Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri



Yüklə 261,75 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/14
tarix01.11.2017
ölçüsü261,75 Kb.
#8076
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14


38

Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi

Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm,

Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

Doç. Dr. Cüneyt Yüksel*

Özet

Türkiye’de siyasi sistem arayışları ile başkanlık veya yarı başkanlık sistemine

geçiş tartışmaları, yeni Anayasa yapım süreciyle birlikte yeniden gündeme

gelmiştir.  Parlamenter rejim geleneğinden gelen Türkiye’de siyasi uzlaşma

kültüründeki eksiklik, siyasi istikrarsızlık, yasama organı üyelerinin etkisizli-

ği, yürütme organının sorumluluğunu harekete geçirme yollarının zayıflığı

eleştirileri üzerinden mevcut siyasi sistemi değerlendirmek gerekmektedir.

Her siyasi sistemin kendi açısından yararları ve sakıncaları olduğundan, Türki-

ye’de hükümet istikrarının yanı sıra siyasi istikrarı da sağlayacak, denge ve

fren mekanizmalarının olduğu gerçek kuvvetler ayrılığını hayata geçiren, temel

hak ve özgürlüklerin, demokrasinin ve hukukun üstünlüğünün korunmasına

hizmet eden bir siyasi sistem için gerekli düzenlemeleri yapmak ve yeni bir

yönetim anlayışı geliştirmek gerekmektedir.

Anahtar SözcüklerUluslararası Hukuk, Karşılaştırmalı HukukSiyasi Rejim,

Hükümet Sistemi.



Abstract

Turkey has been exposed to the issue of adapting new governmental system

and  switching  to  a presidential or semi-presidential system with the new

constitution-making process. Current parliamentary democracy of Turkey

should  be  discussed  to  help  resolve  political  problems  such as lack of

consensus,  political i nstability,   ineffectiveness  of the  members  of  the

parliament  and  lack of control the government. There is no governmental

system with zero problems. Thus, in Turkey, a new approach of governing is

needed to address political and governmental stability, separation of Powers

* TBMM 23. Dönem Milletvekili. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden lisans, Harvard

Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden yüksek lisans, Stanford Üniversitesi Hukuk Fakülte-

si’nden yüksek lisans ve doktora derecelerine sahiptir.




with checks and balances, and guarantees fundamental rights and freedoms,

democracy and the rule of law.



KeywordsComparative Law, International Law, Political Regime, Goven-

mental System, Parliamentary System, Presidential System, Semi-Presidenti-

al System.

I. Giriş

Türkiye’de 21 Ekim 2007 tarihinde halkoylaması yoluyla kabul edilen anaya-

sa değişikliği, Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesini öngörmektedir.

28 Ağustos 2014’de görev süresi dolduktan sonra, 12. Cumhurbaşkanı Türki-

ye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından değil halk tarafından seçilecek-

tir.


1

Türkiye bu değişiklikle saf parlamenter sistemin yanı sıra yarı başkanlık

sisteminin bir kısım özelliklerini de taşır hale gelecektir. Kaldı ki, bugün geli-

nen noktada Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından belli bir süre için seçilmesi,

TBMM’yi yenileme yetkisine sahip olması ve bazı önemli görevdeki kişilerin

atamalarını gerçekleştirebilmesi gibi sembolik niteliği aşan esaslı yetkilerle

donatılması da yarı başkanlık sistemine yaklaşıldığı şeklinde yorumlanabilir.

Parlamenter sistemlerde, meclisteki çoğunluğu elinde bulunduran parti ile

aynı siyasi görüşü paylaşan halk tarafından seçilmiş Cumhurbaşkanı’nın var-

lığı rejimin yarı başkanlık sistemine yaklaşmasına veya dönüşmesine neden

olacaktır. Fakat hükümetin meclisten güvenoyu alma zorunluluğu, genel siya-

setinden sorumluluğunun yanı sıra parlamento önünde kollektif ve bireysel so-

rumluluğu rejimin parlamenter özelliklerini de göstermektedir. Ayrıca 1982

Anayasası ile Cumhurbaşkanına verilen yetkilerin esaslı yetkiler olması her ne

kadar parlamenter sistemi yarı başkanlık sistemine yaklaştırsa da Cumhurbaş-

kanı’na Meclis’i fesih yetkisi verilmemesi parlamenter sistemin yarı başkan-

lık sisteminden en önemli farkını oluşturmuştur. 

Görülüyor ki, Türkiye’de parlamenter sistemin terk edilerek başkanlık ve-

ya yarı başkanlık sisteminin tercih edilmesi, kolaylıkla, evet veya hayır şeklin-

de kesin olarak söylenebilecek bir husus değildir. Her sistemin zayıf ve güçlü

yanları vardır. Her şeyden önce, parlamenter rejimin doğrudan doğruya kendi-

sinden kaynaklanan özelliklerin, bu sistemi istikrarsız ve güçsüz kıldığı söyle-

nemez. Bu istikrarsızlığa yol açan faktörler, koalisyon hükümetleri, yasamanın

ve milletvekillerinin etkisizliği, nisbi temsil seçim sistemi olarak ortaya çıkar.

2

Oysa çoğunluk sisteminin uygulandığı, disiplinli iki parti sisteminin olduğu



örneğin İngiltere’de, parlamenter sistem istikrarlı ve güçlü hükümetler ortaya

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

39

1

Karar No: 2928, R.G. Sayı: 29026, 10 Haziran 2014, Yüksek Seçim Kurulu Kararı. 



2

Ergun Özbudun, Demokrasiye Geçiş Sürecinde Anayasa Yapımı, İstanbul, Bilgi, 1993, s. 152-

154; Mehmet Turgut, Başkanlık Sistemi ve Ordu, İstanbul, Boğaziçi, 1998, s. 45. 



çıkarabilmektedir. Türkiye’de de 2002’den itibaren istikrarlı ve güçlü tek par-

ti hükümeti bulunmaktadır. Fakat hükümet istikrarının her şeyi çözmediği ve

sistemdeki bazı sorunların çözülemediği de ortadadır. Zira yürütmenin yasa-

maya tahakkümü, yasama üyelerinin adeta asıl işlevleri olan yasa koyuculuğu

dahi yerine getirmekten aciz bırakılmaları, yasa koyuculuğun bürokratlara bı-

rakılması ve milletvekillerinin sürecin dışına itilmesi, doğrudan halk tarafıdan

seçilen Cumhurbaşkanın yetkileri ve bu yetkileri nasıl kullanacağı sorunlarının

siyasi sistem tercihi ile birlikte ve hatta daha öncesinde yeniden düzenlenme-

si gerekmektedir. 

Bu çerçevede nasıl daha iyi bir devlet ve yönetim anlayışı oluşturabiliriz

sorusunun cevabı olarak parlamenter, başkanlık ve yarı başkanlık sistemi tar-

tışılmaya başlanmıştır. Aslında başkanlık veya yarı başkanlık sistemine geçiş

önerileri ilk hükümet istikrarsızlıklarının yoğun olarak yaşandığı 1970’lerin

ikinci yarısı ve 1980’lerde tartışılmış

3

ve maalesef 1982 Anayasası hazırlanır-



ken tartışmalar göz ardı edilmiştir. Sonrasında yeni anayasa yapım çalışmaları

sırasında ise tartışmalar bir kez daha hassasiyet kazanmıştır. 

Kuvvetler ayrılığı sistemleri yasama ve yürütme yetkilerinin ayrı organlara

verildiği hükümet sistemleridir. Bu sistemlerden, (i) yasama ve yürütme or-

ganlarının birbirinden kesin olarak ayrıldığı, bağımsız olduğu sisteme başkan-

lık; (ii) bu organların birbirinden tam olarak bağımsız olmadığı, işbirliği için-

de olduğu sisteme ise parlamenter rejim denilmektedir. Cumhurbaşkanının

halk tarafından seçildiği parlamenter rejime ise (iii) yarı başkanlık rejimi de-

nilebilir.

4

II. Parlamenter Sistem 



1. Temel Unsurları

Parlamenter rejim 18. yüzyıl ortalarında İngiltere’de ortaya çıkmıştır. 19.

yüzyılda da başka Kıta Avrupası ülkelerinde uygulama alanı bulmuştur. Bu sis-

tem, her ülkede gerilemekte olan monarşik iktidar ile temsili organların uzlaş-



YASAMA DERG‹S‹



25



40

3

Bertil Emrah Oder, Türkiye’de Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Rejimi Tartışmaları: 1991-2005



Yılları Arasında Basına Yansıyan Öneri ve Tepkilerden Kesitler, Başkanlık Sistemi, Türkiye

Barolar Birliği, Yayına Hazırlayan: Teoman Ergül, Ankara 2005, s. 31-54. 

4

Hükümet sistemleri ile ilgili genel bilgi için bkz. Bülent Tanör, İki Anayasa 1961-1982, İs-



tanbul, 1986; Erdal Onar, İsrail’in Kendine Özgü Bir Hükümet Sisteminden Eskisine Geri

Dönüşü, Ankara, 2003; Ali Rıza Çoban, Anayasayı Değiştirme Yetkisi Sınırları ve Denetimi,

Ankara, 2001; Osman Can, Kurucu İktidar-Demokratik Kuruculuk, İstanbul, 2013; Nur Ulu-

şahin, Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Ankara, 1999; Necmi Yüzbaşıoğlu,

Parlamenter Rejimlerde Türkiye’de Yürütme Kuvveti, yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul,

1986; Ergun Özbudun, Parlamenter Rejimde Parlamentonun Hükümeti Murakabe Vasıtaları,

Ankara, AÜHFY, 1962, s.2-13; Turan Güneş, Parlamenter Rejimin Bugünkü Manası ve İşle-

yişi, İstanbul, Nazir Akbasan Matbaası, 1956. 




Yüklə 261,75 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə