«Vergi jurnalı». 2012.№ S. 47-50
Yüklə 55,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (korporasiya tərəfindən ödənilmiş)
- (katolik, protestant, lüteran)
| «Vergi jurnalı».-2012.-№°4.-S.47-50. A lm a n iy a n ın v e r g i s is te m i M ə m m ə d z a d ə Z e y n a la b d in Y u n s u r oğlu* A zərbaycan R espublikası V ergilər N azirliyinin H üquq idarəsinin H üquqi təm inat şöbəsinin rəisi, 2-ci dərəcəli m üfəttiş A lm aniyanın vergi sistem i b ir neçə m ərhələdə form alaşm ışdır. Belə ki, 1871-ci ildə A lm aniya im periyasının yaradılm asından sonra bütün birbaşa vergilərin m üəyyən edilm əsi İm periyaya daxil olan dövlətlərin
səlahiyyəti çərçivəsində idi.
İm periya isə
yalnız istehlak m allarına (tütün, pivə, araq, şəkər, duz) qoyulan göm rük rüsum larını və vergiləri m üəyyənləşdirm ək hüququna m alik idi. V ergi ödəm ələri strukturunda əsas istiqam əti 1879-cu ildə A lm aniyanın birinci reyxskansleri Otto Bism ark m üəyyənləşdirdi və vergi yükünün gəlirlərdən istehlaka (xərclərə) keçm əsini tələb etdi. G öm rük rüsum larının və aksizlərin yığım hüququnun İm periyaya verilm əsi ölkənin üm um i iqtisadi fəzasının yaradılm asının əsasını qoydu. B u zam an ayrı-ayrı Torpaqların ödəm ələri İm periyanı onlardan asılı vəziyyətə salırdı. N əticədə, A lm aniyanın vergi sistem inin in k işaf yollarını m əhz bu cəhət m üəyyənləşdirdi. A lm aniyada X IX əsrin 90-cı illərində qiym ətli kağızlara, veksellərə, oyun kartlarına gerb rüsum ları, 1906-cı ildə m irasa görə vergi, 1913-cü ildə əm lak vergisi və əm lakın artım ına görə vergi tətbiq edildi. A rtıq 1916-cı ildən başlayaraq A lm aniya birbaşa vergi qoym anın im kanlarından aktiv şəkildə istifadə etm əyə başladı. B ununla yanaşı, dolayı vergiqoym a da in k işaf edirdi, çünki rüsum lar və aksizlər hərbi m əğlubiyyətlə bağlı xərclərin ödənilm əsinə kifayət etm irdi. 1918-ci ilin iyul ayında A lm aniya dövriyyədən vergini tətbiq etm əyə başladı və artıq 1960-cı illərdə bu vergi əlavə edilm iş dəyərin vergi form asını aldı. 1919-cu ilin dekabrında M aliyyə naziri M .E rsberqerin hazırladığı İm periya vergi qoym a qaydalarının təsdiqindən sonra iri vergi islahatının həyata keçirilm əsinə başlanıldı. A parılan islahat nəticəsində Torpaqların m aliyyə suverenliyi ləğv olunaraq vergiləri yığm aq və onları idarə etm ək hüququ m üstəsna olaraq dövlətə həvalə edildi. H əm çinin, vergi sistem i m ərkəzləşm iş qaydada təşkil edildi, dövriyyədən tutulan verginin dərəcəsi yüksəldildi, dəbdəbəli əşyalara vergiqoym a tətbiq olundu və böyük var-dövlət sahibləri tərəfindən əlavə vergilərin ödənilm əsinə başlanıldı. İslahata qədər fəaliyyət göstərən "İyirmi altı T orpağın gəlir vergisi haqqında" Q anuna dəyişiklik edildi, T orpaqların gəlir vergisi üm um im periya gəlir vergisi ilə
əvəz olundu. Ü m um im periya g əlir vergisi diferensiallaşm ış şkalaya və 60% -lik m aksim al dərəcəyə m alik idi. V eym ar R espublikasında vahid m aliyyə idarəsi yaradıldı. Bu idarə sonrakı bölüşdürülm ədən asılı olm ayaraq, bütün növ vergilərin daxilolm alarına nəzarət edirdi. M aliyyə idarəsi 1945-ci ilin m ayına kim i fəaliyyət göstərdi. İkinci dünya m üharibəsindən sonra A lm aniya Federativ R espublikasında
Federasiya ilə T orpaqlar arasındakı dövlət funksiyaları qanunvericiliyə m üvafiq olaraq bölüşdürüldü. Federasiya və T orpaqlar idarəetm ə xərclərini özləri ödəyir, T orpaqlar öz büdcə quruluşu m əsələlərində m üstəqil olurdular. V ergi siyasəti sahəsində Federasiyanın, Torpaqların və İcm aların səlahiyyətlərini ayıran əsas dövlət aktı
1949-cu il m ayın 23-də qəbul olunm uş A FR -in əsas qanunu hesab olunan konstitusiya olm uşdur. B u sənədin 105-ci m addəsinə əsasən, Federasiya göm rük işlərində və m aliyyə inhisarında m üstəsna qanunverici səlahiyyətə m alikdir. Q anunvericilik aktlarına m üvafiq olaraq, T orpaqlar istehlaka yerli vergilər m üəyyənləşdirm ək hüququna m alikdirlər. İcm alar və İcm a birlikləri Torpaqların xeyrinə daxil olan vergilərdən torpaq qanunvericiliyi ilə m üəyyənləşdirilm iş faizi birlikdə əldə edirlər. Qalan hallarda torpaq vergilərindən gələn gəlirlərin İcm aların xeyrinə hansı ölçüdə istiqam ətləndiriləcəyini T orpaqlar özləri m üəyyənləşdirdilər. A lm aniyanın m üasir vergi sistem i hələ A FR -in Baş naziri reyxkansler L .Erxard tərəfindən əsası qoyulm uş aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır. ♦ vergilər m üm kün qədər m inim al olm alıdır; ♦ bu və ya digər obyektə vergi qoym a zam anı vergi qoym anın m əqsədəuyğunluğu nəzərə alınm alıdır; O vergilər rəqabətə m ane olm am alıdır; ♦ vergilər struktur siyasətinə uyğun olmalıdır; ♦ vergilər cəm iyyətdə gəlirlərin ədalətlə bölüşdürülm əsini təm in etm əlidir; ♦ vergi sistem i ikiqat vergiqoym anı istisna etm əlidir; ♦ vergi sistem i insanın şəxsi həyatına hörm ət əsasında qurulm alıdır. V ergiqoym a ilə əlaqədar olaraq, insan öz şəxsi həyatını dövlətə m inim al şəkildə açmalıdır. V ergi işçisinin vergi ödəyicisi barədə hansısa m əlum atı başqa şəxslərə verm ək hüququ yoxdur. K om m ersiya sirrinə riayət olunacağına zəm anət verilm əlidir; ♦ vergilərin ölçüsü dövlət tərəfindən göstərilən xidm ətlərin həcm inə uyğun m üəyyənləşdirilm əlidir. A lm aniya Federal qanunvericiliyi hazırda özündə aşağıdakı vergi qanunlarını ehtiva edir: 1. V ergi nizam nam əsi
2. X arici vergi qanunu ( Aufiensteuergesetz ); 3. D əyərləndirm ə qanunu (Bewertungsgesetz); Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi. Bakı, AZ1073, L.Landau küçəsi, 16. zeynal_taxes@mail.ru 4. Pivə vergisi qanunu (Biersteuergesetz); 5. G əlir vergisi qanunu (Einkommensteuergesetz) - gəlir vergisi, m ənfəət vergisi, yoxlam a nəzarəti ilə bağlı olan vergi və bununla əlaqədar olan digər m əsələləri tənzim ləyir; 6. Enerji vergi qanunu (Energiesteuergesetz) - neft-qaz vergiləri ilə bağlı olan m əsələləri tənzim ləyir; 7. V ərəsəlik və bağışlam a vergisi qanunu
8. Y anğından m ühafizə qanunu (Feuerschutzsteuergesetz) - sığorta vergisi ilə bağlı olan m əsələləri tənzim ləyir; 9. Ticarət vergisi qanunu (Gewerbesteuergesetz); 10. Ə m lak vergisi qanunu (Grundsteuergesetz); 11. N üvə yanacağı vergisi qanunu (Kernbrennstoffsteuergesetz); 12. K orporativ vergi qanunu (Körperschaftsteuergesetz); 13. H ava nəqliyyatı vergisi qanunu (Luftverkehrsteuergesetz); 14. M ərc və lotereyalar qanunu (RennwettundLotteriegesetz) və digər qanunlar. A lm aniyanın vergi sistemi Federal qanunlarla, Torpaqların qanunları ilə və bələdiyyələrin aktları ilə tənzim lənir. V ergi nizam nam əsi (Abgabenordnung) A lm aniya vergi sistem inin əsas çərçivə aktı olub, hansı idarələrin vergiləri artırm aq səlahiyyətinin olduğunu, kim lərin vergi ödəyiciləri olduğunu və b una görə m əsuliyyət daşıdığını, vergi ödəyicilərinin və m aliyyə idarələrinin hansı hüquq və vəzifələrə m alik olduğunu, vergi ödəyicilərinin m aliyyə idarələrinin qərarlarına qarşı hansı
m üdafiə üsullarından istifadə edə
biləcəklərini, necə və hansı şərtlər altında vergilərin yığıla biləcəyini və hansı hallarda vergi cinayətlərinin m övcud olduğu m əsələləri tənzim ləyir. B ununla da V ergi nizam nam əsi (Abgabenordnung) özündə vergi prosesinin ən vacib m əsələlərini əks etdirir. A lm aniyada m üəyyən edilm iş vergilərin növləri belədir: üm um i vergilər (icma vergisi), federal vergilər, torpaq vergiləri və yerli
vergilər. Bu baxım dan, vergi qanunvericiliyi ilə bağlı səlahiyyətlərə yalnız Federasiya və Federal T orpaqlar m alikdirlər. Q eyd edilən vergi növlərini aşağıdakı kim i təsnifləşdirm ək olar: I.
Ü m u m i v e rg ilə r (icma vergisi): 1. G əlir və m ənfəət vergisi; 2. Əlavə dəyər vergisi; 3. K orporativ vergi. I I. F e d e ra l v e rg ilə r: 1. Enerji vergisi; 2 . Tütün vergisi; 3. A lkoqollu içki vergisi; 4.S ığorta vergisi; 5. Qəhvə vergisi; 6 . Elektrik
vergisi;
7. A vtom obil vergisi. I I I . T o r p a q v erg isi: 1. V ərəsəlik vergisi; 2. Ə m lak köçürm ə vergisi; 3 . M ərc və lotereya vergiləri. IV . Y e rli (bələdiyyə) v e rg ilə r: 1. Torpaq vergisi; 2 . Biznes (ticarət) vergisi. A lm aniyada yuxarıda qeyd edilən vergilərlə yanaşı, çox cüzi m iqdarda kilsə vergisi də yığılır. A FR -in vergi sistem i birinci növbədə g əlir vergisinə əsaslanır. Bu vergi vergi daxilolm alarının üm umi m əbləğinin üçdə birindən çoxunu təşkil edir. G əlir vergisi əm ək haqqı fondundan və
kapital gəlirlərindən, o cüm lədən üzərlərinə korporasiya vergiləri qoyulm ayan dividendlərdən 27 fevral 1987-ci il tarixli "G əlir vergisi haqqında" Q anuna uyğun olaraq tutulur. G əlir vergisi fiziki şəxslərin gəlirlərindən tutulur. B unlar m uzdla işləyənlərin əm əkhaqqı, sərbəst peşə sahiblərinin gəlirləri, qonorarlar, fərdi əm ək
fəaliyyətindən əldə olunan
gəlirlər və başqalarıdır. Ə m əkhaqqına verginin hesablanm ası b ir sıra am illərdən asılı olaraq (ödəyicinin subay, ailəli olması, ailə üzrə hər ikisinin işləməsi və s.) m üəyyənləşdirilir. K apitalın gəlirinə qoyulan vergi g əlir vergisinin form alarından biridir. B u vergi kapitaldan gələn gəlirlərin-dividendlərin, səhm üzrə faizlərin və s. bilavasitə ödənilm əsi zam anı fiziki şəxslərdən tutulur. K orporasiya vergisinin ödənilm əsindən sonra dividendlərin cəm inə vergi qoyulur. K orporasiya vergisi də gəlirlərə qoyulan vergidir, lakin onu fiziki şəxslər yox, hüquqi şəxslər ödəyir. B u vergi 10 fevral 1984-cü il tarixli "K orporasiya vergisi haqqında" Q anuna m üvafiq olaraq tutulur. A FR -də korporasiya dedikdə, səhm dar cəm iyyətlər, m əhdud m əsuliyyətli cəm iyyətlər, kooperativlər kim i təşkilatlar başa düşülür. K orporasiya vergisi hüquqi şəxsin illik gəlirindən tutulur.
A lm aniyada bölüşdürülm üş m ənfəətə iki- qat vergi qoym ağa icazə verilm ir. B ölüşdürülm üş m ənfəət səhm darların şəxsi gəlirlərinə aid edilir. Səhm darlar isə gəlir vergisi ödəyirlər. O na görə də m övcud vergi sisteminə görə, bölüşdürülm üş gəlir vergisi
səhm darların şəxsi gəlirlərinə vergiqoym a zam anı nəzərə alınır. A lm aniyada əsas dolayı vergi dövriyyə vergisidir. B əzən dövriyyə vergisi dedikdə, əlavə dəyər vergisi başa düşülür. Əlavə dəyər vergisi m əhsulun son istehlakçıya doğru hərəkətinin bütün m ərhələlərində tutulan, ictim ai və şəxsi istehlaka tətbiq olunan dolayı vergidir. V ergitutm a obyekti m əhsul, iş və xidm ətlərin üm um i dövriyyəsinin dəyəridir. Dem əli, əlavə dəyər vergisinin vergitutm a obyekti m alların və xidm ətlərin dəyəri hesab olunur. A lm aniyada b ir sıra m allar və xidm ətlər əlavə dəyər
vergisindən azaddırlar. B unlara ixracat tədarükləri, dəniz
gəm içiliyinin və avianəqliyyatın ayrı-ayrı dövriyyələri, o cüm lədən ixracat, idxalat və tranzit ixrac-idxal əm əliyyatları ilə bağlı olan digər xidm ətlər aiddir. Bu m allar və xidm ətlər üçün ilkin vergi çıxım ı nəzərdə tutulm uşdur. İlkin vergi çıxım ı nəzərdə tutm ayan, dövriyyə vergisindən azad olunan m al və xidm ətlər qrupuna m üalicə sənəti nüm ayəndələrinin xidm ətləri, federal sığorta xidm ətləri, əksər xəstəxanaların, yay m əktəblərinin, teatrların, m uzeylərin xidm ətləri, habelə kreditlərin təqdim edilm əsi, torpaq sahələrinin icarəyə verilm əsi və başqaları aiddir. T orpaqların əsas vergisi əm laka qoyulan vergidir. Bu vergi 14 m art 1985-ci il tarixli "Əm lak vergisi haqqında" Q anuna m üvafiq olaraq tutulur. Əm lak vergisi çox qədim ənənələrə m alikdir. O nu hələ 1278-ci ildə kral R u d o lf fon H absburq tətbiq etm işdir. Bu, hüquqi və fiziki şəxslərin netto-əm lakına qoyulan vergidir. G əlirliliyin nəticəsi etibarilə əm lakın bütün elem entlərinin dəyərinə vergi qoyulur. Şirkətin daşınm az əm lakı qiym ətləndirm ə anı üçün reallaşdırm a qiym ətinə görə yekun göstəriciyə daxil edilir. D aşınan əm lak qalıq dəyərinə görə, qiym ətli kağızlar isə kurs dəyərinə görə yekun göstəriciyə daxil edilir. M irasa və hədiyyəyə qoyulan vergi dərəcəsi qohum luğun səviyyəsindən və əm lakın dəyərindən asılıdır. A lm aniyada varislərin dörd kateqoriyasını fərqləndirirlər. V erginin m inim al və m aksim al dərəcələri bu kateqoriyalara görə m üəyyənləşdirilir. N əqliyyat vasitələrinə qoyulan vergi 21 dekabr 1927-ci il tarixli, 22 dekabr 1983-cü il tarixli Q anunlara m üvafiq olaraq tutulur. M inik avtom obillərindən və m otosikllərdən tutulan vergilər m ühərrikin işçi həcm inə görə hesablanır. Y ük m aşınlarından tutulan vergi m aşının bütün çəkisinə görə hesablanır. N əqliyyat vasitələrindən vergi ildə b ir dəfə tutulur. Torpaq vergisi 7 avqust 1973-cü il tarixli qanuna m üvafiq olaraq, kənd və m eşə təsərrüfatı m üəssisələrindən, torpaq sahələrindən tutulur. D övlət m üəssisələri və dini m üəssisələr tərəfindən elm i m əqsədlərlə, ictim ai təyinatla istifadə olunan torpaq sahələri vergidən azad edilm işdir. A lm aniyada torpaq vergisinin dərəcəsi iki hissədən təşkil olunm uşdur. Əsas hissə m ərkəzləşm iş şəkildə daşınm az əm lak üçün m üəyyənləşdirilir, İcm anın əlavəsi isə yerli m aliyyələrin vəziyyətindən asılıdır. A lm aniyada K ilsə vergisini ayrıca fərqləndirirlər. B u vergini özlərini kilsənin üzvü adlandıran şəxslər ödəyirlər. K ilsə vergisi illik g əlir vergisinin bazasında hesablanır. M üvafiq dinlərə (katolik, protestant, lüteran) inananlardan kilsə vergilərinin alınm ası hüquqi baxım dan kilsənin səlahiyyətlərinə aiddir. Ə d ə b iy a t siyahısı: 1. W eim ann, Rüdiger: "U m satzsteuer in der Praxis", H aufe-Lexw are, 9.A uflage 2011. 2. Stephan Kudert: Steuerrecht leicht gem acht: Eine Einführung nicht n u r für Studierende an H ochschulen, Fachhochschulen und B erufsakadem ien. 3. D ietrich Grashoff: A ktuelles Steuerrecht 2011. 4. Otto von C am penhausen, A chim Grawert: Steuerrecht im Überblick: Z usam m enfassungen und G rafiken. 5. http://kayzen.az/blog/finance/1218/34-alm aniyan% C 4% B 1n-vergi-sistem i.htm l 6. http://az.w ikipedia.org/w iki/A lm aniyada_vergi_sistem i Yüklə 55,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|