ÖNSÖZ
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması
Proje Koordinatörü
Mustafa Turğut
Proje İzleme ve Değerlendirme Grubu
Emre Ertekin, Yasemin Esen, Dursun Ayan, Serdal Altun,
Neriman Kaya, Ebru Doğan, Pınar Erol ve Meryem Gökyar
Editör
Mustafa Turğut
Akademik İçerik Danışmanlığı
Ipsos Sosyal Araştırmalar
Enstitüsü
Redaksiyon
Onur Caymaz, Yasemin Esen
Tasarım ve Uygulama
Çizge Tanıtım ve Matbaacılık Ltd. Şti.
Kapak Fotoğrafı
cepera/Shutterstock
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık
Ipsos Sosyal Araştırmalar Enstitüsü
Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 23
Birinci Basım, 2015, İstanbul
ISBN: 978-605-4628-80-3
Baskı ve Cilt
Çizge Tanıtım ve Kırtasiye Ltd. Şti.
Mrk. Efendi Mah. Davutpaşa Cad. Kale İş Merkezi
No: 231-232 Zeytinburnu/İstanbul
T: +90 212 482 5628
İletişim
Eskişehir Yolu Söğütözü Mahallesi 2177 Sokak
No: 10/A Kat: 24 Çankaya/Ankara
T: +90 312 705 5513 F: +90 312 705 5599
e-posta: arsopol@aile.gov.tr
www.aile.gov.tr
©2015 Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı'nın izni olmaksızın tamamı veya herhangi bir
bölümü herhangi bir biçimde veya yöntemde, elektronik, mekanik,
fotokopi, kayıt olarak çoğaltılamaz.
Kitapta yer alan görüşlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
Toplumun en küçük birimi ve temel yapı taşı olan
aileler, her ne kadar modernleşme ve küreselleşmenin
de etkisiyle çeşitli değişimlere uğramışlarsa da, kişiler
üzerindeki etkileri ile toplumdaki düzenleyici rollerinden
hiçbir zaman ödün vermemişlerdir. Sunduğu oto-kontrol
sistemi, dayanışma ve destek ortamı, iş bölümü ve
ekonomik düzen gibi toplumsal
ve ekonomik işlevlerle
de, aile kurumu toplumu ve kişileri anlamak açısından
son derece önemlidir. Ayrıca, bu kurum, bireylerinin
kendini sorumlu hissederek hayatlarına çeşitli alanlarda
düzen vermesi, insanî ve kültürel değerlerini sonraki
nesillere aktarmalarına yardımcı olmaları gibi birey-
toplum arasındaki ilişkiyi düzenlemeye yönelik rollerinin
yanı sıra; bireylerine ihtiyaç duydukları sosyal desteği ve
psikolojik yakınlığı bulabildikleri bir ortam sağlamaktadır.
Gelecek nesillerin de ilk sosyalleşme ortamı olan
ve bir nevi gelecek nesillerin oluşturacağı toplumu
şekillendiren ailelerin sağlıklı bir şekilde devamlarının
sağlanması, daha sağlıklı ve huzurlu bir toplum yaşamı
için de elzemdir.
Ülkemizde “evlilik” bağı ile kurulan aileler, daha önce bahsi
geçen toplumsal ve ekonomik boyutlarının yanında,
resmi nikâh ile bir de hukuki boyut kazanmaktadırlar. Bu
hukuki ilişkinin birey ve toplum üzerindeki etki alanlarının
bilinmesi; bireylerin birbirlerine karşı bu bağ ile ortaya
çıkan sorumluluklarının farkında olmaları
ve kurulan aile
kurumunun sevgi ve saygı temellerinin sağlam olması
da bu ilişkinin sürdürülebilmesi için oldukça gereklidir.
Medeni kanun çerçevesinde, evlilik hukuku içerisinde
sınırları çizilen bu hukuki ilişkinin sürdürülebilmesi de,
ailenin bahsi geçen işlevlerinin sağlıklı bir şekilde yerine
getirilebilmesi için, en az bu bağın kurulması kadar
önemlidir.
