Unix aşağıdakıları özündə birləşdirir



Yüklə 118,37 Kb.
səhifə1/3
tarix08.08.2018
ölçüsü118,37 Kb.
#61313
növüYazı
  1   2   3

Unix


Unix (ing. Unix) — 1969-cu ildə Ken Tompson və Denis Ritçi tərəfindən Bell laboratoriyalarında yazılmış, eyni vaxtda bir çox istifadəçi ilə eyni zamanda müxtəlif əməliyyatları yerinə yetirən bir əməliyyat sistemidir.

Denis Ritçnin təklifi ilə yeni ƏS – UNICS (UNIplexed Information and Computing System) adlandırılmış, sonralar UNIX adına qısaldılmışdı.

Bu əməliyyat sisteminin əsasıda Massaçusets Texnologiya İnstitutu (MİT), AT&T, Bell Labs və GE-nin bir yerdə istehsal etdikləri Multics və Unicse dayanır. Unix-in ilk versiyası Assembler dili ilə yazılmışdır və bu əməliyat sistemi sadəcə yazıldığı kompüterin özündə işləyirdi. Unix Əməliyyat Sistemi 1973-cü ildə C proqramlaşdırma dili ilə yenidən yazılmışdır. AT&T Bell Labs Unix-i Novell-ə satdı, 1994-cü ildə də Novell Unix markasını bugünkü sahibi The Open Group-a verdi.

Unix çox prosesli və çox bahalı kompüterlərdən, ucuz və tək prosesli PC-lərə qədər bir çox kompüterdə işləyə bilir. Unix əməliyyat sisteminin sağlamlığı bir çox yerlərdə test edilmiş və davamlı bir sistem olduğu təsdiq edilmişdir. Unix çox istifadəçi eyni vaxtda birdən çox işi görəbildiyi üçün xüsusiylə çox prosesli serverlərdə istifadə olunur.

Linux əməliyyat sistemi də Linus Torvalds tərəfindən Unix-dən ilham alınaraq yazılmışdır.

Unix aşağıdakıları özündə birləşdirir:



  • paylanmış verilənlər bazasına müraciət;

  • lokal şəbəkədə işləmək

  • uzaq məsafədə əlaqə və adi modemdən istifadə etməklə qlobal çıxış imkanı. Bu Unix-in ən vacib komponentlərindən biridir.

Hazirda Unix üçün çoxlu sayda tətbiqi proqmlar mövcuddur. MS DOS və Windows üçün geniş yayılan bir çox tətbiqi proqramlar Unix–də istifadə oluna bilər.

Unix ailəsində olan bir neçə ƏS mövcuddur. Belə ki, 1982-cı ildə bu proqramin Unix Version 7-nin əsasında birinci ticarət məqsədli UNIX System III yaranmışdı. Bu ailədən olan müxtəlif versiyaların öz adı var. Bunlardan ticarət məqsəli AIX, HP-UX, IRIX, Solaris sestemləri qöstərmək olar. UNIX ƏS-nin fayl sistemi fayılları icazəsiz müraciətdən mühafizəni təmin edir. Hal-hazırda UNIX ailəsindən olan şəbəkə ƏS dən geniş yayılan 32-mərtəbəli çoxisitifadəçili, çoxməsələli UNIX Ware 2.0 sistemidir.



IEEE Std 1003.1-2008 Utilitlər

Ad

Kateqoriya

İzah

İlk dəfə görünüb

admin

MKİS

MKİS fayllarının yaradılması və idarə edilməsi




alias

Misc

aliasların təyin olunması və göstərilməsi




ar

Misc

kitabxana arxivlərinin yaradılması və saxlanması (qorunması)




asa

Mətn emalı







at

Proseslərin idarə edilməsi

komandaları (əmrləri) sonradan çağırmaq üçün

AT&T UNIX 7-ci versiyada

awk

Mətn emalı

Nümunələrin (pattern) axtarılması

AT&T UNIX 7-ci versiyada

basename

Fayl sistemi

yolun (path) kataloq (qovluq) olmayan hissəsini qaytarır




batch

Proseslərin idarə edilməsi

Schedule commands to be executed in a batch növbəsində (queue) komandların çağrılması qrafikini hazırlamaq




