Uot 001. 95 Əliquliyev R. M
Yüklə 126,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UOT 001.95 Əliquliyev R.M. 1 , Ağayev N.B. 2 , Alıquliyev R.M.
- KOMPÜTER PROQRAMLARI PİRATÇILIĞI VƏ ANTİPLAGİAT SİSTEMLƏRİNDƏN İSTİFADƏ PROBLEMLƏRİ
- Açar sözl ər
- Proqram m əhsullarından qeyri-qanuni istifadənin xüsusiyyətləri
- Kontrafakt proqram m əhsullarının istehsalı və yayılması
- Kompüterl ərə qeyri-leqal proqram təminatının yüklənməsi və satışı.
- Xüsusi şəbəkə texnologiyaları vasitəsi ilə piratçılıq.
- E-mail vasit əsi ilə plagiatlıq (piratçılıq).
- İnternet auksionlar vasitəsi ilə piratçılıq.
- Haker-piratç ılıq
- Antiplagiat sisteml ərinin xüsusiyyətləri
- Plagiatlıqla mübarizədə problemlər
- УДК 001.95 Алгулиев Расим М. 1 , Агаев Надир Б. 2 , Алыгулиев Рамиз М.
- Пиратство в компьютерной программе и проблемы использования антиплагиатных систем в борьбе с плагиатом
- Ключевые слова
- Alguliyev Rasim M. 1 , Aghayev Nadir B. 2 , Aliguliy ev Ramiz М. 3
- Piracy in the computer program and the problems of using antiplagiath systems in the fight against plagiarism
| İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
www.jpit.az 3
Əliquliyev R.M. 1 , Ağayev N.B. 2 , Alıquliyev R.M. 3
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan 1 rasim@science.az, 2 nadir_avia@yahoo.com, 3 r.aliguliyev@gmail.com
Hazırda qloballaşan dünyamızda material, enerji və maliyyə resurslarından daha çox informasiya resurslarına tələbat hiss edilir. Bu resurslar əsаsən elmdə, təhsildə, səhiyyədə, idаrəetmədə, kütləvi infоrmаsiyа vasitələrində və s. sаhələrdə yaranır. Burada intellektual əməyin nəticəsi maddi və qeyri-maddi formalarda özünü büruzə verir və insan fəaliyyətinin bütün sah ələrində biliklər və ya texniki-texnoloji yeniliklər kimi tətbiq edilir. Nəticədə yaradıcı il ə istifadə edən arasında münasibətləri tənzimləyən xüsusi bazar – elmi-texniki məhsullar bazarı formalaşır. Məhz burada daha yüksək iqtisadi mənfəət əldə edilməsi və eləcə də, yüksək rəqabət qabiliyy
ətli məhsullar əldə edilməsi üçün elmi-texniki informasiya, bilik və intellektual mülkiyy
ətin maddi və qeyri-maddi formalarının mənimsənilməsi uğrunda mübarizə gedir. Bu mübariz
ənin qeyri-qanuni forması kimi piratçılıq – intellektual mülkiyyətin maddi formada qeyri-qanuni m ənimsənilməsi və plagiatlıq – intellektual mülkiyyətin qeyri-maddi formada qanunsuz m ənimsənilməsidir. Birinci halda bu əsasən sənaye casusluğu kimi qiymətləndirilə bilər, çünki intellektual əməyin maddi forması adətən yeni texnologiyalara, ixtiralara, faydalı modellərə, sənaye nümun ələrinə, əmtəə nişanlarına aid olmaqla, onların qeyri-qanuni yollarla özününkül əşdirilməsidir. İkinci halda isə bu, əsərlərə (elmi, bədii, xalq yaradıcılığı), yayım təşkilatlarının verilişlərinə, inteqral sxem topologiyalarına, məlumat toplularına və s. aiddir. Təbii ki, eyni zamanda hamı tərəfindən daha operativ, daha dəqiq və tam informasiyanın əldə edilməsi istəyi informasiya m ənbələrindən istifadədə müəyyən problemlər yaradır. Bu problemlərdən ən başlıcası informasiya mənbələrindən “qeyri-qanuni” məqsədlər üçün istifadə, başqa sözlə desək, “informasiy a piratçılığı”dır. Hazırda intellektual mülkiyyətin maddi formada qeyri-qanuni mənimsənilməsi (m əqsədindən asılı olmayaraq) elektron informasiya vasitələrinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq daha geniş yayılmışdır. Bu növ cinayətkarlığa qarşı mübarizə beynəlxalq qurumlar tərəfindən də diqq
