Unudulan tarix dəyişdirilən adlar
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TÜRK KİTABI unudulan tarix • dəyişdirilən adlar ВAKI - 2009 QAFQAZ UNİVERSİTETİ
| 1 TÜRK KİTABI unudulan tarix - dəyişdirilən adlar Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 13.08.2009 tarixli 999 saylı əmri ilə vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir. 2 TÜRK KİTABI unudulan tarix • dəyişdirilən adlar ВAKI - 2009 QAFQAZ UNİVERSİTETİ QAFQAZ ARAŞDIRMALARI İNSTİTUTU NO: 11 Elmi redaktoru: dr. Mehmet Rıhtım Rəyçi: prof. dr. Nadir Abdullayev dr. Erdal Karaman dr. Nəbi Əsgərov Kitabda tarixən türk xalqları yaşayan böyük ərazilərdə, eləcə də indi digər respublikaların hüdudları içərisində qalan ulu türk torpaqlarında bir neçe yüz illər boyunca adı dəyişdirilən, başqa yad adlarla əvəz edilən əski türk тəskənlərindən bəhs edilir. Əldə olunan пəticələr vasitəsillə Altaylardan Balkanlara və Cənubi Qafqazlaradək olan əzəli Türk torpaqlarının həqiqi mənzərəsi dks olunur. Qafqaz Universiteti Elmi Şurasının qərarı ilə yayınlanmışdır. Adres: Qafqaz Universiteti, Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu, Bakı-Sumqayıt yolu 16 km Xırdalan, Az 0101 Azərbaycan. Url: www.qafqaz.edu.az, www.kaen.edu.az E-poçt: minexanim(@) yahoo.com Tel: +994(12) 448 28 62/66, Faks: +994(12) 448 28 61/67 Bakı, "Nurlar" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh 320 3 ÖN SÖZ TÜRKÜN AYAQ İZİ POZULMAZ... Ürəyimi sizə açıram, əziz oxucum... Çin səddindən Balkanlara, Sibirdən Bəsrə körfəzinə qədər yayılan türk xalqları, ulusları, uruqları sanki göy üzündə sıralanmış, geniş səmada səf çəkib düzülmüş milyon illərin ulduzları tək gözqamaşdıran, cazibədar parıltılarıyla çox yaxın görünsələr də, uzaq, qədim, qatı açılmayacaq, sirri sorulmayacaq qədər mübhəm bir tarix daşımaqdadırlar. Tarixən çox geniş coğrafiyaya malik olan türk xalqları təəssüf ki, tarixin çox ağır yollarından, çətin burulğanlarından keçib gələ-gələ son yüzilliklərdə, xüsusən sonuncu XX əsrdə bir-birindən din, dil, mədəniyyət və bununla bir çox psixoloji-mənəvi cəhətləriylə də çox aralı düşmüşlər. Türk xalqlarının bir-birindən kəskin surətdə ayrı düşməsi rus imperializminin bir neçə yüzilliklər boyunca türk torpaqlarına qarşı istilaçı yürüşləri və bu yürüşlərin doğurduğu ədalətsiz müharibələrdə həyata keçirilirdi. Rus çarı III İoann Vasilyeviç zamanından əsası qoyulan, I Pyotr və II Yekaterina dövründə güclənən, daha sonrakı imperatorlar tərəfindən xüsusi şiddətlə aparılan müstəmləkəçilik siyasəti planlarıyla bir vaxtda həyata keçirilən məkrli tədbirlər sırasında tarixin də təhrifi, mənbələrin saxtalaşdırılması, bu məsələyə yönəlmiş baxışların da kökündən dəyişdirilməsi işi gedirdi. İmperatriça II Yekaterina çox mürəkkəb və özündə risq təhlükəsi daşıyan siyasət yürüdürdü. Şimalda İsveçlə, imperiyanın cənubunda isə türklərlə vuruşaraq o, öz dediyi kimi Türkiyəni Avropadan sıxışdırıb çıxarmaq, onun paytaxtı qədim İstanbulu "Konstantinopol"u zəbt etməklə Rusiyaya sadiq din qardaşları olan Balkanlarda, habelə Qara dəniz ətrafı ölkələrdə Yeni Yunanıstan dövləti qurmağı nəzərdə tuturdu. Orada hökmdarlıq edəcək çar isə Rus imperatoru ailəsindən çıxmalı idi. Bu uzaqgörənliklə hazırlanmış, çox incə düşünülmüş plan idi. Hətta özünün iki nəvəsinə ad qoyarkən də bu ideyanı unutmamışdı, onların daşıdığı ad da Yekaterinanın siyasi məqsədindən xəbər verirdi. Böyüyünü tarixən isveçlilər üzərində qələbə çalan Aleksandr Nevskinin şərəfinə Aleksandr adlandırmışdı; ortancılı Konstantinin boynuna "şanlı" Çarqradda - Konstantinopolda yunan çarlığını qurmağın şərəfi və şöhrəti düşürdü. İstila olunmuş yerlərin ruslaşdırılması çox qısa, diqqətlə düşünülmüş, spesifik üsullarla həyata keçirilirdi. İndi həmin dəyişilmə kompaniyasından kənarda qalan yer adlarından başqa heç nə bu yerlərin əski türk torpaqları olduğunu xatırlatmır. Dərsliklərdən uzaqlarda, kitabxanalar küncündə toz basmış tarix kitablarındakı bir-iki xəsis səhifələri də oxumaq, ədalətli nəticələr hasil etmək isə 4 hələ ağıllara belə gəlmir. Bütöv əsrlər boyu sürən gah fırtınalı dalğalar tək coşan dəhşətli müharibələr, bitib tükənmək bilməyən sonsuz münaqişələr bu torpaqlarda Rus-İran və ardıcıl aparılan Rus-Türk müharibələri, amansız istilalar, yerli xalqların saysız- hesabsız kütləvi ixtişaşları, milli-azadlıq hərəkatına qədər yüksələn xalq həyəcanları, qan içində boğulan üsyanlar, qanlı müstəmləkə siyasətinin əsl məzmunu idi. Zərbənin ağırı da istila onunan Böyük Sibir, Türküstan, bütöv Qafqaz haqqındakı tarixi həqiqətlərə dəyir, bu yerlərin əsl əhalisi olan türk etnoslarının varlığını bilərəkdən şübhələrə bürüyən saxta tarixlər, bilgilər yaradılırdı. Geniş ərazilərin, türk torpaqlarının adları dərişdirılir, köçürülmələrlə, yerli xalqları ucdantutma xristianlaşdırmaqla türk etnoslarını assimliə edib, tarixə, taleyə hökm edilirdi. Hələ XIV əsrdən Volqaya çıxmaqla Sibirə yürüşdən başlayan bu məqsəd qədim Bulqar çarlığının-Kazan, Astarxan xanlıqlarının ləğv edilməsi və artıq Avropalaşmış rus çarlarının Qara dəniz - Balkanlar və daha sonra Qafqaz- Azərbaycan istilaları ilə genişlənərək həyata keçirilirdi. Yerlərin istilası pravoslavlığın qəbul etdirilib yayılması ilə tamlaşdırılırdı; xaçlama müstəmləkə siyasətinin əsas məqsədi idi, zorla xristianlaşmadan qaçanları ağır cəzalar, məhrumiyyətlər gözləyirdi. Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk qadın prezidenti Yekaterina Daşkovanın yazdığına görə Nijni Novqorod arxiyepiskopu Dmitri Seçenev (1709-1767) Kazan və sonra Nijeqorod quberniyasının yepiskopu olarkən buradakı yerli sakinlər (tatarlar, çuvaşlar, mordvalılar) arasında pravoslavlığı yayarkən çox qəddar hərəkətlər edirdi: qəbristanlıqları dağıtdırır, xaçlamadan canını götürüb qaçanları tutdurub həbs etdirirdi, mal-mülkünü müsadirə etdirib, dilənçi vəziyyətinə salırdı. Hətta tarixçi Solovyovun yazdığına görə xristianlığı qəbul etmək istəməyən yaşlı müsəlmanları kupelo (xaç suyuna) əlləri, ayaqları qandallı atırdılar. Müsəlman ailələrinin yeni doğulan uşaqları ilə iş asan idi; onlar elə kilsədəcə suya çəkilir, adı və yeni inancı yazılıb qeyd olunurdu. Odur ki, bu yeni istila olunan torpaqlarda yeni adlar özü ilə birlikdə dini məzmun daşıyırdı. Troitsk, Stavropol, Pavlodar, Petrozavodsk, Petropavlovsk, Kosmodemyansk (müqəddəs həvarilərin adlarından); Stavropol (xaçlı şəhər), Sevastopol (müqəddos şəhər), Pokrovskoe, Feodosiya (keçmiş Kafa şəhəri), Feodora (keçmiş Manqup kala), qədim Temernikin müasir adı olan Rostov-Don, Sibirdo Zlatoust şəhərləri kilsə baş ruhaniləri adından yaranmışdır. Bu yeni adlar həmin dövrün istilaçılıq xəttini yeridən imperiyanın başında duranların adlarını əbədiləşdirməklə də bu ilhaqın məqsədlərini tam ifadə edirdi: Zubovka, Karyagin, Yelizavetpol, Tatişşev, Perovsk, Petrovsk, Yekaterinoslav, Yekaterinodar, Yekaterinburq və s. Çox vaxt gəlmələr köhnə adlarını gətirib özlərinin bu yeni məskəninə verirdilər. Məsələn, 1864-cü ilə aid Samara quberniyası yaşayış yerlərinin adları Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|