bc

Misc

İxtiyari-dəqiqlikdə riyazi dil




bg

Proseslərin idarə edilməsi

İşlərin (job) arxa planda çağrılması




c99

C proqramlaşdırma

standard C-də yazılmış proqramların kompilyatoru




cal

Misc

kalendarın çap edilməsi

AT&T UNIX 5-ci versiyada

cat

Fayl sistemi

Faylların çap edilməsi və birləşdirilməsi

AT&T UNIX 7-ci versiyada

cd

Fayl sistemi

Başqa kataloqa keçmək




cflow

C proqramlaşdırma

C-dili üçün flowgraph yaratmaq




chgrp

Fayl sistemi

Faylın daxil olduğu qrupu dəyişdirmək




chmod

Fayl sistemi

Faylın istifadə hüquqlarını dəyişdirmək

AT&T UNIX 1-ci versiyada

chown

Fayl sistemi

Faylın sahibini dəyişdirmək

AT&T UNIX 1-ci versiyada

cksum

Fayl sistemi

Faylın checksumının və ölçüsünün yazılması

4.4BSD

clear




Ekranı (terminalı) təmizləmək




cmp

Fayl sistemi

İki faylı müqayisə etmək

AT&T UNIX 1-ci versiyada

comm

Mətn emalı

İki faylın ortaq sətrlərinin seçmək və ya ləğv etmək

AT&T UNIX 4-cÜ versiyada

command

Shell proqramlaşdırma

Sadə komandanı çağırmaq




compress

Fayl sistemi

Verilənləri (data) sıxmaq

4.3BSD

cp

Fayl sistemi

Faylları kopyalamaq

AT&T UNIX 1-ci versiyada

crontab

Misc

Peryodik olaraq çalışan arxa plan işlərinin qrafikləşdirmək




csplit

Mətn emalı

Tərkibinə görə faylları bölmək

PWB UNIX

ctags

C proqramlaşdırma

Faylın teqlərinin yaradılması

3.0BSD

cut

Shell proqramlaşdırma

Fayıldan seçilmiş hissənin çıxardılması (kəsilməsi)




cxref

C proqramlaşdırma







date

Misc

Tarix və vaxtı göstərmək

AT&T UNIX 1-ci versiyada

dd

Fayl sistemi

Faylı çevirmək (convert) və köçürmək




delta

MKİS







df

Fayl sistemi

Boş disk sahəsini bildirir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

diff

Mətn emalı

İki faylı müqayisə edir




dirname

Fayl sistemi

Yolun (path) kataloq hissəsini qaytarır




du

Fayl sistemi

Fayl sahəsinin istifadəsin müəyyənləşdirir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

echo

Shell proqramlaşdırma

Arqumentlərin çıxışa yazılması




ed

Mətn emalı

Standart mətn redaktoru

AT&T UNIX 1-ci versiyada

env

Misc

Mühitin təyin edilməsi




ex

Mətn emalı

Mətn redaktoru

BSD

expand

Mətn emalı

Tabları boşluqlara çevririr




expr

Shell proqramlaşdırma

Arqumentləri ifadə kimi qiymətləndirir




false

Shell proqramlaşdırma

Yanlış (false) qiyməti qaytarır




fc

Misc

Komandların tarixi siyahısını emal edir




fg

Proseslərin idarə edilməsi

İşləri ön planda çağırır




file

Fayl sistemi

Faylın tipini müəyyən edir

AT&T UNIX 7-ci versiyada

find

Fayl sistemi

Faylları tapır

AT&T UNIX 1-ci versiyada

fold

Mətn emalı







fort77

FORTRAN77 proqramlaşdırma

FORTRAN kompilyatoru




fuser

Proseslərin idarə edilməsi







gencat

Misc

Formatlaşdırılmış mesaj kataloqu yaradır




get

MKİS

MKİS faylının versiyasını qaytarır




getconf

Misc

Konfiqurasiya dəyərlərini qaytarır




getopts

Shell proqramlaşdırma







grep

Misc

Nümunəyə görə mətni axtarır




hash

Misc

hash bazasına giriş metodu




head

Mətn emalı

Faylların ilk hissəni göstərir (kopyalayır)