ətdən kənarda qalmamışdır. Məsələn, BSA (The Business Software Alliance) [1] təşkilatı kompüter proqram t əminatı ilə bağlı piratçılıqla mübarizə aparır. Bu təşkilatın apardığı t ədqiqatlara əsasən, dünyada piratçılığın səviyyəsi, demək olar ki, dəyişmir. 2013-cü il m əlumatına görə, piratçılıq səviyyəsi ABŞ-da – 18%, Yaponiyada – 19%, İngiltərədə – 24%, Fransada – 36%, Rusiyada – 62%, Az ərbaycanda isə 85% təşkil edir [2]. Proqram m əhsullarından qeyri-qanuni istifadənin xüsusiyyətləri Az ərbaycan Respublikasında kompüter texnologiyaları və proqram təminatı sistemində p iratçılıq əsasən aşağıdakı formalarda özünü büruzə verir: İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
4 www.jpit.az -
Kontrafakt proqram m əhsullarının istehsalı və yayılması. Kontrafakt məhsullar öz istehsal formasına görə iki növə bölünür – orijinal məhsuldan fərqlənən və orijinalından praktiki olaraq f ərqlənməyən məhsul. Birinci halda, adətən proqram məhsulunun nüsxələrini hazırlayanda, sadəcə ondan istehsalçı haqqında məlumatlar silinir, ikinci halda isə “istehsalçı” leqal yolla əldə etdiyi nüsxənin çoxaldılması ilə fəaliyyət göstərir [3]. -
Kompüterl ərə qeyri-leqal proqram təminatının yüklənməsi və satışı. Bu hallara əsasən orta və kiçik müəssisələrdə rast gəlmək olar. Burada həm kontrafakt məhsullardan geniş istifad ə, həmçinin əldə edilmiş bir leqal versiyanın çoxlu kompüterlərdə yüklənməsi halları mövcuddur. -
F ərdi piratlar. Bunlar istifadəçilərin sifarişi əsasında kompüterlərdə qeyri-qanuni əldə edilmiş proqram məhsullarını yükləyir, sistemdə dəyişikliklər edir və s. -
s ənilməsi ən çox yayılmış haldır. Bu, əsasən aşağıdakı vəziyyətlərdə özünü göstərir: •
ə proqram məhsullarından azad istifadəyə icazə verirlər; •
şəbəkədən istifadə edənlərin əksəriyyəti intellektual mülkiyyət və ondan istifadə haqqında qanunlarla tanış deyillər. Bu həm istifadəçinin bilavasitə özünün xüsusiyyətlərindən irəli g ələn xarakteristikalarla (yaş, təhsil səviyyəsi, istifadə məqsədi və s.), həm də cəmiyyətdə mövcud qanunların tətbiqinin zəifliyindən irəli gələn səbəblərlə izah edilə bilər; •
İnternet şəbəkədə istifadəçinin hərəkətlərinə nəzarətin (əsasən hüquq-mühafizə orqanları t ərəfindən) zəif və ya müəyyən hallarda hətta mümkün olmaması. Bu halda qanuni və ya qeyri-qanuni istifad ə yalnız istifadəçinin öz şəxsi təşəbbüsü ilə həyata keçirilir. -
(peer- to peer) texnologiyaları adlanır. Bu tip şəbəkədə informasiya mübadiləsi, mərkəzi serverə müraci ət etmədən işçi stansiyalar arasında aparılır. Müasir P2P texnologiyaları Gnutella, FreeNet, Napster və s. sistemlərdə tətbiq edilir. Əslində bu sistemlər adətən musiqilərin mübadiləsi üçün nəzərdə tutulsa da, proqram təminatı nöqteyi-nəzərindən musiqi fayllarının şəbəkə vasitəsi ilə ötürülməsi ilə, digər tip faylların – mətn, qrafik və s. faylların ötürülməsində əsaslı fərq yoxdur [4]. -
E-mail vasit əsi ilə plagiatlıq (piratçılıq). Bu həm adi istifadəçilərin bir-biri ilə elektron poçt vasit əsi ilə proqram məhsullarından qeyri-qanuni istifadə hallarına, həm də xüsusi qruplar şəklində birləşərək (Spam-qruplar) reklam vasitəsi ilə pirat məhsullarının yayılmasına aiddir. -
ötürülm əsini təmin edir. İnternet auksionlar vasitəsi ilə isə böyük həcmli, praktiki olaraq ist ənilən proqram məhsulu təklif edilir və bu halda sifarişçi əksər hallarda məhsulun pirat məhsul olduğunu bilmir. BSA-nın məlumatına görə, bu növ piratçılıq İnternetdə ən geniş yayılmış növdür.
-
ılıq. Bu növ piratçılıqda hakerlər aşağıdakı üsullardan istifadə edirlər: •
dövl ət və ya şəxsi kommersiya müəssisələrinin serverlərinə daxil olub, onların FTP ehtiyatlarından informasiyanı əldə edərək digərlərinə ötürürlər; •
kommersiya m əqsədi ilə yaradılmış proqram məhsullarının kodlarını, seriya nömrələrini v ə s. əldə etməklə, onların qeyri-qanuni yayılmasını təşkil edirlər; •
xüsusi dinamik d əyişən saytlar. Bu halda pirat məhsul təklif edilən saytdan deyil, digər saytdan köçürülür. Bu saytlar xüsusi t əşkilatlar tərəfindən (məsələn, BSA tərəfindən) mü əyyən edildikdə bağlanır və yenisi təşkil edilir. Antiplagiat sisteml ərinin xüsusiyyətləri Bel
əliklə, intellektual mülkiyyətin, demək olar ki, bütün formaları ənənəvi formalardan daha çox piratçılıq yolu ilə bazarlara yol tapır, nəticədə ölkənin iqtisadi durumuna astronomik r əqəmlərlə ifadə olunan maddi ziyan vurulur. Ayrı-ayrı ölkələrdə və beynəlxalq aləmdə aparılan İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
www.jpit.az 5
mübariz ə informasiya texnologiyasının daim inkişafı ilə əlaqədar yalnız müəyyən sabitləşməyə g ətirib çıxarmışdır. H ər dəfə yeni texnoloji işləmələr meydana gəldikcə, onlarla bərabər həmin texnologiyalar ın nəticələrini daha asan yollarla istifadə etməyin üsulları da meydana gəlir. Bu hal xüsusi il ə audio və video məhsullarda özünü daha çox büruzə verir. Müasir dövrd ə audio və video informasiyaların elektron vasitələr olmadan yayımı, demək olar ki, mümkün deyil. Yaxın zamanlara qədər istifadə edilən patefon diskləri, maqnitafon və foto-video lentl əri artıq tarixi eksponata çevrilib. Belə bir vəziyyətdə yalnız rəqəmli formada olan audio v ə video informasiyanın qeyri-qanuni yayımı öz həcmi və əhatə dairəsinə görə daha çox
əhəmiyyət kəsb edir. Təbii ki, bu sahədə plagiatlığın təzahür formalarının müxtəlifliyi ona qarşı mübarizəni çətinləşdirir. Hazırda bu sahədə mübarizə üsullarından ən geniş yayılmışı steqanoqrafik üsullardır. Steqa
noqrafiya üsulları ilə yaradılmış audio-video faylı adi köçürmə və ya müəyyən d əyişikliklər etməklə (məs. şəklin üzərindəki sözləri dəyişməklə, video formatı dəyişməklə və s.) özününkül əşdirmək cəhdi asanlıqla ifşa edilə bilir. Steqan oqrafiya üsullarında ilkin informasiya, adətən müəyyən konteyner (konteyner – gizl ədilmiş informasiya) əlavə etməklə dəyişdirilir. Məsələn, LSB – Least Significant Bit – ən kiçik qiym ətli bit üsulunda bu ən son qiymətli bitin əvəz edilməsi ilə, exo üsullarda – audio siqnallara insanın hiss etmədiyi amplitudada gecikmələrlə siqnallar əlavə etməklə, faza kodlaşdırma üsulunda – ilkin audio siqnala müəyyən faza sürüşməsi əlavə edilməsi ilə həyata keçirilir. Steqanoqrafiya il ə yanaşı audio-video faylları köçürmə və yadda saxlama kimi əməllərdən qorumaq üçün, h əmçinin rəqəmli su nişanlarından da istifadə edilir. Rəqəmli su nişanları xüsusi qurğularla əlavə edilir və oxunur. Məsələn, müasir printerlərdə hər sətirə kiçik nöqtə əlavə edilir, buraya çap edilm ə vaxtı, günü və printerin seriya nömrəsi daxildir. Əksər qrafik paketlərdə (Photoshop, CorelDraw) su nişanları əlavə edilməsi üçün xüsusi vasitələr nəzərdə tutulmuşdur. Əgər fayl su nişanı ilə təchiz edilmişsə və bu sadəcə köçürmə vasitəsi ilə yayılırsa (adətən primitiv texnikadan istifad ə etməklə), həmin qrafik paketlər vasitəsi ilə bunu asanlıqla müəyyən etm ək olar. İnternetdə yerləşdirilmiş və su nişanları ilə təchiz edilmiş faylların qeyri-qanuni istifad əsini müəyyən etmək üçün Digimarc kompaniyasının [5] hazırladığı MarcSpider axtarış sistemindən istifadə edilir. Hazırda müxtəlif şəkillərin satışı ilə məşğul olan Getty Images, FPG və Index Stock kompaniyaları bu proqram məhsulundan istifadə edirlər. Qeyd edək ki, su nişanlarını fayldan kənarlaşdırmaq, demək olar ki, mümkün deyil, hətta əgər bu hansı üsulla isə mümkün olsa da, faylın keyfiyyəti (video keyfiyyəti və ya audio səsləndirmə) kəskin şəkildə aşağı düşür. Hazırda audio-video və hətta mətn fayllarda rəqəmli su nişanlarının yaradılması və müəyyən edilməsi məqsədi ilə istifadə edilən çoxlu proqram paketləri mövcuddur. Bunlardan: •
DropWaterMark [6], •
EikonaMark [7], •
Suresig [8], •
Argent [9] proqram sistemləri geniş istifadə edilir. İntellektual sahələrdə – elmi və ədəbi əsərlərdə, təhsildə müasir texnologiyalar tətbiq edilsə d ə, plagiatlığın müəyyənləşdirilməsi daha çətin başa gəlir. Bu, əsasən plagiatlığın bu sahələrdə t əzahür formalarının müxtəlifliyi ilə izah edilsə də, digər əsas səbəbi plagiatla ona qarşı mübarizə aparanın eyni texnologiyalardan istifadə etməsidir. Belə ki, bu sahələrdə plagiatlığa, əsasən kompüter proqramları və proqram məhsulları, elmi nəşrlər və onların açıq istifadə üçün mövcud olan bazalarında rast gəlinir. İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
6 www.jpit.az Bu m
ənbələr, eyni zamanda plagiatlıqla mübarizə üçün də istifadə edilir. Bu qarşılıqlı əlaqəli prosesdə hər hansı texniki-proqram yeniliyi həm mənbələrdən qeyri-qanuni m ənimsəmədə, həm də ona qarşı mübarizədə eyni dərəcədə istifadə edilir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, plagiatlığın informasiya texnologiyaları vasitəsi ilə mü əyyənləşdirilməsi problemləri bir ölkə çərçivəsindən çıxıb, beynəlxalq status almışdır. Hazırda aşkarlanma prosesinin həm elmi-nəzəri, həm də texniki və proqram təminatı müxtəlif istiqam
ətlərdə şaxələnərək, demək olar ki, elmi-texniki və yaradıcılıq fəaliyyətinin bütün sah
ələrini əhatə etmişdir. Məhz bu səbəbdən, yaradılma yerindən asılı olmayaraq, bu sistemlər bu v
ə ya digər ölkələrdə milli mənbələrin plagiatlıq təsirlərindən qorunmasında istifadə edilə bilir (c
ədvəl 1). C ədvəl 1 İngilis dilli antiplagiat sistemləri
Findsame Eve2 Turnitin CopyCatch Word CHEK İnternet ünvan http://www.findsa me. com
www.canexus.com www.turnitin.com http://www.CopyCat ch.freeserve. co.uk http://www.WordC HECKsystems. com T əşkilat
