jrS.VURĞUN ADINA MƏRKƏZİ
KİTABXANANIN
TƏŞKİLATİ – METODİKİ ŞÖBƏSİ
Uşaqların vətənpərvərlik ruhunda
tərbiyə olunmasında kitabxanaların
rolu
METODİK VƏSAİT
SUMQAYIT - 2008
Tərtib edən: Axundzadə Natəvan - S.Vurğun adına mərkəzi kitabxananın təşkilati – metodiki
şöbəsinin böyük metodisti
Redaktor: Qasımova Pərvanə - MKS-in elmi katibi
Uşaqların vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə
olunmasında kitabxanaların rolu
“Hamımızın ümumı vəzifəmiz xalqımızda vətənpərvərlik,
Vətən torpağına, millətə sədaqət, Vətən uğrunda şəhıdliyə hazır olmaq
hisslərini formalaşdırmaq, inkişaf etdirmək və təbliğ etməkdir”
Heydər Əliyev
Azərbaycan xalqı gələcəyımiz olan gənc nəslin vətənə məhəbbət, xalqa elinə və
obasına hörmət, soykökünə, öz ata-babalarının ənənələrinə sədaqət ruhunda
tərbiyə olunmasına həmişə böyük məsuliyyətlə yanaşmış və ona həyatı əhəmiyyətli
məsələ kimi baxmışdır. Bu bir həqiqətdir ki, vətənpərvərlik insanda fədakarlıq,
qəhrəmanlıq və məğlubedilməzlık hissi yaradır, apardığı mübarizədə onda inam
hissini gücləndirir.
Vətənpərvərlik qəhrəmanlığın əsasını qoyan amildir. Biz şanlı tariximizlə,
əfsanəvi qəhrəmanlarımızla həmişə fəxr edirik. Cavanşır, Babək, Şah İsmayıl
Xətai, Səmədağa Mehmandarov, Əliağa Şıxlinski, Cəmşid bəy Naxçıvanski, Həzi
Aslanov, İsrafil Məmmədov, Mehdi Hüseynzadə kimi igid və cəsur
sərkədələrimizin şəxsi nümunəsi bizə əsas verir deyək ki, Azərbaycan xalqı
qəhrəman xalqdır. Və bu xalq öz vətənini göz bəbəyi kimi qorumağa hazır olan
mətin gənclər yetirmişdir. Erməni qəsbkarlarına qarşı ölüm-dirim savaşında həlak
olmuş qəhrəmanlarımızın ibrətamiz həyatı, şəxsi nümunəsi apardığımız hərbi
vətənpərvərlik tərbiyəsi işində ön plana keçməlidir.
Yaxın keçmişin acı təcrübəsi bir də onu sübut etdi ki, müstəmləkə siyasətinə
xidmət edən , əslində Azərbaycan xalqına müsibətlər gətirən beynəlmiləlçılık
tərbiyəsi sən demə genosid planının və antitürk siyasətinin tərkib hissəsi imiş. Rus
imperiyası işi qəsdən elə qurmuşdu ki, xalq öz soykökündən, qəhrəmanlıq
tarixindən, adət-ənənələrindən uzaq düşsün. Respublikamızın ümumtəhsil , orta
ixtisas və ali məktəblərində tədris olunan təbiət və cəmiyyət elmlərinin, humanitar
fənlərin, ümumilikdə bütün fənlərin gənclərdə hərbi-vətənpərvərlik hissləri
aşılamaq üçün çox böyük imkanları vardır.
Gənclərdə hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsini o zaman daha yaxşı aşılamaq
mümükündür ki, orta məktəbin X-XI siniflərində oxuyan şagirdlərə və alı
məktəbdə təhsil alan tələbə-gənclərə ayrı-ayrı fənləri və ixtisas kurslarını tədris
edərkən hərbi məzmunlu biliklər də verilsin. Keçmiş Sovetlər birliyi dövründə
mövcud dərsliklərdə , dərs vəsaitlərində və metodik ədəbiyyatda hərbi-
vətənpərvərlik hissləri aşılayan məlumatlar və hərbi məzmunlu biliklər məxfilik
üzündən verilmirdi. Əslində bu şüurlu surətdə edilirdi ki, gənclər vətənpərvərlik
duyğularından məhrum olsunlar, vətənin müdafiəsi üçün lazımi bilikləri
almasınlar.
Artıq bu gün müstəqil Respublikamızın inkişafı ilk növbədə böyüyən nəslin
təlim-tərbiyə işinin düzgün təşkilindən, vətəndaşlıq hazırlığından asılıdır.
Uşaqların bir vətəndaş kimi böyüməsində ailənin, cəmiyyətin-ümumilikdə mühitin
rolu böyükdür. Uşaqlar bir insan kimi, vətəndaş kimi ilk tərbiyəni ailədən alır.
Burada onlar əxlaqi-mənəvi keyfiyyətləri, fiziki möhkəmliyi, əmək vərdişlərini,
davranış qaydalarını, bədii-estetik duyumu və s. kimi keyfiyyətləri qazanır.
Tərbiyənin əsas məqsədi kamil şəxsiyyət-insan-vətəndaş yetişdirməkdir.
Vətəndaş tərbiyə etmək-mənsub olduğu dövlətin inkişafına çalışan, mənafeyini
gözləyən, onun təhlükəsizliyi üçün məsuliyyət daşıyan, dövlətin cari və
perespektiv işlərində iştirak edən, insan yetişdirmək deməkdir.
İnsan fərd kimi doğulub, vətəndaş kimi fəaliyyət göstərərək tərbiyə-təhsil
prosesində, əmək prosesində vətəndaş hazırlığı keçir. Əsl vətəndaş dedikdə,
bilavasitə vətənə, dövlətə gərəkli fəaliyyəti ilə xidmət edən, böyük mənəvi
keyfiyyətlərə malik olan insan nəzərdə tutulur. Vətəndaşlıq tərbiyəsinin mənbəyi
ailədir. Təcrübə göstərir ki, ailədə vətəndaşlıq tərbiyəsi yalnız özbaşına axınla kor-
koranə deyil, planlı, sistemli, məqsədli şəkildə təşkil olunmalıdır. Uşaqların
vətənaşlıq təriyəsi dedikdə, yüksək əxlaqi, mənəvi keyfiyyətlərə yiyələnmə və
şəxsiyyət kimi yetişmə nəzərdə tutulur. Onlar davranış qaydalarını, nizam-intizamı,
savadlı olmağı, vətəninin tarixini, coğrafiyasını, mədəniyyətini, milli adət-
ənənələrini bilməlı, vətəni sevməlıdirlər. Uşaqlar ideyaca savadlı olmalı, işə şüurlu
yanaşmalı, məsuliyyətli, vicdanlı, mübariz olmalı, pis niyyətlə, əliəyriliklərlə
barışmamalıdır. Mənəviyyat tərbiyəsini qiymətləndirmək üçün uşaqlarda yaxşını
pisdən ayırmaq, həqiqətə, ədalətə, insanlara-böyüklərə, ailə üzvlərinə hörmət
etmək kimi insani keyfiyyətlər aşılanmalıdır. Onların davranış xüsusiyyətlərini
uyğun qiymətləndirməli, yaxşı davranış və qarşılıqlı əlaqə təmin olunmalıdır.
Azərbaycan Respublikasında hüquqi, demokratik dövlət quruculuğu inkişaf etdikcə
vətənpərvərlik tərbiyəsinə, o cümlədən böyüməkdə olan nəslin hərbi-
vətənpərvərlik tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Böyük Atatürk deyirdi ki,
sülh istəyən xalq hərbə hazır olmalıdır. Bu çox dəyərli kəlamdır. Azərbaycan xalqı
müharibəni arzulamır, həmişə sülhün, əmin-amanlığın tərəfdarı olmuşdur. Hərbi –
vətənpərvərlik tərbiyəsini sadəcə olaraq quru sözlərlə, nəsihətlərlə də
məhdudlaşdırmaq olmaz. Bu sahədə məqsədəuyğun müvəffəqiyyət əldə etmək
üçün məktəblərlə yanaşı kitabxana da hər şeydən əvvəl öz işini düzgün
planlaşdırmalı, il ərzində görəcəyi işləri müəyyənləşdirməlidir. burada tədbirlər
arasında yaradılacaq əlaqə nəzərə alınmalı, işin təşkili əsaslandırılmalıdır.
Uşaqların vətənpərvərlik tərbiyəsinin kitabxanalarda təbliği
Oxucularla aparılacaq söhbətlər, keçiriləcək tədbirlər planlaşdırılmalıdır.
Kitabxanada söhbət, biblioqrafik xülasə, oxucu konfransı, ədəbi-bədii gecə
keçirmək olar. Gənclərin hərbi vətənpərvərlik ruhunda böyüməsində ailə və
məktəbin üzərinə düşən məsuliyyət, eyni zamanda kitabxanaya da aid edilə bilər.
Bu gün kitabxna hərbi-vətənpərvərlik anlayışını oxuculara necə çatdırmalıdır. İlk
növbədə uşaq və yeniyetmələrdə müharibə ilə bağlı təsəvvür yaratmaq məqsədilə
kitabxanada sərgi təşkil olunmalıdır. Sərgidə kitab, qəzet və jurnal məqalələri ilə
yanaşı hərbi-vətənpərvərlik mövzusuna həsr olunmuş şəkillər və foto şəkillər də
nümayiş oluna bilər. Sərginin yanında ədəbiyyat siyahısı və kartoteka qutusu
qoymaq olar. Sərgi aşağıdakı başlıqlar altında təşkil oluna bilər: “Tariximizin şanlı
səhifələri”, “Heç kim və heç nə unudulmur” və s. Sərgidə görkəmli şəxsiyyətlərin
vətənpərvərlik haqqında söylədikləri fikirlərdən, sitatlardan istifadə etmək sərgini
daha da məzmunlu və dolğun edər.
Müasir dövrümüzdə uşaq kitabxanalarının qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri
də gənc nəsilə vətənpərvərlik hissləri aşılamaqdır. Bu baxımdan uşaq
kitabxanalarında oxucularla aparılan fərdi söhbətlərin əhəmiyyəti böyükdür.
Kiçik və orta yaş oxucular arasında müharibə mövzusunda icmallar, söhbətlər
aparmaq yerinə düşər. Söhbət apararkən oxucuların yaş xüsusiyyətinə və dil
sadəliyinə diqqət yetirilməlidir. Azərbacan ədəbiyyatında müharibə mövzusu ilə
bağlı yazıçı və şairlərimizin gözəl əsərlərindən istifadə edərək söhbət zamanı
oxucuya məlumat vermək olar.
Ə. Cəmilin “Can nənə bir nağıl de...”şeiri, Ə. Məmmədxanlının “Buz heykəl”,
T. Hüseynovun “Qolsuz kukla”, Ə. Hacızadənin “İki əsgər” hekayələrini oxumağı
uşaqlara təbliğ etmək məqsədilə kitabların icmalını keçirmək lazımdır.
Orta yaş qrup oxucular arsında “Müharibə uşaqların gözü ilə” mövzusunda
rəsm müsabiqəsi keçirmək olar:
Müsabiqə keçirilməzdən əvvəl kitabxanaçı oxucuları mövzu haqqında
məlumatlandırmalı, uşaqlara şərait yaratmalıdır ki, onlar öz düşüncələrini
çəkdikləri şəkillərdə əks etdirə bilsinlər. Müsabiqə uşaqlar arasında demokratik
səsvermə yolu ilə keçirilir. Rəsm işləri əvvəlcədən nömrələnir, kitabxananın oxu
zalında divardan və yaxud rəsm sərgisi üçün nəzərdə tutulan guşədə öz əksini tapır.
