VI sinifləri üçün
“Umumi tarixi” dərsliyi
İradlar
Cavablar
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
Səhifə 7-10. İlk paraqraf hədsiz dərəcədə
yüklənmiş və mətn şagird üçün əlçatmaz
halda təqdim olunmuşdur. Burada, (səh. 8-
9) 15-ə yaxın anlayış verilmiş, Daş
dövrünün bütün mərhələləri sadalanmışdır.
Halbuki şagird bu dövrləri “Azərbaycan
tarixi” dərsliyinin 2-5-ci paraqraflarında
öyrənəcək.
Səhifə 10. Sonuncu abzasın paraqrafın
əvvəlində verilməsi məqsədəuyğundur.
Səhifə 9. 3-cü abzasda “Üst Paleolitdə
qəbilə icması formalaşmağa başladı”
cümləsi “Azərbaycan tarixi” dərsliyində
verilmiş “Orta Paleolit dövrünün
sonlarından başlayaraq ulu icma yavaş-
yavaş sıradan çıxmış, qəbilə icması
yaranmağa başlamışdır” (15-ci səhifə, 2-
ci abzas) cümləsi ilə ziddiyyət təşkil edir.
Müvafiq cümlədə “formalaşmağa
başladı” ifadəsinin əvəzinə “formalaşdı”
sözünün yazılması məqsədəuyğundur.
Səhifə 11. 4-cü abzasda I və II böyük
ictimai əmək bölgüsü baş verdiyi vaxtlarda
əhali arasında təbəqələşmənin meydana
gəldiyi bildirilir. Təkrar olaraq bu fikir 13-
cü səhifə, 2-ci abzasda verilir. Belə olan
təqdirdə sosial bərabərsizliyin konkret
olaraq nə zaman meydana gəldiyini
söyləmək çətin olur.
5-ci abzasın 2-ci cümləsi bir qədər anlaşıqlı
şəkildə açıqlansa, yaxşı olar.
Səhifə 12. 6-cı sinif şagirdi üçün ölülərin
necə dəfn olunmasını bilməyə xüsusi
ehtiyac yoxdur.
Tayfa ağsaqqallarının necə varlandıqlarının
izah edilməsi, yaxşı olar.
Fikrimizcə, ilk paraqraf yüklənməmişdir.
Ən azı V sinifdə şagirdlərin ibtidai icma
quruluşu haqqında məlumatları var. Digər
tərəfdən əlavə ədəbiyyat, internet
materiallar şagirdləri elə püxtələşdirir ki,
onlar yeni bilik əldə etmək üçün yeni
məlumatlar öyrənməyə can atırlar.
Sonuncu abzas yerində verilib. O bir növ
yekunlaşdırıcı nəticə rolunu oynayır.
Cümlələr heç bir ziddiyyət təşkil etmir.
İlkin yaranmağa başlamaqla formalaşmağa
başladığını eyni səviyyədə düşünmək doğru
deyil. Yaranma formalaşma ilə başa çatır.
Nəzərdə tutmaq lazımdır ki, Azərbaycan
tarixində Orta Paleolit dövrünün
sonlarından ulu icma yavaş-yavaş sıradan
çıxmış və qəbilə icması yaranmağa
başlamışdır.
Sosial bərabərsizliyin Tunc dövrünün
sonlarında mövcudluğu aydın görünür.
Yazılmışdır: Tunc dövründə əkinçilik
maldarlıqdan ayrıldı. Daha sonra
sənətkarlar yetişdi. Bu dövrdə – yəni Tunc
dövründə varlılar – əyanlar ..... meydana
gəldi.
III yarımbaşlıqdan tam aydın olur ki, Tunc
dövründə – sonlarında tam bərabərsizlik
yarandı.
2-ci cümlə tam aydın yazılıb. Onu geniş
şəkildə açıqlamaq material artırar.
Dəfn adətini vermək adi bilgidir. Məhsuldar
torpaqların ələ keçirilməsi varlanmanı
göstərən ən mühüm cəhətdir. Azərbaycan
tarixində bu barədə geniş açıqlama verilib.
2
Səhifə 13. Kahinlərin mənsubiyyəti izah
olunmalıdır.
