U s u l g e r e € i Bu kitap, Nikolay Marr’ın Rusya İmparatorluk Bilimler
Yüklə 72,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LAZİSTAN’A YOLCULUK
- LAZİSTAN’A YOLCULUK NİKOLAY MARR
- Nikolay (Yakovleviç) Marr R
- Marr, Eserleri ve Lazistan’a Yolculuk 1864’te
| u s u l g e r e € i Bu kitap, Nikolay Marr’ın Rusya İmparatorluk Bilimler Akademisi Bülteni’nin 1910 yılındaki 7. ve 8. sayılarında yayımlanan İz poezdki v Turetskiy Lazistan (Türkiye Lazistanı’na Yolculuk) başlıklı raporunun Rusçadan çevirisidir. Türkçe basımda, bazı yerleşim yerlerinin günümüzdeki adları köşeli ayraç içinde verildi. Raporun orijinalindeki görsellere sadık kalındı ve özgün metinde yer alan Gürcüce, Yunanca, Ermenice ve İbranice kelimeler parantez içinde eklendi. Tarafımızca ilave edilen dipnotlar “ç.n.” (çevirmenin notu) ve
“e.n.” (editörün notu) kısaltmalarıyla belirtildi. Türkçe yaz›mda Ömer As›m Aksoy’un Ana Yazım Kılavuzu (Epsilon Yay.) temel al›nd›, Necmiye Alpay’›n Türkçe Sorunları Kılavuzu’ndan (Metis Yay.) yard›mc› kaynak olarak yararlan›ld›. y a y › n c › n › n n o t u Aras Yay›nc›l›k ‹stiklal Caddesi, H›divyal Palas 231/Z. 34430 Tünel, Beyo€lu-‹stanbul Tel: (0212) 252 65 18 - 243 06 02 Fax: (0212) 252 65 19 info@arasyayincilik.com www.arasyayincilik.com Sertifika No: 10728 ––––––––––––––––– ARAS
- ԱՐԱՍ 163
––––––––––––––––– Lazistan’a Yolculuk Nikolay Yakovleviç Marr
[Türkiye Lazistanı’na Yolculuk] Çeviri Yulva Muhurcişi Editör Artun Gebenlioğlu Çeviri Kontrolü Korhan Korbek Kapak Tasar›m› Aret Gıcır Kapak Foto€raf› Rize sahilini gösteren bir kartpostal © Aras Yayıncılık, 2016 ISBN 9786055753634 Bask› Sena Ofset 2. Matbaac›lar Sitesi 4NB7-9-11 Topkap›-‹stanbul Tel: (212) 613 38 46 / Sertifika No: 12064 Birinci Baskı: Nisan 2016, ‹stanbul İkinci Baskı: Kasım 2017, ‹stanbul LAZİSTAN’A YOLCULUK NİKOLAY MARR RUSÇADAN ÇEVİREN YULVA MUHURCİŞİ
NİKOLAY MARR 1864, Kutaisi - 1934, Leningrad (St. Petersburg)
7 Nikolay (Yakovleviç) Marr R us-Sovyet Doğu araştırmaları ekolünün en önemli temsilcilerinden biridir. Özellikle Kafkas halklarının dille- ri, tarihleri ve kültürleriyle ilgilendi. Ani kentinde yaptığı arkeolojik kazılarla Ermeni kültürüne eşsiz katkılarda bu- lundu.
25 Aralık 1864’te Kutaisi’de doğdu. Babası İskoç, an- nesi Gürcü’ydü. Çocukluk yıllarını Gürcistan’ın Ozurgeti kasabasında geçirdi. 1884’te St. Petersburg Devlet Üni- versitesi Doğu Bilimleri Fakültesi’ne kabul edildi. Uzman- lığını Armenoloji, Kartveloloji, Farsoloji ve klasik filoloji alanlarında yaptı. 1891’de Petersburg Üniversitesi Arme- noloji Kürsüsü’ne doçent, 1900’de Armenoloji-Kartvelo- loji Kürsüsü’ne başkan olarak atandı. 1901’de dilbilimi dalında doktor mertebesine yükseldi ve profesör unvanı- nı aldı. 1910’da Osmanlı Devleti’nin Lazistan sancağına yaptığı seyahate ilişkin notlarını makale halinde yayımladı. 1915-16’da Urartulara ait çiviyazısı örneklerini araştır- mak için Hovsep Orbeli’yle birlikte Van’a gitti. 1924’te paleontolojide analitik yöntemi geliştirdi ve bunu alfabesi 8 bulunmayan bir dizi topluluğun dillerine dair çalışmala- rında uyguladı. 1922’de Lenin’in inisiyatifi ve tavsiyesiy- le Maddi Kültür Tarihi Enstitüsü’nü kurdu ve ölümüne dek idaresini üstlendi. 1925-30 yılları arasında Leningrad Devlet Kütüphanesi Müdürlüğü yaptı. 1930’da SSCB Bilimler Akademisi Yardımcı Başkanı seçildi. 1931’de SSCB Bilimler Akademisi Yafetoloji Enstitüsü’nü kurdu (daha sonra Dil ve Düşünce Enstitüsü adını aldı). 1933- 34’te Yunanistan’ın güney kıyıları ve Kıbrıs’a gidecek bir bilimsel araştırma grubu oluşturdu. Marr, edebiyat çalışmalarına Ermeni edebiyatı tarihçisi olarak başladı ve Yeğişe, Yeznig Goğpatsi, Ğazar Parbetsi ile Mkhitar Koş’un eserlerini inceledi. Edebiyat tarihine dair sorunları ele alarak elyazmalarını, Doğu Hıristiyan halklarının dillerindeki derleme ve vakayinameleri araştır- dı. Eçmiadzin, Sina ve Aynoroz’a bilimsel amaçla yaptığı yolculuklar sırasında sayısız önemli yazılı anıtı, aynı tarih- lerde, Akatankeğos’un Arapça eserini (Yunancaya çevril- miş), Handztalı Rahip Gregorius’un Gürcüce elyazmasını keşfedip tanıttı. Movses Khorenatsi, Anonim (Sepeos), Hovhannes Gozern, Şota Rustaveli, Bedrizi ve daha bir- çokları üzerine makaleleri ve monografik incelemeleri bi- limsel kaynak olarak eşsiz bir öneme sahiptir. Marr, Asur ve Yunan anıtlarının özgün yazıtlarını tekrar oluşturma çabasında Ermenice yazmaların önemine işaret etmiştir. Ermeni-Gürcü tarihi-kültürel ortaklıklarını ortaya koy- ması, via armenica’yı (Transkafkasya’daki halkların kadim edebiyatlarının Ermenice aracılığıyla aktarılması) oluştur- ması, son derece önemliydi. Marr, Transkafkasya’daki halkların etnik ve mezhepsel tarihine de yoğunlaştı. Av- rupalı bazı Doğubilimcilere (von Gutschmid, Carrière vs.) 9 karşı çıkarak, Movses Khorenatsi’nin Mar Apas Gadina olduğu yönündeki düşünceyi reddetti ve Khorenatsi’nin
nu ispat etti. 1890’da Eçmiadzin ve Sevan’da, kütüphane- lerdeki Ermenice elyazmalarını incelemesinin ardından Ermenistan’ın kadim topraklarında kazılara başladı. Ag- ner, Şiragavank, Dvin, Zvartnots ve Garni’deki ilk kazılar- la eşzamanlı olarak dikkatini Ani kazılarına (1893-1917, aralıklarla) verdi. Yörede ilk kez etraflıca planlanmış bir arkeoloji çalışması yürütülüyordu. Kazılar sırasında, Pak- raduni krallarından I. Gagik’in heykelinin yanı sıra, Zvart- nots’taki ünlü katedrale benzeyen Gagikaşen Kilisesi’ni ortaya çıkardı. Ani’deki kazılar sayesinde Ortaçağ şehir mimarisi, şehrin sosyal ve idari durumu, ticaret ilişkileri, zanaatlar vs. de inceleniyordu. Bu araştırmalarla ilgili ka- leme aldığı yazılar, Ortaçağ Kafkasya tarihini araştırmak için yöntem ve araştırma planı sunuyordu. Yaklaşık 20 yıl süren kazılar, var olan algıları kökten değiştirdi ve Erme- nistan’da akademinin temelinin atılmasına büyük katkıda bulundu.
Bilimsel çalışmalarının ilk dönemlerinde farklı diller- de elyazmalarını karşılaştırıp incelemekle uğraşan Marr, dilbilimi alanında terimlerle, edebi-kültürel karşılılıklarla, etkileşimlerle ilgilendi. Dillerin doğuşuna dair teorik çalış- maları üç döneme ayrılır. 1908-16’da sadece Kartveli dil- lerini Yafetik olarak görüyordu; 1916-20’de buna Abhaz- Çerkes ve Dağıstan dillerini, üçüncü ve son dönemdeyse Pelasg, Etrüsk ve Bask dillerini dahil etti. Varsayımlarını bir araya getirerek oluşturduğu ve gitgide geliştirdiği “Yeni Öğreti” anlayışı, temelindeki bazı tutarsızlıklara rağmen bir ekol haline geldi; ancak sonraki yıllarda yoğun bir şe-
10 kilde eleştirildi. Günümüzde ise Marr’ın düşüncelerinin birçok doğru ve faydalı noktaya temas ettiği kabul ediliyor. Sovyet Doğu araştırmaları Marr’ın önderliğinde yeni ufuklar edindi. “Armenoloji-Kartveloloji’yi İlgilendiren Elyazmaları ve Araştırmalar”, “Ermeni-Gürcü Elyazmaları Kütüphanesi”, “Ermeni Litografik Anıtları”, “Dil ve Dü- şünce”, “Kafkas Filolojisi’ni İlgilendiren Elyazmaları ve Araştırmalar”, “Ermenistan’daki Dillerde Yafetik Öğeler” ve diğer yayınlar Armenoloji’nin önemli yapıtaşları haline geldi. Marr’ın bir grup öğrencisi belli başlı bilimsel alanlar- da önemli rol üstlendiler. Ermeni halkının ölümle yüzleştiği günlerde, özellikle 1916’da, Marr’ın gayretleri sayesinde Ermeni kültürüne ait birçok eser kurtarıldı. 1931’de Lenin Nişanı ile ödül- lendirildi. 20 Kasım 1934’te Leningrad’da (St. Peters- burg) hayatını kaybetti. Başlıca yapıtları: Eski Ermeni Dili Grameri: Etimoloji (1903), Söz- lüklü Çan (Laz) Dili Grameri (1910), Kafkas Halklarının Sınıflan- dırılması (1920), Dilbilim ve Materyalizm (1929), Yafetik Teorinin Aydınlatılması Süreci Üzerine (1930), Ani: Edebi Kaynaklara ve Kadim Kentte Yürütülen Kazılara Göre Şehrin Bir Tarihi (1934), Dil ve Toplum (1934), Dilbilimin Temel Sorunları (1936), Dil Tari- hinin Temel Sorunları (1937).
11 ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ Marr, Eserleri ve Lazistan’a Yolculuk 1864’te Gürcistan’ın Kutaisi kentinde doğan Niko- lay Yakovleviç Marr için, Kafkasya ve Doğu Karadeniz ta- rihine ışık tutan bir bilim insanı demek yanlış olmayacak- tır. İskoçyalı bir baba ve Gürcü bir anneden doğan Marr’ın bir dil cenneti sayılabilecek Kafkasya’da yetişmesi, dillere yönelik ilgisine ve çalışmalarına zemin hazırlamıştır. Eğiti- mini St. Petersburg Devlet Üniversitesi Doğu Dilleri Fa- kültesi’nde tamamlayan Marr’ın Gürcistan ve Ermenistan tarihi ve arkeolojisi alanlarında büyük katkıları olmuştur. Marr, eski Gürcüce ve Ermenice elyazmaları ve metinler yayımlamış, Ermeni Pakraduni hanedanının başkenti olan Ani’de kazılar yürüterek Kafkasya’nın kadim şehirleri ve manastırlarında arkeolojik araştırmalar yapmıştır. Nikolay Marr’ın Ani harabelerinde kazılar yürütme sü- reci, St. Petersburg İmparatorluk Bilimler Akademisi’nin 1880’de, Yakın Doğu ve İran’da arkeolojik çalışmalar yü- rütmeye karar vermesiyle başlar. Marr’ın yürüttüğü kazılar sayesinde Ani bölgesinde Surp Amenaprgiç Kilisesi gibi birçok yapı ortaya çıkarılmıştır. 12 Ermeni tarihini aydınlatması bakımından dönüm nok- tası sayılabilecek Ani harabeleri kazılarının bu köklü me- deniyetin ihtişamını gözler önüne sermesiyle, bu dönemde Ermenilerle ilişkileri zaman zaman gergin bir seyir izleyen Rus otoriteleri endişeye kapılır ve kazılar durdurulur. Bu kararın ardında kazıların Ermenistan üzerindeki Rus et- kisini sekteye uğratacağı düşüncesi de olmalıdır. * Marr,