Müsabiqə günü təyin olunur və elan kitabxananın girəcəyində asılır.
Tədbirdəoxucular bəyəndikləri işlərin nömrəsinə uyğun olaraq 1, 2, 3-cü yerlərin
qaliblərinə səs verirlər. Ən çox səs toplayan iştirakçılar –müsabiqənin qalibləri
tutuduqları
yerə
görə
kitabxana
rəhbərliyi
tərəfindən
hədiyyələrlə
mükafatlandırılırlar.
Bundan başqa kitabxanada orta və böyük yaş qrup oxucular üçün Milli
qəhrımanlarımızla, müharibə veteranları ilə görüş təşkil etmək daha maraqlı olar.
Çünki uşaqlar görüşdə müharibənin canlı şahidləri ilə yaxından tanış olar,
kitablardan oxuduqları, filmlərdən gördükləri hadisələri bir daha onların dilindən
eşidərlər. Kitabxanaçı görüşə dəvət olunan veteranlarla əvvəlcədən görüşüb vaxtı
müəyyənləşdirməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, görüş keçiriləcək yerdə sərginin
təşkili olduqca zəruridir. Həmçinin yaxşı olardı ki, sərgidə görüşə dəvət olunan
veteranlar haqqında məqalələr nümayiş olunsun.
Aparıcı görüşə çağrılan şəxs haqqında məlumatlar əldə etməli, bu məlumatlar
əsasında çıxış edərək onu oxuculara təqdim etməlidir. Bundan sonra qonağa söz
verilir. Görüşün sonunda oxucular qonağa suallarla müraciət edə bilər.
Uşaqlara vətəndaşlıq hissinin təbliğ formalarından biri də disputdur.
Disputun sualları :
Vətəni nə üçün sevmək lazımdır?
Siz böyüyəndə hansı sənəti seçəcəksiniz?
Yaxşı insan kimdir?
Valıdeynlərinizi nə üçün sevirsiniz?
Ermənilər kimdir, vətəndaşlıq borcu nədir?
Xocalı faciəsi nə vaxt baş verib? və s.
Belə suallar uşaqların vətəndaşlıq tərbiyəsinin səmərəliliyini artırır.
Kiçik yaşlı oxucuların vətənpərvərlik tərbiyəsi ailədə, tərbiyə müəssisələrində və
orta ümumtəhsil məktəbində uşaq və yeniyetmələrə verilən vahid tərbiyə işinin
vacib tərkib hissəsidir. Bu məqsədlə kiçik yaşlı oxucularımızla söhbət keçirmək
olar. Söhbət əsasında –Məsələn: B. Vahabzadənin “Bayraq” şeirində vətəndaşlıq
qüruru aşılamaq üçün çox ibrətamiz fikir aşılanır:-Bayraq mənliyimdir, bayraq
kimliyim! Bayraq öz yurduma öz hakimliyim! bu fikri uşaqlara belə izah etmək
olar: Bəli müstəqil yurdu, dövləti olan xalqın bayrağı olur! Xalqımızın üçrəngli,
ayulduzlu bayrağı onun müstəqilliyinin rəmzi kimi tərənnüm olunur! Şair Davud
Aslanın “Ən şirin şey” şeirində göstərir ki, ən şirin ən əziz nemət öz obamız,
elimizdir, dağımızdır, gölümüzdür! Ana deyən, Vətən deyən bizim doğma
dilimizdir. T. Bayramın “Azərbaycan deyəndə”, Mədinə Gülgünün “Hərkəsə
şirindir öz yuvası” kimi şeirləri kiçik yaşlı oxucuların diqqətinə çatdırmaq olar.
Kiçik yaşlı oxucularla onların tarixi yaddaşını formalaşdırmaq üçün “Tarixi
şəxsiyyərlərimiz” adlı söhbət keçirmək olar. Həmçinin söhbəti uşaqların triximizi
nə dərəcədə bildiklərini yoxlamaq üçün sual-cavab formasını da tətbiq etmək
zəruridir.