Dolayısıyla, bu bağın koparılmasına, yani boşanmaya
sebep olarak aile kurumunun bütünlüğünü etkileyen
veya onu tamamen ortadan kaldıran nedenlerin
anlaşılması için yapılan çalışmalar oldukça değerlidir.
Ailenin toplum ve bireyle ilişkili bahsi geçen rolleri de göz
önüne alındığında, bu çalışmalar özellikle Bakanlığımızın
alabileceği önlemleri ve ilgili çözüm önerilerini ortaya
koymaları ve sosyal politika olarak uygulayabilmeleri için
de yol göstermeleri açısından son derece yararlıdır.
Bu bağlamda, “Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması
2014”ün hazırlanmasına ve yayımlanmasına katkı
sağlayan bütün personele teşekkür ediyor,
bu tür
çalışmaların çoğalarak sosyal politika oluşturmada temel
bilgi kaynaklarımız haline gelmesini temenni ediyorum.
Doç. Dr. Ayşe Nur İslam
Bakan
SUNUŞ
TEŞEKKÜRLER
Ailenin kurulmasının temelinde yer alan evlilik
birliğinin, boşanma ile sonlandırılması ailenin toplumsal
işlevleri açısından düşünüldüğünde dünyada ve
ülkemizde toplumsal bir sorun olarak ele alınabilir.
Ülkemizde aile kurumu önemini korumasına rağmen,
boşanmalar gittikçe artmakta ve bu sorun toplumu
da derinden etkilemektedir. Dolayısıyla, boşanmanın
sebeplerinin anlaşılması ve bunlara ilişkin sosyal
politikaların üretilmesi oldukça önemlidir. Sadece
sayısal istatistiklerle elde edemeyeceğimiz bu
nedenlere ilişkin bilgileri alabilmek için de boşanmış
bireylerin hikâyelerinin niteliksel araştırma yöntemleri
ile alınması gerekmektedir. Sonrasında, bunların sosyal
ve demografik veriler ışığında incelenmesi, boşanmanın
devletin ilgi alanına
giren kültürel, ekonomik ve
psikolojik nedenlerinin nasıl bir örüntü gösterdiğini
anlamak ve buna ilişkin politikalar geliştirebilmek için
son derece yararlı bir çalışmadır.
Boşanma süreci ve sonrası aile bireylerinin yaşam
düzenleri, alışkanlıkları, görev ve sorumlulukları
üzerinde çeşitli etkilere sahiptir. Ailelerin toplumsal
düzeni ve ailenin gelir-gider düzenini sağlamak,
bireylerini korumak ve kollamak, sosyal ve psikolojik
destek sağlamak, gelecek kuşaklarını yetiştirmek,
kültürün ve değer yargılarının aktarılmasını
sağlamak
gibi işlevlerini göz önünde bulundurduğumuzda,
boşanma bireyler ve toplum açısından yeni sorunlara
yol açabilmektedir. Dolayısıyla, aileleri bu işlevlerini
sağlıklı bir şekilde yerine getirmekten alıkoyan ve
eşleri boşanmaya götüren sebeplerin anlaşılması ve bu
sebeplere yönelik çeşitli önlemler ve çözüm önerilerinin
sosyal politika oluşturulmasında kullanılması sadece
kişileri değil toplumu da etkileyecektir.
Evlilik birliğinin bozulması anlamına gelen boşanmanın
sebeplerini anlamak için yapılan bu çalışma, toplumsal
açıdan son derece önemli etkilere sahip olan bir olguyu
anlamaya yardımcı olarak, bu sorunu önlemeye yönelik
politikalar üretilmesini sağlayacaktır. Aile ve toplum
arasındaki ilişkinin önemine müdrik herkesin katılacağı
üzere boşanma sadece kişisel bir konu olmadığından
bu konudaki araştırmalar boşanan, boşanmayı düşünen
eşlerin yanı sıra topluma da yararlı çalışmalardır.
Dolayısıyla bireysel hikâyelerden yola çıkarak boşanma
sürecinin öncesi ve sonrasına
ilişkin verilerin elde
edilmesiyle yapılan bu çalışma, boşanma sebeplerini
özellikle de “şiddetli geçimsizlik” başlığı altında toplanan
farklı sorunları anlamaya ve önlemeye yardımcı olacaktır.
2008 yılında ilki gerçekleştirilen çalışmanın 2014
yılında niteliksel araştırma metotlarıyla daha da
zenginleştirilerek tekrarlanması ile ortaya çıkan bu
çalışmanın, aile bütünlüğünü korumaya yönelik
üretilecek sosyal politikalara yol gösterici olmasını ümit
ederim.
Tacettin GÜNEŞ
Genel Müdür
Boşanma ile ilgili Türkiye ölçeğinde derinlemesine
çalışmaların sayısal olarak son derece az olmasından
yola çıkarak Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırmasını
2008 yılında yapmıştık. İlk araştırmamızda boşanmış
kişiler ile niceliksel yöntemle çalışılmıştır. 2014 yılında
saha uygulamasını tamamladığımız ikinci çalışmamızda
ise niteliksel yöntemleri de kullanarak hem boşanmış
kişilerle hem de boşanma konusunda çalışan hâkim,
avukat, psikolog, sosyal çalışmacı vb. uzmanlarla da yüz
yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda söz
konusu bu çalışmaya emeği geçen herkese teşekkürü
bir borç biliyoruz.
Bu önemli çalışma Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün
değerli yöneticileri, uzmanları ve personeli tarafından
tasarlandı.
Sorukağıdı hazırlama, saha uygulaması, analiz ve
raporlama gibi hazırlık
ve uygulama süreçlerinin
başarıyla nihayetlendirilmesini sağlayan Ipsos
Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nde görev alan, proje
yürütücüsü Semiha Feyzioğlu'na, araştırmacılar Vildan
Samancı Peksezer ve Neyir Zerey'e, saha müdürü Bahar
Kabaoğlu'na, katılımcı temini sürecine destek olan
Esengül Kaşmer, Özlem Tekin, Alev Avcı, Sercan Safi,
Nurten Çakır, İlknur Uysal'a;
Boşanmış birey ve kanun uygulayıcılarla görüşmeleri
gerçekleştiren Ayşegül Özadak, Damla Kasımoğlu,
Didem Şalgam, Dilvin Dilara Usta, Elif İnci Anakök,
Gonca Durukan, Gülenden Yıldırım, Hülya Çiftçi, İlker
Aslan, Kübra Göknil Torun, Güldeniz Şensoy, Melike
Gubse Küçükyedek,
Nurdan Durmaz, Zeynep Begüm
Hergüvenç, Zeynep Ece Sarıoğlu'na;
Literatür çalışmasının hazırlanmasında emeği geçen
Burcu Erbayraktar'a;
Boşanma projeksiyonlarını gerçekleştiren Serkan Ceran
ve Selçuk Akbaş'a;
Araştırmanın bütçesini sağlayarak sosyal araştırmalara
katkı veren Kalkınma Bakanlığı çalışanlarından, Yusuf
Yüksel ve Gamze Tokman Malatyalı’ya;
Çalışmanın izleme ve değerlendirmesinden
sorumlu olan Araştırma ve Politika Daire Başkanlığı
çalışanlarından Dursun Ayan, Emre Ertekin, Yasemin
Esen, Serdal Altun, Neriman Kaya, Ebru Doğan, Pınar
Erol ve Meryem Gökyar’a,
Projemizin danışmanı olan değerli hocamız Prof. Dr.
Şükran Şıpka'ya; araştırmamıza katkıda bulunan Prof.
Dr. İsmet Koç ve Yard. Doç Dr. Burcu Yakut Çakar'a da
kıymetli vakitlerini ayırarak fikirlerini bizimle paylaştıkları
için teşekkür ediyoruz.
Mustafa Turğut
Araştırma ve Politika Daire Başkanlığı