PWB UNIX

iconv

Mətn emalı







id

Misc

İstifadəçinin id-ni qaytarır

4.4BSD

ipcrm

Misc







ipcs

Misc







jobs

Proseslərin idarə edilməsi

Cari sesiyada işlərin statusunu göstərir




join

Mətn emalı

İki nizamlanmış (sıralanmış) faylı ortaq sahəyə görə birləşdirir




kill

Proseslərin idarə edilməsi

Siqnal və ya prosesi dayandırır

AT&T UNIX 3-cü versiyada

lex

C proqramlaşdırma

Leksik tapşırıqlar üçün proqramlar yaradır




link

Fayl sistemi

Fayla sərt (hard) link yaradır

AT&T UNIX 1-ci versiyada

ln

Fayl sistemi

Faylları əlaqələndirir (link yaradır)

AT&T UNIX 1-ci versiyada

locale

Misc







localedef

Misc







logger

Shell proqramlaşdırma

mesajları loqlayır




logname

Misc

İstifadəçi adını qaytarır

4.4BSD

lp

AT&T UNIX 1-ci versiyada

Faylları printerə göndərir




ls

Fayl sistemi

Kataloqun içindəkiləri siyahı şəklində göstərir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

m4

Misc

Macro proses

PWB UNIX

mailx

Misc

Mesajları emal edir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

make

Proqramlaşdırma

Proqramlar qrupunun yenidən yaradılması (generasiyası), yenilənməsi və qorunması (maintain)




man

Misc

Sistem dokumentasiyası




mesg

Misc

Mesajların icazə və ya qadağası

AT&T UNIX 1-ci versiyada

mkdir

Fayl sistemi

Kataloq yaradır

AT&T UNIX 1-ci versiyada

mkfifo

Fayl sistemi

FIFO xüsus faylları yaradır

4.4BSD

more

Mətn emalı

Səhifə-səhifə faylları göstərir




mv

Fayl sistemi

Faylları köçürür (daşıyır)

AT&T UNIX 1-ci versiyada

newgrp

Misc

Yeni qrupa dəyişir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

nice

Proseslərin idarə edilməsi




AT&T UNIX 4-cü versiyada

nl

Mətn emalı







nm

C proqramlaşdırma







nohup

Proseslərin idarə edilməsi







od

Misc

Müxtəlif formatlarda faylların dumpının yaradılması

AT&T UNIX 1-ci versiyada

paste

Mətn emalı

Faylın uyğun sətrlərini birləşdirir




patch

Mətn emalı







pathchk

Fayl sistemi

Yolun (path) adını yoxlayır




pax

Misc




4.4BSD

pr

Mətn emalı

Faylları print edir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

printf

Shell proqramlaşdırma

Formatlaşdırılmış çıxış yazır

4.3BSD-Reno

prs

MKİS

MKİS faylını print edir




ps

Proseslərin idarə edilməsi

Prosesin statusunu bildirir

AT&T UNIX 4-cü versiyada

pwd

Fayl sistemi

işlədiyin (cari olduğun yer) kataloqu qaytarır (çap edir)




qalter

Batch Utilit

Batch işini dəyişdirir




qdel

Batch Utilit

Batch işlərini silir




qhold

Batch Utilit

Batch işlərini saxlayır




qmove

Batch Utilit

Batch işlərini köçürür




qmsg

Batch Utilit

Batch işlərinə mesaj göndərir




qrerun

Batch Utilit

Batch işlərini yenidən çağırır




qrls

Batch Utilit

Batch işlərini istifadəyə buraxır




qselect

Batch Utilit

Batch işlərini seçir




qsig

Batch Utilit

Batch işlərinə siqnal verir




qstat

Batch Utilit

Batch işlərinin statusunu göstərir




qsub

Batch Utilit

Script göndərmək




read

Shell proqramlaşdırma

Standart girişdən sətri oxuyur




renice

Proseslərin idarə edilməsi




4.0BSD

rm

Fayl sistemi

Kataloqun içindəkiləri silir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