Qan yaddaşımıza yazılan tariximizi də yaddan çıxartmamalıyıq. Belə ki, Xocalı
bizim qan yaddaşımıza yazilan böyük facıəmizdir. Bu hiss bizdə Xocalı
soyqırımını törədən düşmənlərimizə qarşı kin-küdurəti gücləndirir, hər an intiqam
hissi oyadır. Kiçik yaşlı oxucularımıza daim intiqam hissini yaşatmaq üçün Xocalı
soyqırımı ilə bağlı “Xocalı göynərtisi”, “Xocalı qan yaddaşımız” Qisas qiyamətə
qalmayacaq”, “Əsrin faciəsi”, “Bu yaranın izi getməz” və s. adlarda ssöhbət,
xülasə, xatirə günü, sərgi təşkil etmək olar.
Müdriklərimizdən birinin belə bir kəlamı var: “Əgər keçmişinə güllə atsan,
gələcək səni topa tutar. Bu fikrə əsaslanıb hərbi-vətənpərvərlik hissinin təbliği
dedikdə II Dünya Müharibəsinin iştırakçılarını da yaddan çıxatmamalıyıq. Çünki,
bəşəriyyəti faşizm taunundan xilas edən bu nəslin nümayəndələri yüksək hörmətə,
ehtirama layiqdirlər. Bu gün ölkəmizdə müharibə getdiyi bir vaxtda vətənin
azadlığı üçün çox şey öyrənəcəyimiz bir məktəbin , nəslin nümayəndələri kimi
onlara çox ehtiyacımız var.
Vətənpərvərlik hisinin təbliği bədii ədəbiyyatdan da yan keçməyib. Bu məqsədlə
təbliğ forması kimi kitab üzrə söhbət keçirmək olar. Məsələn: Süleman
Rəhimovun “Minnətsiz çörək”, M. Rzaquluzadənin “Babəkin andı” adlı
hekayələrini, X. R. Ulutürkün “Mənim dilim” adlı şeirini kiçik yaşlı uşaqların
müzakirəsinə verməklə, onların fikirini öyrənmək olar. Digər böyük həcmli
əsərlərdən yazıçı Fazil Güneyin “Qara qan”, İnqilab Vəlizadənin “Xocalı faciəsi”
oxucu müzakirəsinə vermək olar. Bu kimi bəii ədəbiyyatlar uşaqlarda milli qürur
hissinin formalaşmasına səbəb olur. Şəhidlər xiyabanının ziyarət edilməsi,
Qarabağ döyüşlərində həlak olanların abidələrinin ziyarət edilməsi də gənclərin
vətəndaş kimi yetişməsində az rol oynamır.
Bütün sadalanan bu tədbirlər uşaqlarda vətəndaşlıq, vətənpərvərlik duyğularını
formalaşdırmaq üçün zəruri vasitələrdir. Çünki vətən sevgisi gənc
vətəndaşlarımızın məqsədyönlü davranışının və fəaliyyətinin leytmotividir.
Ədəbiyyat siyahısı
1. İqtisadiyyat- 26.X.2006.
2. Azərbaycan-22.IX.2007.
3. Azərbaycan müəllimi- 9.X.1997.
4. Azərbaycan ordusu-27.VII.1999.
5. Elmi məqalələr toplusu-III buraxılış. 2005.
6. Naxçıvan müəllimlər institunun xəbərləri-2007.№1
7. Mədəni-maarif-2006. №8
8. Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi-2006. №3
9. Tarix. İnsan və cəmiyyət-2006. №2
10. Azərbaycan müəllimi-2.XII.2005.
11.Mədəni-maarif-2005. №3
12.Azərbaycan müəllimi-11.III,2005
13.Azərbaycan məktəbi-2001. №2.
14.Azərbaycan məktəbi -2002. №4
15. Azərbaycandili və ədəbiyyatı tədrisi-2001. №1
Dostları ilə paylaş: |