, UTX,
MVL - upkalarning maksimal ventilyatsiyasi, nafas zaxirasi, upkaning forsirovan xayotiy xajmi, tiffno
indeksi
b) alveolyar xavo - upka kapillyarlari, kislorodning minutlik surilishi, kislorod sarflanish koeffitsientą
v) arterial, venoz kon tarkibidagi gazlar mikdorini aniklash
1. NOS - bir dakikada nafas olishlar soni. Normada minutiga 16-20 taga teng.
2. Nafas xajmi. Nafas olinganda va chikarilganda xavo xajmi, urtacha 300-900 ml ga teng. Surunkali
yalliglanish jarayonida susayadi, bronxlar kasalligida ortadi.
3. Nafas chikarish kushimcha xajmi normada 1500-2000 mlga teng. Nafas chikarilgandan keyin yana
nafas chikarilgandagi xavo. Upka va bronxlarning yalliglanish jarayotlarida pasayadi.
4. Nafas olish kushimcha xajmi - 1500-2000 mlga teng. Oddiy nafas olgandan keyin maksimal nafas
olingandagi xavo xajmi. Bronxial astma va surunkali zotiljamda keskin susayadi.
5. Upkaning tiriklik xajmi - kushimcha nafas olish va chikarish nafas xajmi yigindisiga teng. Urtacha
3700 ml ga teng. Restrektiv jarayonda (zotiljam, pnevtosklerozda) susayadi.
6. Koldik xavo - maksimal nafas chikarilgandan keyin kolgan xavo mikdori. Geliy gazoanalizator
erdamida bilvosita aniklanadi. Normada 28-35%. Upka tukimasi elastikligi susayaganda ortadi.
7. Nafas olish va chikarish kushimcha xajmi, koldik xavo xajmining yigindisiga teng. Normada
5000-6000 ml.
8. Nafasning minutlik xajmi - bir minut davomida olingan va chikarilgan xavo xajmi. Normada
5000-10000 ml. Jismoniy zurikishda ortadi, kompensator reaktsiyalar susayganda kamayadi.
9. Upkalarning maksimal ventilyatsiyasi. Nafas sistemasi maksimal zurikkanda bir minut davomida
aylangan xavo mikdori. Normada 80-200 ml.
10. Nafas rezervi. Nafasning maksimal ventilyatsiyasi va nafasning minutlik xajmi farki xisoblanadi.
Normada 85-95%. Upka tukimasi patologik darajasiga karab uzgaradi.
11. Forsirlangan xayotiy xajm. Votchal-Tiffno sinamasi. Upka tiriklik sigimining 70%ini tashkil kiladi.
Votchal-Tiffno indeksi obstruktsiya jaraenlarida uzgaradi.
12. Nafas olish va chikarish mexanizmlarining munosabati. Normada 1:1,3. Obstruktiv jarayonlarda
uzayadi.
13. Kislorodning minutlik surilishi. Bir minutda tukimalarda kislorodning surilishi. Spirogramma egriligini
tushish darajasi bilan aniklanadi. Normada 200-300 ml.
14. Kislorodni foydalanish koeffitsienta. 1 l xavodan surilgan kislorod mikdori bilan aniklanadi. Normada
30-50 ml. Upka ventilyatsiyasi patologiyalarida, kon aylanish, diffuziya jaraenlarida susayadi.
Pnevmatoxometriya - kuchli nafas olib, chikarilganda xavo okimining eng yukori tezligini aniklash.
Normada erkaklarda 6000-8000 ml, ayollarda 4000-6000 ml. Kursatkichlarning 85% dan pasayishi
bronxlar utkazuvchanligini kursatadi. Keskin susayishi bronxospazm mayda bronxlar kollapsida,
bronxlarda ekssudat yigilganda keskin susayadi. Oksigemometriya- konni kislorod bilan tuyinishi. 0-36
va 0-56 oksigemometrida "Custo Vit" (Germaniya)da ulchanadi.
Tashki nafas kursatkichlari: JEL, DO, Rovd, ROvnd
b) upka ventilyatsiyasi: FJEL
v) bronxial utkazuvchanlik. FJEL, Tiffno indeksi, MVA, pnevmatoxometriya
Nafas etishmovchiligi:
Obstruktiv tip - bronxospazm, bronxlarning kisman tusilishi natijasida, bronxial astma, surunkali bronxit,
surunkali pnevmoniyada uchraydi.
Restriktiv tip - utkir va surunkali zotiljamda, upka tukimasi zararlanganda uchraydi.
Aralash turi: obstruktiv eki restriktiv turlarda tashki nafasni kursatkichlari pasayishi bilan ifodalanadi.
Yashirin nafas etishmovchiligini aniklashda: jismoniy zurikkanda, nafas olish va chikarishda tuxtalish,
farmokologik siinamalardan keng foydalaniladi.
Dembo buyicha nafas etishmovchiligi darajalarini aniklash
Darajalar JEL MVL PsDV
I 75-79% 75% 20-30
I-II 75-65% 75-70% Bronxial astmada 8-10
II 60-50% 60-50% Ba`zi xollarda 40 gacha
III 50-40% 50-40%
Tiffno sinamasi normada 70-83%. 70% dan pasti - bronxospazm va bronxial utkazuvchanlik buzilishida.
40% dan pasti - keskin bronxospazm.
Bronxoskopiya eki traxeobronxoskopiya - traxeya, bronxlarning ichki shillik kavatini endoskopik
tekshirish, patologik uzgarishlar turi, darajalari, lokalizatsiyam, bronxial sekret xolati tugrisida malumot
beradi.
Rentgenologik tekshirish usullari: bronxografiya va
tomografiya
Rentgenoskopiya - upka tukimasining tinikligi, zichlashish uchoklari, bushliklar, plevra pardalari orasida
suyuklik, xavo borligi, plevral chandiklar, traxeya va bronxlarda yot jismlar
borligi, diafragmaning sinxron xarakati, kukrak kafasida a`zolarning joylashuvini aniklaydi.
Rentgenografiya - ma`lumotlarni rentgen plenkada ifodalanishi. Rentgenoskopiyaga Karaganda anik
va yaxshi tasvir beradi.
Bronxografiya - bronxial daraxt xolatini tekshirishda kullaniladi. Bemorga bronxlar ichiga kontrast modda
kiritilib, upkalar rentgenogrammasi kilinadi. Bronxial daraxi tasviri olinadi va taxlil kilinadi.
Tomografiya - upkalarning rentgenologik katlamlarini urganadi. Tomografik tekshiruv maxsus
yunaltirilgan va polipozitiv xolda amalga oshiriladi .
Talabalarning nazariy tayergarligini sinash "rotatsiya" uslubi bilan bajariladi. Talabalar 2-3 tadan kichik
guruxlarga bulanida. Xar bir berilgan savolga kichik gurux a`zolari uz javoblarini ezadilar. Oxirida
savollarga javob variantlari urganilib, eng yaxshi javob aniklanadi. Yaxshi, tulik va tugri javob bergan
talabalarga maksimal ballar kuyiladi.
6.2.Analitik qism.
Talabalarga spirogrammalar, rentgenogrammalar, tomogrammalar, bronxogrammalar namoyish etiladi va
ular taxlil kilinadi. Spirogramma kursatkichlari asosida nafas etishmovchiligini, turi, darajasi, patologiya
turlari aniklanadi. Rentgenogramma, tomogramma, bronxogramma taxlil kilinadi.
Vaziyatli masalalar.
1. 18 yoshli erkak bemor tekshirilganda JEL - 3200 ml, Rovd -800 ml, ROvpd - 2200 ml, OO - 1900 ml,
SI - 20-22 ml. Savol: Nafas etishmovchiligi turini aniklang.
Javob: restriktiv tip
2. 35 yoshli bemorda FVD - kuyidagi kursatkichlar topildi. JEL - 3200 ml, Rovd - 1500 ml, ROvpd - 900
ml, OO - 2500 ml, SI - 18-20 ml, Tiffno indeksi - 65%
Savol: Nafas etishmovchiligining kaysi turi tugrisida uylash
mumkin.
Javob: obstruktiv tip 3. 70 yoshli bemorda FVD tekshirilgandagi kursatkichlar JEL
- 2700 ml, RO-kushimcha n/o - 1000 ml, ROvpd - kushimcha nafas chikarish - 900 ml, OO - 2500 ml,
SI - 17-19 ml, Tiffno indeksi
- 60%.
Savol: Bemorda kanday nafas etishmovchiligi mavzud. Javob: nafas etishmovchiligining aralash turč
Testlar.
1. Instrumental tekshirish usullariga kirmaydi...
a) perkussiya
b) rentgenografiya
v) bronxografiya
g) spirografiya
d) pnevmatoxometriya
2. Upkaning tiriklik sigimi normada:
a) 3000-5000 ml
b) 1500-2000 ml v) 2000-4000 ml
g) 8000-9000 ml
d) 500-1500 ml
3. Tashki nafasni aniklash uslublari:
a) spirometriya
b) rentgenografiya
v) bronxoskopiya
g) bronxografiya
d) auskul'tatsiya
4. Nafas olishlar soni normada: a) 16-20
6)18-22
v) 20-25
g) 10-12
5. Nafas olish va chikarish kuchi kuyidagi usullarda aniklanadi.
a) pnevmatoxometriya
b) spirografiya
v) spirometriya
g) oksigemometriya
d) bronxrskopiya
6. Upkaning tiriklik sigimining kursatkichlarini aniklang.
a) nafas xajmi a, b, v
b) nafas olish kushimcha xajm a, v, g
v) nafas chikarish a, g, d
g) upkaning minutlik xajmi b, g, d
d) nafas olish soni v, g, d
6.3 Amaliy qism.
- spirogrammada tashki nafas kursatkichlarini aniklash
- nafas etishmovchiligi mexanizmini, patologiyada uzgarishlarini tekshirish
- nafas etishmovchiligi turlari va darajasini aniklash
- pnevmatoxometr, oksigemometrning ishlash printsipini urganish
- oksigemometr yordamida konda gazlar mikdorini aniklash
- bronxoskopiya tugrisida tushunchaga ega bulish
- bronxografiya tugrisida tushunchaga ega bulish
- rentgenografiya tugrisida tushunchaga ega bulish
7. Malaka, kunikma va bilimni tekshirish usullari.
- ogzaki javob
- spirogramma, rentgenogramma, tomogrammalan taxlil kilish
- FVD - tashki nafas kursatkichlarini aniklash.
7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.
Interaktiv usul:
8. Joriy nazoratni baxolash mezoni
№
|
O’zlashtirish (%)va ballarda
|
Baho
|
Talabaning bilim darajasi
|
1.
|
86-100
|
A’lo «5»
|
|
2.
|
71-85
|
Yaxshi «4»
|
|
3.
|
55-70
|
Qoniqarli «3»
|
|
4.
|
0- 54
|
Qoniqarsiz «2»
|
|
9. Joriy nazoratni baxolash mezoni
|
Mashgulot bosqichlari
|
Mashgulot ko’rinishi
|
Davomiyligi
|
1.
|
O’qituvchining kirish so’zi
|
|
5 min
|
2.
|
Mavzuning o’rgatilishi
slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash
|
Surov va tushuntirish
|
25 min
|
3.
|
Mavzu yakuni
|
|
5 min
|
4.
|
O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.
|
Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at
|
25 min
|
5.
|
Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.
|
Ogzaki surov,
testlar, vaziyatli
masalalar,
diskussiya.
|
20 min
|
6.
|
|
|
10 min
|
10. Tekshiruv savollari.
1. Tashki va ichki nafas tushunchalari kanday?
2. Upkalarning asosiy nafas xajmi kursatkichlari?
3. Spirometr faoliyati printsipi kanday?
4. Pnevmatoxometr asbobi kanday ishlaydi?
5. Oksigemometr asbobi kanday ishlaydi?
6. Bronxoskopiya, bronxografiya kanday bajariladi?
7. Upkaning rentgen tekshirish usullari kanday utkaziladi?
8. Spirogramma kanday taxlil kilinadi?
9. Nafas etishmovchiligi boskichlarini aniklang.
11.Foydalanilgan adabiyotlar:
Asosiy:
1. "Ichki kasalliklar propedevtikasi" Kasimov E.Y., 1996 yil
2.”Ichki kasalliklar propidevtikasi” kitobi.Vasilyenko V.X va Grebeneva A.L..,nashri ostida 1989-y.
3. Ichki kasalliklar propidevtika amaliyot mashg’ulotlari uchun qo’llanma.Dovgyallo.O.G. va b.sh.,1986-y.
4. Shelagurov A.A “Ichki kasalliklar propidevtikasi”.
5. ShishkinA.N “Ichki kasalliklar.O’rganish.Simiotika.Diagnostika”.2000-y.,Sankt-Peterburg.
6. Strutinskiy A.V.,Baranov A.P., “Ichki organlar kasalliklari semiotika asoslari.Atlas”.1997-y.,Moskva.
7.M.V Muxin, V.A.Moiseyev. ”Ichki kasalliklar propidevtikasi”. 2000-2005-y.
Qo’shimcha:
1."Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney" O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.
Dostları ilə paylaş: |