rmdel

MKİS







rmdir

Fayl sistemi

Kataloqları silir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

sact

MKİS

Cari MKİS redaktələrini göstərir




sed

Mətn emalı

Axın (stream) redaktoru

AT&T UNIX 1-ci versiyada

sh

Shell proqramlaşdırma

Shell

AT&T UNIX 7-ci versiyada

sleep

Shell proqramlaşdırma

Çağrılmanı intervallara görə dayandırır

AT&T UNIX 4-cü versiyada

sort

Mətn emalı

Faylları sıralayır (sort), birləşdirir




split

Misc

Faylları hissələrə ayırır

AT&T UNIX 3-cü versiyada

strings

C proqramlaşdırma

Faylda çap edilə bilən sətrləri tapır




strip

C proqramlaşdırma

Çağrıla bilən fayllarda lazımsız informasiyanı silir




stty

Misc

Terminal üçün əlavələri təyin edir




tabs

Misc

Terminalın tablarını təyin edir

PWB UNIX

tail

Mətn emalı

Faylın sonuncu hissəni göstərir (kopyalayır)

PWB UNIX

talk

Misc

Başqa istifadəçi ilə danışmaq

4.2BSD

tee

Shell proqramlaşdırma







test

Shell proqramlaşdırma

İfadələri qiymətləndirir




time

Proseslərin idarə edilməsi

Sadə komandaların vaxtını göstərir

AT&T UNIX 3-cü versiyada

touch

Fayl sistemi

Boş fayl yaradır

AT&T UNIX 7-ci versiyada

tput

Misc




System V

tr

Mətn emalı

Simvolları tərcümə edir

AT&T UNIX 4-cü versiyada

true

Shell proqramlaşdırma

Doğru dəyəri qaytarır




tsort

Mətn emalı

Topologiyaya görə sıralama

AT&T UNIX 7-ci versiyada

tty

Misc

İstifadəçinin terminalının adını qaytarır

AT&T UNIX 1-ci versiyada

type

Misc







ulimit

Misc

Faylın həcminin limitini qaytarır




umask

Misc







unalias

Misc

Aliası silir




uname

Misc

Sistemin adını qaytarır

PWB UNIX

uncompress

Misc

Sıxılmış veriləni (data) açır

4.3BSD

unexpand

Mətn emalı

Boşluqları tablara çevirir

3.0BSD

unget

MKİS







uniq

Mətn emalı

Faylda təkrarlanan sətrləri bildirir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

unlink

Fayl sistemi




AT&T UNIX 1-ci versiyada

uucp

Şəbəkə

Sistemdən sistemə kopyalayır




uudecode

Şəbəkə

İkili (binary) faylı decode edir

4.0BSD

uuencode

Şəbəkə

İkili (binary) faylı encode edir

4.0BSD

uustat

Şəbəkə







uux

Proseslərin idarə edilməsi

Uzaqdan komandanın çağrılması




val

MKİS

MKİS fayllarını təsdiq edir (validate)




vi

Mətn emalı

Mətn redaktoru

BSD

wait

Proseslərin idarə edilməsi

Prosesin tamamlanmasını gözləyir




wc

Mətn emalı

simvol, bayt, söz və ya sətrləri sayır

AT&T UNIX 1-ci versiyada

what

MKİS

MKİS fayllarını müəyyənləşdirir




who

Sistem administratorluq

Sistemdə kimin olduğunu göstərir

AT&T UNIX 1-ci versiyada

write

Misc

Başqa istifadəçinin terminalına yazmaq

AT&T UNIX 1-ci versiyada

xargs

Shell proqramlaşdırma




PWB UNIX

yacc

C proqramlaşdırma

Kompilyator

PWB UNIX

zcat

Mətn emalı







Yüklə 118,37 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə