Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Yüklə 1,37 Mb.
|
|
SERVER TANİLLİ UYGARLIK TARİHİ 
Server Tardlli Uygarlık Tarihi alkım\ Uygarlık Tarihi / Server Tanilii ALKIM / 148 • Tarih-12 1. baskı: 1981 11-21 baskı: (1999-2005): Adam Yayınları Kitap Editörü: Ali Berktay
© Alkım Yayınevi, 2006 ISBN: 975-992-044-1
Baskı: ALA Unipnııt Basım San. ve Tie. A.Ş I ladımkoy Astallı (>mcrlı Köyü Mevkii 34555 Hadımköv - İstanbul I el 031.7 798 28 10 • www.apa.mm.tr Alkım Yayınevi Mühimim t ad No ı.O Kadıköy Islaııbııl • I el (03 İM 4-49 I0(»0 (Lb\) I aks (02 I iı) 449 hini • *• tu.nl alk ııni'i'aB ııımııııtı • lıl İp / / www.alkim.coin 11 9 13
35 42 47 53 53 59 65 71 71 81 95 99 104 111
111 116 119 129 132 İçindekiler Önsöz GİRİŞ UYGARLIK NE DEMEKTİR? I
Roına'nm mirası Hıristiyanlık (Okumu parçaları: /. Bun/, A.B. Schwarz, F. Clıallaı/e)
Jeodalıj/O—X| Kilise ve Ortaçağdaki rolü Kentlerin uyanışı; burjuvazinin doğuşu (Okuma parçalan: B. Vaniar, /. Bun/, Z. Güvendi)
Teknik dönüşümler, keşif yılları Rönesans ve Reform İmparatorluktan ulusal devlete İngiltere'de parlamentarizm ve siyasal liberalizm
(Okuma parçalan: /. U. Lciihaıtser, Z. Güvemii, /. /'. Akın, K. Alcock, A4. Sanca)
(19, yüzyıl) Fransız I fevrimi^) Milliyetler ilkesinin doğuşu ve gelişmesi Sanayi Devrimi ve sonuçları Emperyalizm
U ^kuına parçalan: A4. Sanca, S. N. Özerdim, K. A\ıbtiı/. Met/dau l.aıvusse, C. Çapan)
Uygarlık Tarihi 3 ONSOZ 7 UYGARLIK NE DEMEKTİR? 10 YAMYAMLIK MASALI 24 BOLUM I 30 BATI UYGARLIĞININ KAYNAKLARI 30 DAHA ÇOK BİLGİ 44 SORULAR 45
SORULAR 51 DAHA ÇOK BİLGİ 60
SORULAR 71 DAHA ÇOK BİLGİ 82 İTALYAN RÖNESANSI NIN ÜÇ DEVİ 83 SORULAR 85 DAHA ÇOK BİLGİ 88 MACHIAVELLI 88
SORULAR 102 BÖLÜM IV 104 BATI UYGARLIĞINDA DEVRİMLER 104 (19. YÜZYIL) 104 DAHA ÇOK BİLGİ 108 SORULAR 112 DAHA ÇOK BİLGİ 120 SORULAR 122 DAHA ÇOK BİLGİ 124 SORULAR 134
DAHA ÇOK BİLGİ 145 HALKIN EKMEĞİ 147
DAHA ÇOK BİLGİ 160 EDEBİYATI HALKIN MUTFAĞINA SOKAN ADAM:
n 166
BÖLÜM I 168 SOSYALİST AVRUPA'NIN DOĞUŞU 168 DAHA ÇOK BİLGİ 175 MARX'IN ELEŞTİRİSİ 175 DAHA ÇOK BİLGİ 189 SORULAR 192 SORULAR 194 BÖLÜM II 196 SOVYETLER BİRLİĞİ 196 DAHA ÇOK BİLGİ 223 SOVYET SİNEMASI 224 ELİMDEN GELSE 227 BÖLÜM III 230 HALK DEMOKRASİLERİ 230 DAHA ÇOK BİLGİ 236 SORULAR 238
DAHA ÇOK BİLGİ 251 BÖLÜM V 255 VİETNAM VE KÜBA 255 DAHA ÇOK BİLGİ 257 ANALIK ZANAATI 259 SORULAR 260 DAHA ÇOK BİLGİ 262 m 266
BOLUM I 268 AZGELİŞMİŞLİK NEDİR? 268 DAHA ÇOK BİLGİ 276 SORULAR 278
DAHA ÇOK BİLGİ 285 SORULAR 287
DAHA ÇOK BİLGİ 293 PABLO NERUDA 293
SORULAR 319 SORULAR 325
DAHA ÇOK BİLGİ 348 SORULAR 350 DAHA ÇOK BİLGİ 354 SORULAR 355 DAHA ÇOK BİLGİ 362 BÖLÜM III 365 TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE SORUNLARI 365 DAHA ÇOK BİLGİ 380 DAHA ÇOK BİLGİ 386