1934’te yayımlanan Ani kazılarıyla ilgili kitabında, yaptığı kazılara dair bilgiler aktarır, ancak burada 1913’e kadar olan anılarına yer vermektedir. 1917’ye kadar devam eden kazılara dair hiçbir şey yayımlanamamış ve varolan kayıtlar I. Dünya Savaşı sonunda ortadan kaybolmuştur. Ancak bölgede Marr ile birlikte çalışan Ardaşes Vruyr’a ait anı tü- ründe notlar, kazılar hakkında bilgi içermektedir (Ardaşes Vruyr, Anium [Ani’de], Erivan, 1979). 1917 Ekim Devrimi’ne kadar bölgede devam eden Rus arkeoloji kazıları, 1918 yılına gelindiğinde Türk ordusu- nun bölgeye yaklaşması nedeniyle durma noktasına gelir. Ortaya çıkarılan eserlerin bazıları Erivan’a götürülse de birçoğu mecburen kazı alanında bırakılır. 1922 yılında böl- geyi tekrar ziyaret eden Ardaşes Vruyr, notlarında kazı ala- nındaki eserlerin yağmalandığını ve yok edildiğini belirtir. Arkeoloji alanındaki çalışmalarının yanı sıra, Nikolay Marr’a Sovyet Rusyası’nda bilinirlik sağlayan asıl çalışması dilbilim alanında olmuştur. Marr, kendine ait bir adlandır- ma olan Yeni Dil Öğretisi (Новое учение о языке - No-
özü, tarihi ve kökenine dair bir teori geliştirir. Bu teori zamanla Yafetik Teori, Yafetoloji ya da Marrizm adını al- * “Nikolai Marr and His Excavations at Ani”, (Çevrimiçi), http:// www.virtualani.org/marr/index.htm, 12 Ekim 2015.
13 mış ve SSCB hükümeti tarafından 1920’lerin sonundan 1950’lere kadar desteklenmiştir. Bu teoriye göre dil, in- sanın çalışırken çıkardığı seslerden meydana gelir. Tüm dillerin tüm kelimeleri ortak bir kökene sahiptir ve Sal,
Ortak özelliklerine rağmen bu dört sese farklı sosyal grup- lar farklı anlamlar yüklemişlerdir. Marr’ın teorisi devlet ve akademi tarafından sıkı bir şekilde desteklenir ve döne- min Moskova Devlet Üniversitesi rektörü A. Y. Vışinski, 1927’den itibaren Marrizm’in eğitim programına entegre edilmesini uygun görür. Lakin Bilimler Akademisi’nin ba- şında bulunan deneyimli dilbilimci A. A. Şahmatov, yeni dilbilim teorisinin akademi sınırları içerisine girmesine engel olur. Teorinin ve Marr’ın çalışmalarının Bilimler Akademisi çevresinde desteklenmesi, ancak Şahmatov’un ölümünden sonra akademinin doğubilimcilerin hâkimiye- tine girmesiyle mümkün olur. 1920’lerin sonlarından iti- baren dönemin devlet politikası doğrultusunda çalışmala- rına Marx ve Engels’ten alıntılar eklemeye başlayan Marr, öğretisinin Marksist dilbilime uygun olduğunu savunmaya başlar. Dilbilimci P. A. Drujinin’in aktardığına göre Niko- lay Marr, herhangi bir bilim insanına başarı getirebilecek işlere imza atar, ancak Sovyet iktidarının başa gelmesiyle çalışmalarını siyasi çevrelerle işbirliği içinde yürütür. O va- kitler bilim dünyasındaki radikal söylemlerden uzak dur- ma alışkanlığı Nikolay Marr tarafından bozulmuş, adeta, siyasi ve toplumsal alandaki devrimlerin bilimsel bir yan- kısı hayata geçirilmiştir. * İktidara yakın duruşu sayesinde Marr, Kültür Tarihi Devlet Akademisi, Bilimler Akade- * P. A. Drujinin, Yafetiçeskie zori v Rossiyskoy akademii nauk, Moskva, Nezavisimıy filologiçeskiy jurnal, No: 119, 2013.