Digital integrity CaNexus
iParadigms CFL Software Developments WordCHECK Systems Sistemin tipi Veb-kontentl ərin
axtarış sistemi Xüsusi bazalardan v ə İnternetdən kontentl ərin
axtarış sistemi Xüsusi bazalardan v ə
veb-kontentl ərin
axtarış sistemi (istifad
əçinin yükl
ədiyi fayl əsasında) Xüsusi bazalardan kontentl
ərin axtarış sistemi
Xüsusi bazalardan kontentl
ərin axtarış sistemi
Əməliyyat sistemi
Veb-kompüter (ancaq Windows sistemi üçün) Kompüter (ancaq Windows sistemi üçün) Veb-kompüter (ancaq Windows sistemi üçün) Yalnız bir kompüter (ancaq Windows sistemi üçün) Yalnız bir kompüter (ancaq Windows sistemi üçün) İnternetdə\Lokal bazada axtarış aparılır\aparılmır aparılır/aparılmır aparılır/aparılmır a parılır/aparılır aparılır/aparılır Hesabatın təqdim edilm ə sürəti İnternet-trafikdən v ə serverdən asılı olaraq İnternet-trafikdən v ə serverdən asılı olaraq 24 saat
prosessorun sür
ətindən asılı olaraq
prosessorun sür
ətindən asılı olaraq
N əticələrin t əqdim edilmə forması Geniş hesabat Geniş hesabat (ünvanla b ərabər) hesabat hazır olandan sonra istifad
əçiyə gönd
ərilir hesabat hazır olandan sonra istifad əçiyə
gönd ərilir
hesabat hazır olandan sonra istifad əçiyə
gönd ərilir
Yoxlama üsulu – – – m ətnlərdə sözlərin istifad ə edilməsi tezliyini, sözl ər
qrupunun xüsusi markerl
ərə görə eyniliyini açar sözl ərin
istifad ə tezliyinə gör ə
veril ən faylın tipi ASCII, UTF-8, KOI-8v
ə s. ASCII ,UTF-8, KOI-8v ə s
Doc, .docx, .odt, .wpd, .ps .eps, pdf, html, .rtf, .txt s ASCII kodlaşdırma il ə işləyir ASCII kodlaşdırma il ə işləyir
M əsələn, Findsame proqram məhsulu Kaliforniya, Stenford, Berkli və dünyanın əksər universitetl ərində antiplagiat sistemi kimi tətbiq edilir. Bu proqramların əksəriyyəti ingilis dilli m ənbələrlə işləyir [10, 11]. C ədvəl 2-də müxtəlif dillərdə, əsasən rus və ingilis dillərində olan mətnlərlə işləyə bilən antiplagiat sisteml ər verilmişdir. Bu sistemlər İnternetin Rusiya seqmentində yerləşmiş və MDB ölk ələri üçün istifadə edilə bilər (daxili şərtləri nəzərə almaqla). Bu sistemlərin əksəriyyəti çoxlu dill ər üzrə yoxlama apara bildiklərini elan etsələr də, faktiki olaraq bir neçə dildə, əsasən rusdilli m ətnlərin yoxlanılmasına imkan verirlər. İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
www.jpit.az 7
C ədvəl 2 Çoxdilli antiplagiat sisteml əri Antiplagiat sistemi Advego
Plagiatus Antiplagiat.ru Double content finder (DCFinder) Istio Praide unique content analyzer İnternet ünvan www.advego. ru/plagiatus www.antiplagiat. ru http://www.doccop .com www.istio.com www.advego.ru/ plagiatus Yoxlama üsulu şinql metodu şinql metodu şinql metodu şinql metodu şinql və passaj üsulu Yoxlamaya veril ən faylın tipi fayl, URL, m ətn
html, plain.txt, .doc, rtf, pdf, zip fayl, URL,
m ətn
fayl, URL,
fayl, URL, m ətn
Kodlaşdırmada n asılılığı ASCII ,UTF-8, KOI-8
v ə s.
ASCII kodlaşdırma ilə işləyir ASCII
kodlaşdırma ilə işləyir
ASCII kodlaşdırma ilə işləyir ASCII
kodlaşdırma ilə işləyir
İnternetdə/Loka l bazada axtarış aparılır\aparılmır aparılır\aparılır aparılır\aparılmır Yandeks v ə Yahoo\
aparılmır aparılır\aparılmır Dil m
85-d ən çox dildə yoxlama aparır ancaq rus dilli m ətnləri yoxlayır ancaq rus dilli m ətnləri yoxlaya bilir rus v
ə ingilis dilli m
ətnləri yoxlayır ancaq rus dilli m ətnləri yoxlayır İstifadəçi t ərəfindən yoxlama para- metrl
ərinin d əyişdirilməsi Mümkündür sistem t ərəfindən veril ən
s ərhədlərdə sistem t ərəfindən veril ən sərhədlərdə sistem t ərəfindən veril ən
s ərhədlərdə mümkündür Oxşar hərflərin əvəz edilməsi mü əyyən edə bilmir mü əyyən edir mü əyyən edə bilmir mü
mü əyyən edə bilmir Sinonim
sözl ərlə əvəz etm ə
əyyən edə bilmir
mü əyyən edir mü əyyən edə bilmir mü əyyən edə bilmir mü əyyən edə bilmir M ətn üzərində manipulyasiya mü əyyən edə bilmir mü əyyən edir mü əyyən edə bilmir mü
bilmir mü əyyən edə bilmir N əticələrin t əqdim edilmə forması n əticə faizlə verilir, ünvan göst
ərilir n əticə faizlə verilir, ünvan göst
ərilir ünvan göst ərilir
ərilir
n əticə hər axtarış sistemi üzr ə ayrıca verilir Bu sisteml ər arasında ən geniş istifadə edilən “FOREKSIS” şirkətinin “Antiplagiat” sistemidir. Sistem 2005-ci ild ən istifadəyə verilib. İstifadəçilər arasında Rusiyanın 180-dən çox ali m
əktəbi var. Sistemin 600000-dən çox qeydiyyata düşmüş istifadəçisi var. Rusiyanın əksər universitetləri və elmi-tədqiqat institutları – Rusiya Federasiyasının Ali Attestasiya K omissiyası, Moskva Dövlət Universiteti, Sankt-Peterburq Universiteti, Moskva iqtisadiyyat, menecment v ə hüquq institutu və s. “Antiplagiat” sistemindən istifadə edirlər. Sistemin bazası 40 milyondan çox mənbələri özündə birləşdirir. Xüsusi proqramın (robotun) köm
əyi ilə İnternetin Rusiya seqmentinin ümumi istifadədə olan mənbələri hesabına sistemin m əlumat bazası daim yenilənir. Sistem, digər uyğun sistemlərdən fərqli olaraq, hərflərin əvəz edilm əsi (oxşar latın hərfləri ilə), cümlələrin abzasda yenidən qruplaşdırılması, abzasların yerd əyişməsi, cümlədə sözlərin yerinin dəyişdirilməsi, sinonimlərlə əvəz etmə, durğu işarələrinin dəyişdirilməsi (nöqtənin vergüllə əvəz edilməsi), boş yerlərin nöqtələrlə əvəz edilm
əsi və s. əməliyyatları nəzərə alır. Qeyd edil ən xüsusiyyətlərinə görə bu sistem respublikamızda ən çox istifadə edilən antiplagiat sistemidir.
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
8 www.jpit.az Plagiatlıqla mübarizədə problemlər Qeyd etdiyimiz sisteml ərdə müasir informasiya texnologiyalarının ən son nəzəri və texniki nailiyy
ətlərindən istifadə edildiyinə baxmayaraq, onlar bu və ya digər cəhətdən çatışmazlıqlara malikdirl ər: -
bu sisteml ər, adətən kiçik həcmli mətnlərlə (adətən 300 simvola qədər) işləyirlər; -
ər konkret dildə olan mətnlərlə işləyə bilirlər; -
sisteml ər yalnız onlara məlum olan konkret bazalarla işləyirlər; -
ərin əksəriyyəti yalnız bir və ya bir neçə kodlaşdırma ilə işləyir; -
a xtarış və qərar qəbul etmədə intellektual üsullar zəif tətbiq edilir. Bu çatışmazlıqlar, əsasən həmin sistemlərdən bilavasitə praktikada istifadə etdikdə qarşıya çıxır. Digər tərəfdən, bu sistemlərin tətbiqi həmişə antaqonist münasibətdə olan iki tərəfin iştirakı ilə aparılır – plagiatlığı müəyyən edən tərəf və plagiat prosesinin iştirakçısı. Hər iki t ərəfin əldə etdikləri bilik və bacarıqlar digərlərinə, adətən məlum olmur, bu isə sistemlərin çatışmazlıqlarının aradan qaldırılmasında əsas maneələrdən biridir. Qeyd edilən çatışmazlıqlar sisteml
