Türk folkloru dünya alimlərinin gözü ilə
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI FOLKLOR İNSTİTUTU ______________________________________________ TÜRK FOLKLORU DÜNYA ALİMLƏRİNİN GÖZÜ İLƏ I BAKI – 2016 2 Tərcümə edəni və şərhlərin müəllifi: Qumru ŞƏHRİYAR Elmi redaktoru: Nigar HƏSƏNOVA filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Türk folkloru dünya alimlərinin gözü ilə. Bakı, Elm və təhsil, 2016, 242 səh. Kitabda dünya alimlərinin türk folkloru, əsasən, “Kitabi-Dədə Qorqud”la bağlı məqalələri yer almışdır. Əsər türk folkloru sahəsində tədqiqat aparan araşdırıcılar üçün nəzərdə tutulmuşdur. İSBN: 9-789952-810844 folklorinstitutu.com T 3202050000 Qrifli nəşr 098 – 2016 © Folklor İnstitutu, 2016 © Qumru Şəhriyar, 2016 3 DÜNYA ƏDƏBIYYATINDA TÜRK FOLKLORŞÜNASLIĞI Folklorşünaslıq elə bir elm sahəsidir ki, orada bütün xalq- ların mədəniyyəti, etnoqrafiyası, milli dəyərləri öz əksini tapır. Folklorşünaslığa, dastanşünaslığa, şifahi xalq ədəbiyyatının di- gər janrlarına cild-cild əsərlər həsr olunsa da, yenə də bu sahədə tədqiqatlar davam edir, bütün dünya alimləri öz folklorunu, mi- fologiyasını tədqiq edərkən digər ədəbiyatların onlara təsirini də araşdırırlar. Bütün dünya xalqlarının elmi araşdırmaları arasında türko- logiya xüsusi yer tutur. Hələ qədim dövrlərdən indiyə qədər in- gilis, alman, fransız, macar, yəhudi və s. mənşəli türkoloqlar ye- tişib, ömürlərini məhz türk mədəniyyətinin, etnoqrafiyasının öy- rənilməsinə həsr ediblər. Məsələn, yəhudi əsilli macar türkoloq İqnats Kunoş (1860-1945) türk xalqlarının etnoqrafiyasını, folk- lorunu öyrənmək məqsədilə onların yaşadığı bölgələri gəmi ilə səyahət etdiyi zaman pulu olmadığından həftələrlə gəminin gö- yərtəsində, döşəmədə yatmağa razı olub. Yaxud onun müəllimi yəhudi əsilli macar türkoloq və diplomat Armin Vamberi (1832- 1913) dərviş libası geyinərək müsəlman kimi özünü qələmə vermiş, illərlə türklərin arasında yaşamışdır. Və ya italyan türko- loq və dilçi Ettori Rossi (1894-1955) Birinci Dünya müha- ribəsində iştirak edtiyi illərdə türklərdən folklor nümunələri top- layırmış. Macar türkoloq Laszlo Rasoni (1899-1984) türk dün- yasının tarixini, etnoqrafiyasını o qədər dərindən bilirdi ki, o, Atatürkün şəxsi dəvəti ilə Türkiyədə dərs demişdir və hətta alim orada macarşünaslığın banisi hesab olunur. Polşa-Belarusiya şairi, şərqşünas və diplomat Aleksandr Xodzkonun (1804-1891) «Koroğlu» dastanını bütün dünyaya tanıtmağı məlumdur. Alma- niya diplomatı və şərqşünas H.F.F.Ditsin (1751-1817) «Təpə- göz»lə bağlı araşdırmaları da o cümlədən. Bütün bunlar onu göstərir ki, türk xalqına məxsus şifahi xalq ədəbiyyatının sərhəd- ləri hüdudsuzdur. 4 Bütün dünya alimlərinin diqqətini türkologiyaya, türk mə- dəniyyətinə, etnoqrafiyasına və folkloruna yönəldən «Kitabi-Də- də Qorqud» dastanı Azərbaycanda nə qədər tədqiqata cəlb olun- sa da, yenə də dünya ədəbiyyatında bu mövzuda yazılanların sa- yından azdır. H.F.F.Ditsin «Təpəgöz»ü elm aləminə tanıtmasından sonra bu boy üzərində dünya ədəbiyyatında onlarla tədqiqat işi mey- dana çıxdı. Elə F.Ditsin özünün də bu boyun təhlilinə həsr etdiyi yazıları az deyil. Qeyd edək ki, F.Dits Təpəgözün Homerin «Odisseya»sındakı Polifemdən daha qədim olduğunu söyləyir. Ə.Sultanlı (1906-1960) «Dədə Qorqud»u qədim yunan eposları «İlliada» və «Odisseya» ilə paralellərinin 7 ümumbəşəri motivə («ata ilə oğulun vuruşu», «qardaş ilə qardaşın üz-üzə gəlməsi», «ər öz nişanlısının toyunda», «qəhrəmanın Təpəgözlə vuruşu», «oğula ana haqqında şər atmaq», «ölməli olan ərin ata-anaya müraciəti, rədd cavabı alması, arvadı əri üçün ölümə gedir», «qəhrəmana fövqəladə güc aşılamaq») əsaslandığını xüsusi vur- ğulamışdır 1 . Bir qədər sonra isə E.Rossinin Vatikan kitabxanasında aş- karladığı F.Ditsdən bir az fərqli, amma yeni variantı dünya alim- lərinin bu dastana olan marağını bir az daha artırdı. Tələbəsi İ.Kunoşa «türklərin «Molla Nəsrəddinin lətifələri»ndən başqa folklor nümunələri yoxdur» deyən A.Vamberi belə türk xalqla- rının bu cür zəngin mədəni abidəsi qarşısında aciz qaldı. «Dədə Qorqud» abidəsindəki bir sıra motivlər dünya xalq- larının qədim və möhtəşəm dastanları ilə səsləşir, hətta türk dün- yasının zəngin, çoxşaxəli tarixi və mədəni ənənələrini özündə əks etdirən qədim və orta əsrlərdə yaranmış yazılı dastanlarla da maraqlı və nəzərə çarpacaq qədər oxşar, paralel məqamlar var- dır. Belə ənənəvi oxşarlıqlara «Bilqamıs», «Nart», «Mahabhara- ta», «Şahnamə», Füzulinin və Nizaminin poemalarında, «Əh- 1 Bax: Sultanlı Ə. «Kitabi-Dədə Qorqud» və qədim yunan dastanları. Bakı, Elm, 1999, s. 41; İsmayılova Y. «Dədə Qorqud kitabı» və müasir Azər- baycan ədəbi düşüncəsi. Bakı, Elm, 2011, s.36 Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|