14 misi, Kafkasya Bilimler Akademisi, SSCB Halk Komiser- leri Kurulu, Tüm Rusya Merkezi Yönetim Komitesi gibi kurumlarda görevler üstlenmiştir. * 19. yüzyılda dilbilim alanında karşılaştırmalı bir yön- temin benimsenmesiyle birlikte ortak bir ata dilden türe- diğine inanılan dil aileleri düşüncesi, beraberinde İbrani mitolojisindeki figürlerden esinlenen Semitik, Hamitik ve Yafetik (Nuh’un oğulları Sem, Ham ve Yafet) dil ailelerini doğurur. Marr, Gürcüceyi de Yafetik bir dil olarak tanım- lar ve erken dönem çalışmalarında Semitik dil aileleriyle Gürcüce arasında bağ kurmaya çalışır. Marr’ın Yafetik te- melli teorileri zamanla diğer Kafkasya dillerini, daha sonra Avrupa dillerini ve artık konuşulmayan Urartu dilini de kapsayacak hale gelir. 1921 yılında Bilimler Akademisi’nin onayıyla St. Pe- tersburg Yafetik Enstitüsü kurulur (1931’de adı Dil ve Dü- şünce Enstitüsü olarak değiştirilir). 1920’lerin ortalarına gelindiğinde Marr, kendi dilbilim teorileri doğrultusunda, Hint-Avrupalıların gelişinden önce Akdeniz bölgesinde Yafetik dilini konuşanların yaşadığını, tüm dünya dilleriy- le bağlantısı olan bu dil üzerine yapılacak çalışmaların dilin kökeni ve gelişimine dair bilgiler verebileceğini öne sürer. 1920 ve 30’lu yıllarda bilimsel olmaktan daha ziyade ideolojik kaygılar nedeniyle Komünist Parti tarafından teşvik edilen, enstitü ve akademisyenlerin destekledi- ği Marr’ın dilbilim teorileri, ölümünden yıllar sonra, 1950’den itibaren Stalin tarafından alenen eleştirilmiş, Dil ve Düşünce Enstitüsü kapatılmıştır. Yeni Dil Öğre- * V. A. Mihankova, Nikolay Yakovleviç Marr. Oçerk ego jizni i nauçnoy
s. 467.
15 tisi, Marksist-Leninist çizgisinden dolayı Batı’da da tam anlamıyla kabul görmemiştir, dilbilimciler tarafından hâlâ hatalı bulunmaktadır. * Marrizm’in yenilgisi, 1950 yılının Mayıs-Haziran aylarında Pravda gazetesinde öğreti hakkın- da yayımlanan tartışma yazıları ile başlar. Bu tartışmada resmi öğretinin destekçileri ve karşıtları görüş bildirir. Tar- tışmayı, koyu bir Marr karşıtı olan dilbilimci A. S. Çikoba- va’nın makalesi başlatır. Tartışmanın son aşamasında ise Stalin, “Марксизм и вопросы языкознания / Marksizm i voprosı yazıkoznaniya / Marksizm ve Dilbilim Sorunları” adlı çalışmasıyla, gaze- tenin Haziran, Temmuz ve Ağustos sayılarında süregiden polemiğe katılır. Stalin, Çikobava’nın danışmanlığı altın- da yeni dil öğretisine ağır eleştirilerde bulunmuş, öğretinin savlarının bilimsel olmayışına ve Marksist ideoloji ile ta- mamen mekanik bir bağlantısı olduğuna dikkat çekmiştir. Bu eleştiriden sonra tüm dilbilim çalışmalarının mecburen kaynak olarak gösterdiği Stalin’in yazısı, Marrizm’i resmen bilim dışı ilan etmiş ve akademi sahnesiden indirmiştir. Stalin’e göre Marr’ın Marksizm’i mantığına ağır basmakta- dır ve yaratıcı gücü sınırlıdır. Dilbilimci V. M. Alpatov’a göre ise Marr gerçeklere genel bir nitelik kazandıramamış ve bunları tezleriyle ka- nıtlayamamıştır. Bu yöndeki birçok denemesi ise yüzeysel kalmıştır. Eski Almancanın Hint-Avrupa dil ailesiyle de- ğil de Svanca ile bağı olduğu ya da Fransızca, İngilizce ve Almancanın dilin gelişim süreci bakımından Latinceden daha eskiye dayandığı varsayımları bunlar arasındadır. ** * “Nikolai Marr and His Excavations at Ani”, (Çevrimiçi), http:// www.virtualani.org/marr/index.htm, 12 Ekim 2015. ** V. M. Alpatov, Aktual’no li uçenie Marra, Moskva, Voprosı yazıkoz- naniya, No: 4, 2006.