ərin yeni versiyalarında və yaxud yeni yaradılan sistemlərdə nəzərə alınaraq, mümkün olduqca arada n qaldırılır. Lakin bu problemin həlli təkcə texniki məsələ kimi deyil, həm də n əzəri və alqoritmik cəhətdən yeni işləmələr tələb edir. Bu sisteml ərin hazırda mövcud olan alqoritm və metodlar əsasında yaradılmasında əsas mane ələrdən biri, əksər hallarda nəzəri problemlərdən daha çox dilin filoloji standartlarının və sabitl əşmiş vahid lüğətinin (adi lüğət, orfoqrafik, sinonimlər, omonimlər, texniki terminlər və s. lüğətlərinin) olmaması səbəbindən baş verir. Təbii ki, bu halda mövcud alqoritmlərin həmin dilli m ətnlərə tətbiqi gözlənilən nəticəni vermir. Mövcud metod v ə alqoritmlərin eyni zamanda müxtəlif tipli informasiyalara tətbiqinin mümkünsüzlüyü d ə vahid antiplagiat sisteminin yaradılmasında problemlər yaradır. Xüsusi ilə müxt əlif növ informasiyanın cəmləşdiyi halda (məs. mətn, qrafika və s.), əksər alqoritmlərin t ətbiqi mümkün olmur. Dig ər tərəfdən, mövcud alqoritmlərin intellektual səviyyəsinin aşağı olması müxtəlif qeyri- ənənəvi (alqoritmlərdə nəzərdə tutulan standart hallardan fərqli) üsullardan istifadə edilərək, “dig
ərinin ideyalarının mənimsənilməsi” hallarının identifikasiya edilməsinə bir çox hallarda imkan vermir. N əticə M əqalədə: - kompüter proqram m əhsullarından qeyri-qanuni istifadənin xüsusiyyətləri araşdırılmış, plagiatlıq hallarının yayılmasında kompüter proqramları piratçılığının rolu göstərilmişdir; - ingilis dilli v ə çoxdilli antiplagiat sistemləri istifadə xüsusiyyətlərinə görə sisteml
əşdirilmiş, onlardan istifadənin müsbət və zəif cəhətləri göstərilmişdir. Minn ətdarlıq
Bu iş Azərbaycan Respuiblikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun maliyyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir – Qrant № EİF-RİTN-MQM-2/İKT-2-2013-7(13)-29/20/1. Ədəbiyyat 1.
www.bsa.org 2.
www.globalstudy.bsa.org 3.
mha@copag.gov.az 4.
Google News: Google News: news.google.com 5.
www.digimarc.com 6.
www.dropwatermark.com 7.
www.alphatecltd.com İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2015, №1, 3-9
www.jpit.az 9
8. www.signumtech.com 9.
10.
Зеленков Ю.Г., Сегалович И.В. Сравнительный анализ методов определения нечетких дубликатов для Web-документов / Труды 9-й Всероссийской научной конференции «Электронные библиотеки: перспективные методы и технологии, электронные коллекции», RCDL’2007, Переславль-Залесский, Россия, 2007.
11. Лакунин М., Лысенко Е., Семенников А., Счастливцев Р. Обзор автоматических детекторов плагиата в программах. http://detector.spb.su/bin/view/Sandbox / ProjectOutput
Институт Информационных Технологий НАНА, Баку, Азербайджан 1 rasim@science.az, 2 nadir_avia@yahoo.com, 3 r.aliguliyev@gmail.com Пиратство в компьютерной программе и проблемы использования антиплагиатных систем в борьбе с плагиатом В статье исследованы особенности борьбы с незаконным использованием программных продуктов. Проанализированы антиплагиат-системы, показаны их положительные и отрицательные стороны. Ключевые слова: плагиат, пиратство, программное пиратство, индивидуальный пират, интернет-пиратство, заказной плагиат, хакер-пиратство. Alguliyev Rasim M. 1 , Aghayev Nadir B. 2 , Aliguliy ev Ramiz М. 3 Institute of Information Technology of ANAS, Baku, Azerbaijan 1 rasim@science.az, 2 nadir_avia@yahoo.com, 3 r.aliguliyev@gmail.com Piracy in the computer program and the problems of using antiplagiath systems in the fight against plagiarism Paper describes features of the fight against the illegal use of software products. The anti- plagiarism systems also have been analyzed and their positive and negative aspects have been presented. Keywords: plagiarism, piracy, software piracy, individual pirate, internet-piracy, bespoke plagiarism, hacker software piracy. Document Outline
Yüklə 126,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|