DAHA ÇOK BİLGİ 395 DAHA ÇOK BİLGİ 404 DAHA ÇOK BİLGİ 408 SORULAR 411
KÜLTÜRÜMÜZÜN KÖKENLERİ SORUNUNA NASIL YAKLAŞMALIYIZ? 420 DAHA ÇOK BİLGİ 430 BOLUM VI 434 TÜRKİYE'DE EĞİTİM VE ÖĞRETİM 434 SORULAR 441 BÖLÜM VII 448 ŞİİR, ROMAN VE HİKÂYE 448 DAHA ÇOK BİLGİ 456 DAHA ÇOK BİLGİ 470 SORULAR 474 BÖLÜM VIII 475 TİYATRO, SİNEMA VE MÜZİK 475 DAHA ÇOK BİLGİ 487 SORULAR 489 DAHA ÇOK BİLGİ 499 "SÜRÜ" NE ANLATIYOR? 500 DAHA ÇOK BİLGİ 511 TÜRK SAZI VE RUHİ SU 511
DAHA ÇOK BİLGİ 520 SORULAR 523 TURHAN SELÇUK VE ABDÜLCANBAZ 534 SORULAR 536
DAHA ÇOK BİLGİ 547 DAHA ÇOK BİLGİ 559 SORULAR 561 KAYNAKÇA* 564 SAVUNMA 568 MAHKEME KARARI 573 ONSOZ Bu kitap, 1972-1975 yıllarında yazıldı. Amacı da, liselerden üniversite ya da yüksekokullara gelen öğrencilerin “kültür açı ğı" m gidermekti. Gerçekten, böyle bir sorun vardı. Liseler, gençlere -hemen hemen- hiçbir şey vermiyordu. Tarih, felsefe, sosyoloji, edebiyat ve sanat gibi kültürün temel konularında, öğrencilerin kafaları na yalan yanlış, abuk sabuk, ipe-sapa gelmez birtakım şeyler tı kıştırılıyordu. Ne gerçekçi ve bilimsel bir yaklaşım, ne de bir bü tün olarak kucaklayış kültürü. Bir bölük-pörçilklük, bir derme- çatmalık, bir keşmekeş kısacası. Niçin böyleydi bıı? Çünkü, Türkiye'de egemen sınıflar, özellikle 5Ü'li yıllarla be raber, gençlerin uyanmasını istemiyorlardı. Öyle olduğu için de, daha liseden başlayarak, gözlerinin önüne bir "duman per desi” çekip, içinde yaşadıkları çağa ve topluma yabancılaştırı yorlardı onları. Yaman bir oyundu oynadıkları ve doğrusu ma haretle oynuyorlardı. Üniversite ya da yüksekokullara bu du rumda gelen gençler de, oralarda izleyeceklerini gerektiği gibi izleyemiyor, öğreticilerle aralarında bir "kültürel diyalog” ku rulamıyor, bir "kör döğüşü"dür gidiyordu özetle. Ne yapmak gerekiyordu ? Liselerin düzeltilmesini beklerken, fakülte ve yüksekokulların ilk sınıflarına bir "uygarlık tarihi" ya da "kültür tarihi" koya rak, gençlerin "kültür açığını" gidermek! Böylece hem yüksek öğretim boyunca öğrencilerle öğreticiler arasında bir diyalog ku rulması olanağı yaratılmış olacak, hem de gençlerin bir dalda uzman, ama temel kültürden ve dünyadan habersiz yaşama atıl maları önlenmiş olacaktı. 1972-1973 ders yılına girerken, İstanbul'da -sonra fakülte haline gelecek olan- bir yüksekokul, Şişli İktisadi ve Ticari İlim ler Yüksek Okulu, uyanık yöneticisi Prof. Kıvanç Ertop’un öna yak olmasıyla, bu yolda ilk adımı attı: İlk sınıfına bir "uygarlık tarihi" dersi koydu ve öğretimi de bana verdi. Oturdum, bu kitabı yazdım ben de. Doğrusu, ummadığım bir ilgiyle karşılandı yazdıklarım. Ama arkasından yığınla tepki de çıkageldi: yargılanmalar, kurşunlanmalar; özetle, acılar, gözyaşları... Uzunca bir tedaviden sonra yurda dönünce, Uygarlık Tari- h'ı'ııi basmak istediler. Yığınla eksiği de olsa razı oldum. Yurt- dışında hastane koşulları içinde yapabildiklerime şöyle bir çeki düzen vermekle yetindim. Î2 Eyliil'e değin olan gelişmeleri kap sayacak biçimde noktaladığım kitabı basıma verdim. Kitap çıktı ve kapışıldı. Uygarlık Tarihi'mıı 5. basısı, 1981 yılının sonbaharında çıkmıştı. Arkasından bir yenisi, çok istendiği halde gerçekleşe medi. Nedeni de şu idi: 12 Eylül rejimi, faşist çehresini, ilerici, demokrat ve devrimci kurum ve yayınlara karşı kesin olarak be lirtmeye kalktığında, bu kitabı da ihmal etmedi. Milli Güvenlik Konseyi'nin onu -hem ad da vererek- yasaklamasının arkasın dan, Türkiye'de üniversitelerin başına bela olan, o sıralarda dü pedüz faşizmin uşaklığına soyunmuş olan YÖK yöneticileri, ki tabın üniversite öğrencilerine -okutulmak şöyle dursun- tavsi ye bile edilemeyeceğine ilişkin bir karar verdi. Dahası, 1978 yı lında mahkeme kararı ile aklanmış eser hakkında yeniden dava açıldı ve ne hikmetse, uzun yıllar bir türlü sonuçlanamadı. Özetle, kitap bir yasak çemberi içine alındı ve okuyucularından koparıldı. 12 Eylül rejiminin bin bir ayıbı arasında bu da var. 1991 yılında yarım yamalak bir affın arkasından gidip kitabı yeniden yayımladık. Okurları her zamanki ilgilerini gösterdiler.
Ancak okurlarıma da söyleyeceklerim var: Kitap, önceki ha liyle yayımlanıyor; kalemimden kaçmış bir iki yanlışı düzelt mekle yetindim ve bir de kitaplarımın iç sergilemesinde gelip bağlandığım biçimi uyguladım, o kadar! Ama hatırlatmaya ge rek yok: Şu son yıllarda, dünyada ve Türkiye'de pek büyük de ğişiklikler oldu; okurlar, bu değişikliklerin -bir bakıma- güncel liğini yaşadıklarından, onlardan nasıl olsa haberdardırlar. Son ra, kitabın bir temel kültür kitabı olması, aradaki bu boşluğun bir ölçüde doldurulmasında yardımcı olacaktır kanısındayım. Bir söyleyeceğim de şu: Bu arada, ben de değiştim elbette. Kitap taki bazı düşüncelerle bugün savunduklarım arasında -kimi noktalarda-farklılıklar var. 1980'den bu yana yayınlarımı izle miş bir okur, onları da görmekte giiçliik çekmeyecektir. İnanıyorum, benden çok daha uzman kişiler, bu konuda, ile- riki yıllarda kuşkusuz çok daha güzel şeyler koyacaklardır orta ya. Ama şu "ilkel" biçimiyle de olsa, bu kitaptan, okurlarımın, çağdaş dünya hakkında genel bir fikir edinebileceklerini sanıyo rum. Ancak bununla yetinmez de, okuma ve araştırmaları daha ilerilere götürürlerse, içinde yaşadığımız dünyanın ve toplu mun tablosu onlar için çok daha anlamlı çizgilerle donatıacaktır. Bu kitabı hep arayarak yazarını hem onurlandırmış hem de yüreklendirmiş olan okurlarımın, özellikle de gençlerin önüne yeniden çıkmanın -anlatılmaz- mutluluğu içindeyim. Bu yetiyor bana ve hep yetecek... Strasbourg /I Ocak 1999 Server TANİLLİ Şimdi de, Uygarlık Tarihi'«/« 22. basısı Alkım Yayınla rı'nda çıkıyor... Server TANILLI giriş UYGARLIK NE DEMEKTİR? "Uygarlık" deyince, birbirinden farklı iki şey anlaşılır:
Kolayca fark edileceği gibi, bir "değer yargısı" taşımak ta uygarlığın bu anlamı. Bir başka anlamıyla uygarlık, bir halkı başka halklar dan ayıran, onun özgün yanını ortaya koyan, yaşayış bi çimlerinin, kullanılan aletlerin, çalışma biçim ve yön temlerinin, inançların, düşünsel ve sanatsal faaliyetle rin, siyasal ve sosyal örgütlenme biçimlerinin bütünü. Örneğin tanınmış bir ansiklopedi, Meydan-Lcırousse, bu anlamıyla uygarlığı, "bir memleketin veya bir toplumun düşünce ve sanat hayatıyla maddi ve manevi varlığına has niteliklerin tümü" olarak tanımlamakta. Bu anlamda, tarihöncesi insanı ya da Afrika'da bugün de yaşayan -ör neğin- Hotanto'ların, İsa'dan önce 5. yüzyılda yaşayan Atinalılar ya da 20. yüzyıl Avrupa toplulukları gibi bir uy garlıkları vardır. Uygarlık, artık bir "değer hükmü" taşımıyor bu anla mıyla. Öyle olunca da, uygarlıklar arasında bir derecelen- meye gidilmeyecek, gidilemeyecek. Gerçekten gidilemeyecek mi? Soruyu ilerde tartışaca- ğ!Z. Ancak, şu noktaya da dikkat etmeli şimdiden: Uygarlı ğın ortaya çıkışı, insanlığın evriminin belli bir aşamasında oluyor. "Barbarlık"tan sonraki bir aşama olarak "uygar lık", "kent yaşamı, devlet, yazı, kanun, matematik" demek özetle. Bu anlamda, tarihöncesi insanı ya da Afrika'da bu gün de yaşayan Hotanto'ların bir uygarlığı olmasa gerek. "Uygarlık olayı" hakkında biraz daha ayrıntılı açıkla malara girişmeden önce, kelime üzerinde duralım biraz. UYGARLIK VE UYGARLIKLAR Batı dillerinin çoğunda, "uygarlık" karşılığı olarak, "ci vilisation" kelimesi kullanılır. Şaşılacak olan şu ki, Batı dillerinin sözlüğünde -olsa olsa- ancak iki yüz yıllık bir geçmişi var bu kelimenin, 18. yüzyılın ikinci yarısından önce hiçbir yerde rastlanmıyor ona. Fransız Akademi- si'nin ünlü sözlüğüne girişi çok sonraları -1835 basımın da- olmuş. D'Alembert ile Diderot'nun Ansiklopedi'sinde ise, kavrama değinilmemiş bile. "Civilisation" kelimesini ilk kullanan, -1756 yılında- iktisatçı Marki de Mirabeau oluyor. Hani, Fransız Devri- mi'nin ünlü hatibi Mirabeau var ya, onun babası. Ondan sonra gitgide yayılır kelime, sözlüklere girer. İster istemez akla bir soru geliyor burada: Niçin başka bir yüzyılda değil de, 18. yüzyılda böyle bir kavram yara tılmış ve karşılığında da yeni bir kelime kullanmak gerek sinmesi duyulmuş Batı'da? Çeşitli nedenler akla geliyor: - 18. yüzyıl, büyük tartışmaların yüzyılıdır Batı'da. Tartışmaların odaklaştığı konulardan biri de "toplum sözleşmesi". Ne bu?
İnsanlar, "doğal" bir halde yaşarken, bir sözleşme ya pıp, "toplum yaşamı"na geçmişler. "Uygarlığı" kabul et mişler daha doğrusu. Ama sonradan hükümlerine uyma yanlar çıkmış sözleşmenin. Öyle olunca da, yeniden yü rürlüğünü sağlamak gerekiyor onun. Aslında, mutlak hükümdarlıklara karşı mücadelede ortaya atılmış bir kuram bu. Doğru ya da yanlış. Ama bir savaş silahı. İşte bu kuramda, "doğal yaşam", "doğanın insanı", "saf ilkel" (bon sauvage) gibi kavramlar büyük yer tutuyor. Dü şünceler de -ister istemez- "uygar olmayan" inşam da ta nımlamak zorunda bu kavramları açıklamaya yönelirken. M
- Ama asıl neden şu olsa gerek: Batı Avrupa'da 18. yüzyıl, Rönesans'taki büyük uyanışın daha da büyük bo yutlar kazandığı bir yüzyıl. Bilimler -o zamana değin gö rülmemiş- bir gelişme içine girmiş, teknik buluşlar birbi rini izlemekte ve yavaş yavaş da sanayiye uygulanmakta; Batı Avrupa, dünyaya açılarak yoğun ticaret ilişkilerinin merkezi olmuş durumda. Ve bu arada burjuvazi, Batılı toplumların en zengin sınıfı haline gelmiş. Bütün bu iktisadi ve sosyal gelişmenin, düşünceler üzerinde etkisini göstermemesi olası mı? Düşünceler de geçmişle bağlılıklarını koparmış, ileriye dönük bir tutum içine girmiştir. 18. yüzyılda felsefe, ana çizgileriyle, bir "ilerleme felsefesi"dir. İlerleme: O zamanki kültür çevrelerinin baştacıdır bu ülkü. İşte Batı Avrupa'da, yaşamın ve düşüncenin vardığı bu aşama, yeni bir kelime ile anlatılmak isteniyor. "Civilisation" (uygarlık), yeni bir yaşam görüşünün karşılığı oluyordu aslında. Bir noktaya dikkat edilsin ancak: Uygarlık denince, as lında belli bir toplum tipinin yaşayışı, yani Fransa gibi, İn giltere gibi Batı'nın belli bir aşamaya varmış toplumları- nın yaşayışı kast ediliyordu. Bu anlamda uygarlık, dünya nın öteki bütün topluluklarından ilerde, onlara örnek ola rak sunulan bir şeydi. Bütün bu gelişmelerde önayak olan sınıf burjuva sınıfı olduğuna göre, örnek uygarlık da, son bir çözümlemede, "burjuvazinin uygarlığı" oluyordu. Şu önemli sonuç çıkar bundan: Avrupa uygarlığı, Batı uygarlığı gibi deyimler soyut deyimler değildir aslında, olamazlar da. Avrupa uygarlığı, daha yaygın bir terim olarak Batı uygarlığı, Avrupa'da tarihin belli bir dönemin de ortaya çıkıp gelişmesini yapmış belli bir sosyal sınıfın, "burjuva sınıfının uygarlığı"dır. İşin gerçeği bu! Daha sonra önemli gelişmeler olur dünyada. 19. yüzyılda, Asya halkları, özellikle Hint, uygarlığıyla çarpar Batı'yı. Görmediğini görür, duymadığını duyar Ba tı onda. Kendi uygarlığından kuşkuya düşmüştür burjuvazi. 19. yüzyılın sonlarından başlayarak, özellikle I. Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa'nın iktisadi ve siyasal üstünlü ğü sönmeye yüz tutar zaten. Hele İkinci Dünya Sava- şı'ndan sonra, tüm Latin Amerika ve Afrika halkları sah neye çıkmıştır. Bütün bunlar, tek uygarlığın Batı uygarlığı olduğu dü şüncesinin yanlışlığını ortaya çıkardığı gibi, Batı uygarlı ğının üstünlüğü söylencesini de yıkıp atar. Sosyoloji ve etnoloji alanındaki araştırmaların, özellik le 20. yüzyılda kazandığı büyük yoğunluk ve derinlik, "uygarlıkların çokluğu" gerçeğini daha da doğrular. Öyle ama, Batı'nın yüceliğine, onun uygarlığının örnek uygarlık olduğuna bugün de inananlar yok mu? Var.
Ancak, Batılılaşmanın, giderek Batıcılığın bir tek anla mı kalmıştır bugün: Batıcılık, geri kalmış toplumlardaki aydınların, kendi toplumlarının geriliği gerçeği karşısın da, ilerlemiş toplumlara bakarak aşağılık duygularını ha fifletmek için yapıştıkları bir hayal, bir toplumsal sakatlı ğın aydınlar arasında nükseden bir belirtisidir. Hele sos yalist açıdan bakınca, Batıcılık, başı sonu belli olmayan anlamsız bir kelimedir. İslamcılık gibi, Osmanlıcılık gibi, Türkçülük gibi... Hiçbir yerde gerçekleşmemiş, son bir çözümlemede ge riciliğe yarayan bir bireyci aydın ütopyasıdır Batıcılık.1 Bir başka gerçek de bu! Konunun başka bir yanına değinelim şimdi. UYGARLIĞI YAPAN NELERDİR? Uygarlıklar ne denli çok olursa olsun, her insan toplu luğu da uygarlığa yol açmıyor. Bir topluluğun uygarlık aşamasına vardığını söyleyebilmek için, kendisinde bazı koşulları ve nitelikleri toplamış olması gerekiyor. Nedir o koşullar ve nitelikler? Her uygarlık, belli bir iktisadi yapının biçimlendirdi ği bir değerler sistemidir. Bir uygarlığa, kendine özgü bir nitelik kazandıran en önemli öğelerden biri, belki de birin cisidir "iktisadi yapı". I Ne anlaşılır iktisadi yapı deyince? İktisadi yapı, insanların "doğa" ile mücadelesini ve o mücadelenin ortaya çıkardığı "ilişkileri" içine alıyor: İn sanlar, yaşamak ve bunun da ötesinde, -hayvanlardan farklı olarak- "doğayı aşabilmek" için çalışıp üretmek, bunun için de birtakım üretim araçları kullanmak, üretim deki çalışmalarını da örgütlendirmek zorundalar. İşte, insanların üretim faaliyetinde kullandıkları mad desel araçlar ve teknik, bu üretim faaliyetinin doğurduğu ilişkiler, giderek bütün bunları kapsayan "üretim biçimi", uygarlıkların tanımında önemli rol oynuyor. İnsanın belli bir toplum içindeki varlığını, bilincini etkileyen ve mülki yet kavramını, bireylerin ya da grupların toplum içindeki görevler bakımından farklılaşmasını, başka bir deyişle "sosyal sımf"ları yaratanlar da bunlar aslında. Öyle olunca da, toplumlar, giderek uygarlıklar, bu "üretim ilişkileri"nin çevresinde oluşuyor her şeyden ön ce. Toplumları ve uygarlıkları anlayabilmek için de bu ilişkileri incelemek şart. Doğal kaynaklardan yararlanma koşullarım, belli bir çağdaki üretim araçlarının gelişme durumunu ve insanlar arasındaki işbölümünü yani. Üretim ilişkilerini oluşturanlar işte bunlar. Ama, insanların doğaya karşı mücadelesinin biçim ve tekniği elbette aynı kalmıyor, değişiyor: Yeni kaynaklar bulunuyor, araçlar gelişiyor, işbölümü yeniden düzenle niyor; bütün bunları kapsayan "üretim biçimi" değişikliğe uğruyor giderek. Ve bütün bu gelişme, uygarlıkları da etkiliyor ister is temez. Nasıl?
Hemen bütün ilkçağ uygarlıkları, Doğu'da olsun Ba- tı'da olsun, "köleci" üretim biçiminin biçimlendirdiği uy garlıklardır. O uygarlıkların birçok kurumlanın, bu köleci üretim biçimini ve o üretim biçimi içinde yer alan sosyal sınıfları bir yana bırakarak anlayamayız. Batıda, ortaçağdaki Hıristiyan uygarlığını ise, "feodal" üretim biçimi biçimlendirmiştir. Yine Batı'da, ortaçağın sonlarına doğru başlayan "ka pitalist" üretim biçimi, yeni bir uygarlığı, bugünkü Batı uygarlığını doğurmuştur. Gerçekten, Batı uygarlığının -dünü ve bugünü ile- hemen hemen hiçbir belirtisini, ka pitalizmi ve onun sınıfı burjuvaziyi bir yana bırakarak açıklamak olası değil. O uygarlığın kurumlarma ve o uy garlıktaki ilişkilere öylesine damgalarını vurmuşlardır ka pitalizm ve burjuvazi. Bugünkü sosyalist uygarlık için de söyleyeceğiz aynı şeyi. Sosyalist uygarlığa da -hemen bütün kurumlarıyla- damgasım vuran, başta, belli bir üretim biçimi, yani "sos yalist" üretim biçimi değil de nedir? İktisadi yapı, üretim faaliyetinde kullanılan maddesel araçlar ve tekniğiyle, üretim ilişkileriyle, sonuçta bütün bunları kapsayan üretim biçimiyle, insan topluluklarının, giderek uygarlıkların "temel yapı"sım oluşturuyor. Ne var ki, bir uygarlığı oluşturan yalnızca bu değil. Uy garlık, aynı zamanda, bu temel yapının üstüne kurulan, -bir yerde onun biçimlendirdiği, onu yansıtan- bir "de ğerler sistemi"dir de. Neler giriyor bu değerler sisteminin içine? Siyasal ve hukuksal kurumlar, din, ahlak, felsefe, ede biyat, sanat, özetle bir "kültür"ü oluşturan bütün öğeler... Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|