16 Marr’ın devlet destekli çalışmaları, her ne kadar Stalin ve beraberindeki bilim insanları tarafından karalansa da tarihçi B. S. İlizarov ve V. A. Mihankova, bu tutumun doğru olmadığı görüşündedir. İlizarov’a göre Stalin’in dil- bilim üzerine çalışmaları geçerli olarak kabul edilmesine rağmen bilimsel bir incelemeye tabi tutulmamıştır. * V. A. Mihankova’ya göre ise Stalin’in yayımlanmış dilbilimsel makaleleri bilimsel bakış açısından uzaktır. Stalin, 1950’lerdeki dilbilim tartışmalarında Marrizm’i yenilgiye uğratsa da, Marr’ın 1931 yılında Stalin’le olan ve görüşme talep ettiği yazışmalarından, ikilinin bir zamanlar birbirlerine karşı dostane hisler beslediği anlaşılmaktadır. Marr’ın Stalin’e hitaben kaleme aldığı ilk mektup günü- müze ulaşmamış olsa da Stalin’in Marr’a cevabı ve Marr’ın teşekkür mektubu arşivlerde yerini korur. Yoldaş Marr, Ricanızı an itibariyle karşılıksız bırakacağım için kusuru- ma bakmayın çok saygıdeğer Nikolay Yakovleviç. Yaklaş- makta olan Parti Kongresi’ne hazırlık tüm vaktimi alıyor ve diğer işlerle ilgilenemiyorum. Konferanstan sonra size tabii ki yaklaşık 40-50 dakika ayırabilirim. Bu süre sizin için de uygunsa memnuniyetle sohbet etmek isterim. Görüş kabulü hakkında sizi konferanstan aşağı yukarı iki gün sonra bilgilendireceğim. Hizmetinize amade, J. Stalin. 20.01.1932 Marr’ın Stalin’e cevabı ise şu şekildedir: Çok saygıdeğer J. Vissarionoviç! Cevabınıza müteşekkirim. Teklifiniz gayet makul. Bekle- yeceğim. İlkel toplumlardaki gibi gece ile gündüzü ayıra- * Aktaran Drujinin, age. 17 madığım, zaman kavramını kaybettiğim bu günlerde her dakikanın sizin için ne kadar değerli olabileceğini tahmin edebiliyorum. Lakin sizin zamanınızı devlet işleri alırken, benimki komisyonlar ve toplantılarda yapılan konuşma- lar ve bilimsel çalışmalarla geçiyor. Daimi hürmetim ve yoldaş selamımla, Marr.
Mihankova’nın aktardığına göre Stalin’in Marr’a hita- ben kullandığı “çok saygıdeğer” ifadesine, Stalin’in diğer yazışmalarında pek rastlanmaz. Mektuplardaki samimiyete ve içtenliğe rağmen, bilinmeyen bir nedenden ötürü arala- rında resmi bir buluşma gerçekleşmez. * V. A. Mihankova’nın Marr’ın bilimsel çalışmaları ve yaşamına dair notları ve 1920-1930 yılları arasında Marr ile ortaklaşa çalışan Sovyet filologu ve kültürologu Olga Mihailovna Frejdenberg’in Marr hakkında anımsadıkları- nı kaleme aldığı arşiv niteliğindeki yazıları ** dışında Marr hakkında pek bilgi bulunmamaktadır. Onunla ilgili güncel dilbilimsel çalışmalar, Marr’ın eserlerine yönelik ciddi eleş- tiriler ya da büyük övgüler barındırmaz. 1933-37 yılları arasında yayımlanan beş ciltlik seçilmiş eserlerinden sonra çalışmalarının basımı durdurulmuştur. 1980’lerin sonun- da Rusya’da Stalin ve Stalinizm daha ciddi bir şekilde eleş- tirilmeye başlandığında ise, Marr’ın öğretileri hakkında hiçbir şey bilmeyenler de dahil birçok kişi Stalin’in Marr’ı eleştirdiğini hatırlamıştır. Doğal olarak, Marr’ı savunan ve onun tiranın suçsuz kurbanı olduğunu ilan eden yayınlar ortaya çıkmıştır. * Mihankova, age, s. 46. ** Bkz. O. M. Frejdenberg, Vospominaniya o Marre, Vostok-Zapad: İssledovaniya. Perevodı. Publikatsii, Moskva, Nauka, 1988. Lazistan’a Yolculuk / Nikolay Marr F: 2 Yüklə 72,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|