Səhifə 17. Burada nomlar haqqında
məlumat verilmişdir. Əgər hər bir nomun
öz hökmdarı varsa, bu artıq dövlətdir. Buna
görə də müvafiq yarımbaşlıqdakı 1-ci
abzasın axırında “Misirdə ilk (erkən)
dövlətlər e.ə. IV minilliyin əvvəllərində
meydana gəlmişdir” yazılmalıdır.
Səhifə 19. “Fironların hərbi yürüşləri”
yarımbaşlığının 6-cı cümləsində
qeyri-müəyyənlik var. Nubiya və Efiopiya
Ön Asiyada deyil, Afrikada yerləşir.
Səhifə 42. Adadnirarinin adı yazılmış
muncuq hər iki dərslikdə verilmişdir. Bu,
şagird üçün böyük əhəmiyyəti olmayan
məlumatdır. Ona görə də ikisindən birinin
saxlanması məqsədəuyğundur.
Səhifə 43. “E.ə. 605-ci ildə Aşşur dövləti
süqut etdi” cümləsi ilə 13-cü səhifədə
verilmiş “Paytaxt-şəhərin düşmən
tərəfindən tutulması dövlətin süqutu idi”
cümləsi arasında ziddiyyət var. Çünki
Aşşurun paytaxtı Nineva e.ə. 612-ci ildə
işğal edilmişdi. Bu fikrə əsasən, Aşşur
dövləti e.ə. 605-ci ildə deyil, e.ə. 612-ci ildə
süqut etmişdir. Həmin cümlənin “Adətən
paytaxt-şəhərin düşmən tərəfindən
tutulması dövlətin süqutu sayılırdı”
şəklində yazılması daha doğru olar.
Səhifə 44. Midiya dövlətinin yaradılması
tarixi qeyri-müəyyən şərh edilmişdir. 1-ci
yarımbaşlığın 3-4-cü cümlələrində
Deyokun dövlət yaradıb-yaratmadığı aydın
olmur.
Səhifə 45. Aşşur dövlətinin e.ə. 605-ci ildə
süqut etməsi faktı təkrarlanmışdır.
Səhifə 46, 48. II Kirin e.ə. 550-ci ildə
Əhəmənilər dövlətini yaratması bir növ
Kahinlərin mənsubiyyətini açıqlamaq – bu
yersiz qeyddir.
I abzasın axırında göstərilən cümlə yazılsa,
bu təkrarçılıq olar.
Nubiya və Efiopiyanın Afirka ölkəsi olması
məlumdur. Sadəcə olaraq o cümlə dizayn
cəhətdən şəkillər yerləşdiriləndə abzas itib.
Həmin cümlə abzasla yazılmalı idi. Gələcək
nəşrdə düzəltmək nəzərdə tutulur.
Ən qədim dövrdə Azərbaycanın Aşşur ilə
iqtisadi-mədəni əlaqəsini əhəmiyyəti
olmayan məlumat saymaq doğru deyil.
Şagirdin bu faktı bilməsi vacibdir.
Cümlədə heç bir ziddiyyət yoxdur. Sadəcə
olaraq verilən tövsiyə maraqlıdır. Gələcək
nəşrdə nəzərə alınacaq.
Deyokun dövlət yaratdığı aydın hiss olunur.
4-cü cümlədə yazılmışdır. O, Ekbatan
(Həmədan) şəhərini saldırdı və oranı
Midiya dövlətinin paytaxtı elan etdi.
Aşşur dövlətinin süqutu ayrı-ayrı mövzu-
larda verilmişdir. Təkrar olsa da, yerində
işlənmişdir. Gələcək nəşrdə nəzərə alınar.
Əhəməni dövlətinin yaranmasının hər iki
paraqrafda verilməsi vacibdir və yerində
3
təkrar olunur.
Səhifə 48. Dövlətin paytaxtı qeyd
olunmamışdır.
2-ci abzasın son cümləsi abzasın əvvəlinə
keçirilməlidir.
Səhifə 49. “Qaumata” sözünün yanında,
mötərizədə “Bardi” adının verilməsi
şagirddə belə təsəvvür yarada bilər ki,
bunlar eyni adamın iki müxtəlif adıdır.
Əslində, Qaumatanın özünü Bardi kimi
qələmə verməsi göstərilsə və ya Bardi adı
çıxarılsa, daha yaxşı olar.
Səhifə 53. 3-cü abzasın 2-ci sətrində
“ Parfiya dövləti tarixi ədəbiyyatda bəzən
Arşakın şərəfinə Arşakilər dövləti də
adlanır” yazılmalıdır.
uyğun müxtəlif cümlələrlə işlədilib.
Yumşaq, sadə rəvayət şəklində vermək
üçün cümlə yerində işlənib.
Tövsiyəni gələcək nəşrdə nəzərə alarıq.
Bu tövsiyə uyğun deyil. Şagird biliyi sadə
şəkildə qəbul etsə daha yaxşı olar. Faktların
sayını artırmağa lüzum yoxdur.
2. Dil və yazı üslubu baxımından
Səhifə 7. Sonuncu abzasın birinci abzas
kimi verilməsi, daha məqsədəuyğun olar.
1-ci abzasda “ədəbiyyat” sözü cəm
formada işlədilməməlidir.
5-ci abzasın 1-ci cümləsində
“ərazilərində” sözündən sonra “bəşər
cəmiyyətinin” ifadəsinin işlənməsi
məqsədəuyğundur.
Sonuncu abzasda, 2-ci cümlədə “IV əsrinə
qədər” ifadəsinin əvəzinə “III-V əsrlərinə
qədər” yazılmalıdır.
Səhifə 9. “Yəqin ki, təsadüfən tonqala
düşmüş ət parçasından yayılan
iştahaaçan qoxu ibtidai insanların
burnunu qıcıqlandırmışdır” cümləsində
ifadə olunan fikir uğurlu deyil.
Səhifə 11. İlk cümlənin “İnsanın misi kəşf
etməsi ilə Eneolit dövrü başlandı” kimi
yazılması məqsədəuyğundur.
4-cü abzasın 2-ci cümləsində “yetişdi”
əvəzinə “ayrıldı” yazılsa, daha aydın olar.
Səhifə 12. 4-cü abzasın 1-ci cümləsində
“ölmüş insanın həyatı” sözlərindən sonra
Giriş. 1-ci paraqrafda verildiyi üçün bizə
elə gəlir ki, yerində verilib, çünki səh. 8-
dən başlayaraq tam mövzunun izahına yer
verilib.
1-ci abzasda cümlə VI sinif üçün sadə və
bitkindir.
5-ci abzasın 1-ci cümləsində VI sinif üçün
bəşər cəmiyyəti ifadəsinin işlədilməsi doğru
deyil, bu ağırlıq gətirər.
Sonuncu abzasın 2-ci cümləsinə III – V
əsrlərinə qədər ifadəsini əlavə etməyi
gələcək nəşrlərdə nəzərə alarıq.
Bizə elə gəlir ki, bu cümlə şagirddə
maraqlı, asan fikirlər yaradır.
Təklif olunan cümlə uyğun deyil. Sadəcə
olaraq gələcək nəşrdə ilk sözü əlavə
olunması nəzərə alınar. Buna baxmayaraq,
verilmiş cümlə yerindədir.
4-cü abzasda verilmiş 2 cümlə aydın
şəkildə verilib. Olduğu kimi yazıla bilər.
VI sinif üçün asan anlanan cümlədir.
5-ci abzasın 2-ci cümləsində fikir aydın
4
“axirət dünyasında” ifadəsinin işlədilməsi
yerinə düşər.
5-ci abzasın 2-ci cümləsindən belə nəticə
çıxır ki, ölmüş insan mumiyalanandan
sonra yandırılaraq külü qəbrə qoyulur.
“Və”-dən sonra “ ya” yazılsa, dəfnlərin
müxtəlif cür olduğu aydın ifadə olunar.
6-cı abzas 11-ci səhifədəki 4-cü abzasa
gətirilsə, daha aydın olar.
Səhifə 13. Sonuncu cümlədə işlənmiş
“qamışdan hazırlanan lövhələr” ifadəsi
düzgün deyil.
Səhifə 15. İlk cümlədəki 1-ci söz artıqdır.
Səhifə 17. Fiv şəhərinin adının “ Fiva” kimi
yazılması daha doğrudur.
Səhifə 17, 22. “Papirus lövhələr” anlayışı
ifadə baxımından düzgün deyil.
Səhifə 18. 6-cı abzasın 4-cü cümləsinin
“Fironların dəfn edilməsi üçün piramidalar
tikilirdi” kimi yazılması daha
məqsədəuyğundur.
Səhifə 19. 1-ci abzasın sonuncu cümləsində
əkinçi və maldarlar haqqında “xırda”
sözünün işlənməsi məqsədəuyğun deyil.
2-ci abzasın 2-ci cümləsində “Şərqi Aralıq
dənizi” ifadəsinin əvəzinə “Aralıq
dənizinin şərq sahili” ifadəsinin işlədilməsi
daha doğru olar.
Səhifə 21. 2-ci abzasın 2-ci cümləsinin
“ Tanrılar heyvan, yaxud quş başlı insan
görkəmində təsvir olunurdular” kimi
yazılması daha anlaşıqlı olar.
ifadə olunub.
6-cı abzas yerindədir, çünki ondan sonra
yeni kiçik başlıq tayfaların idarə olunmasın-
dan danışır.
Sonuncu cümlədə işlənən yazını papirus
qamışından hazırlanan lövhələr .....
üzərində yazırdılar, yazılması nəzərdə
tutulub. Orada (,) işarəsi artıq yazılıb.
Gələcək nəşrdə silinəcək, cümlə yenidən
nəzərdən keçiriləcək (Orfoqrafik səhvə yol
verilib).
Bu söz heç də qüsur yaratmır.
Bu ifadə tarixi ədəbiyyatlarda hər iki
şəkildə yazılır.
Daşdan hazırlanan lövhələr «daş lövhə»
yazılırsa, papirusdan hazırlanmış (onun
saplağından) lövhələr də papirus lövhələr
adlana bilər. Ona görə də ifadə baxımından
düzdür.
Cümlələr sadə, şagirdlərin başa düşəcəyi
şəkildə verilib.
Xırda sözü dedikdə az mülkü olan əkinçi və
maldarlar nəzərdə tutulur. Necə ki, «xırda
torpaq sahibləri», «xırda müəssisələr»
ifadəsi işlədilir.
«Şərqi Aralıq dənizi ölkələri» tarixi
ədəbiyyatlarda hər zaman işlənir.
Gələcək nəşrdə nəzərə alarıq «başlı»
sözünü əlavə edərik.
5
Səhifə 35. Yarımbaşlıqların
adlandırılmasında vahidlik prinsipini
qorumaq baxımından 2-ci yarımbaşlıq
“Sənətkarlıq” deyil, “ Sənətkarlar”
adlansa, daha məqsədəuyğun olar.
Səhifə 44. 2-ci cümlədə “canişin” sözünün
işlədilməsi yerinə düşmür. Çünki vilayətləri
canişinlər o halda idarə edir ki, onlar vahid
dövlətin tərkibində olsunlar.
Səhifə 46. 3-cü abzasda “beləliklə”
sözündən sonra “saray əyanlarının xəyanəti
nəticəsində” sözlərinin əlavə edilməsi,
məqsədəuyğun hesab olunur.
Səhifə 53. “Parn” sözünə dəqiqlik
gətirilməlidir.
«Sənətkarlıq» yarımbaşlığı bizim fikrimizcə
yerində yazılıb.
Fikrimizcə, cümlə yerində işlənib. Vilayəti
canişinlərin idarə etməsi heç də səhv deyil.
Verilmiş sözlər də əlavə edilsə, cümlə çox
yüklənər – 22 sözdən ibarət bir cümlə olar.
Bu, VI sinif şagirdi üçün ağırdır.
Verildiyi kimi parn qəbilənin adıdır. Necə
ki, «maq», «müq», «uti» tayfa adıdır. Parn
da qəbilə adıdır. Geniş izaha ehtiyac
yoxdur. Şagirdi artıq materialla yükləmək
yersizdir.
3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
Səhifə 9-10. Toxa əkinçiliyindən danışıldığı
üçün, toxa şəkilinin verilməsi yaxşı olar.
Səhifə 10. 5-ci şəkil mətnə uyğun deyil. 10-
dan çox insanın təsvir edildiyi şəklin ölçüsü
də kiçikdir.
Səhifə 12. 3 və 4-cü şəkillər böyük verilsə,
icmalar arasındakı fərq aydın bilinər.
Səhifə 14. Diaqramda Neolit dövrü e.ə.
VII-VI minilliklər kimi verilmişdir. Bu ya
VII minillik, ya da VI minilliyin əvvəllərinə
aid edilsə, doğru olar.
Səhifə 30. Şəkildə Ur şəhərində Ay
tanrısının məbədinin təsviri verilmişdir. Bu
Toxa şəklini vermək tövsiyə olunur.
Şəkil kiçikhəcmli olsa da, aydın oxunur.
Şəkil böyük verilsə, mətnə verilən
səhifələrin sayı artır. Bu isə şagirdin dərsə
marağını öldürür.
Şəkil bu paraqrafda motivasiya yararlıdır.
Şəkillər aydındır. Şəkillərin ölçüsü daha da
böyüyər.
Tövsiyə gələcək nəşrdə nəzərə alınacaq.
Tövsiyə gələcək nəşrdə nəzərə alınacaq.
6
abidə e.ə. XXI əsrdə tikilmişdir. Babil
dövləti isə e.ə. II minilliyin əvvəllərində
meydana gəlmişdir. Bu abidə tikiləndə
Babil dövləti mövcud olmamışdır. Şəklin
“Qədim şumerlər” paraqrafında verilməsi
məqsədəuyğundur.
Səhifə 50. Xəritədə paytaxt şəhərləri
bildirən işarələr olsa da, Əhəməni
dövlətinin paytaxtı göstərilməmişdir.
Müvafiq işarə dərsliyin bəzi xəritələrində
də lazımi yerdə verilməmişdir.
Səhifə 53. Xəritədə yanlışlıq var.
Albaniyanın ərazisi düzgün
göstərilməmişdir. Onun ərazisi Kür çayının
cənubunu da əhatə edirdi. Albaniyanın
cənubunda isə Atropatena yerləşirdi.
Əhəməni dövlətinin paytaxtı gələcək nəşrdə
xəritədə əks olunacaq. Tövsiyə nəzərə
alınacaq.
Gələcək nəşrdə xəritə yenidən nəzərdən
keçiriləcək, yenidən işlənəcək.
4. Tapşırıqların elmi-metodiki
uyğunluğu baxımından
Səhifə 28. 4-cü sualın cavabı mövzuda zəif
işıqlandırılmışdır.
Bizə elə gəlir ki, heroqliflər haqqında
mövzuda norma olaraq sadə və kiçik
məlumat verilmiş olur.
5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in
(MMV-nin) məzmununun işlənməsi
baxımından
Səhifə 5. “Əziz müəllimlər!” başlığı
altında, 3-cü abzasda “iş vərəqləri”
ifadəsindən sonra mötərizədə “suallar
şəkilində” ifadəsinin yazılma səbəbi aydın
deyil.
7-ci abzasın 1-ci sətri yanlış ifadə
olunmuşdur. İllüstrasiyalarda zaman və
məkan deyil, digər məzmun xətlərinə aid
fərziyyələr yaratmaq olar.
Yenə həmin səhifədə xronoloji test ifadəsi
yerində deyil. Xronoloji test bacarığı
formalaşdırmır.
Mötərizədə verilmiş (suallar şəklində)
texniki cəhətdən təsadüfi düşmüşdür.
Gələcək nəşrdə onun silinməsi nəzərdə
tutulmuşdur.
7-ci abzasın 1-ci cümləsi yanlış ifadə deyil.
Nə də ehkam deyil. Əlbəttə, başqa məzmun
xətlərinə aid fikirlər söyləmək olar. Sadəcə
olaraq o məqsədlə verilmişdir ki, istər
dövlət, istər şəxsiyyət, istərsə də
mədəniyyətə aid olan illüstrasiyalar ilkin
olaraq hansı zamanda mövcud olduğu,
harada yarandığı və fəaliyyət göstərdiyi
əsasən önəm daşıyır.
Məsələn: Şəxsiyyət kimi İranzuya aid
fotoşəkil, illüstrasiya təqdim olunsa, onun
nə vaxt, harada hökmdar olduğunu bilmək
vacib şərt sayılır.
Xronoloji test ifadəsi yerində işlənib.
Göstərilir ki, xronoloji test mövzusunun
daha səmərəli mənimsənilməsinə kömək
7
Səhifə 6. 2-ci abzasın birinci cümləsində
“ənənəvi sual” ifadəsi yerində
işlənməmişdir. Bu fikrin “Ənənəvi təlimdə
olduğu kimi suallar verməklə nəticəyə
gəlinir” kimi yazılması məsləhətdir.
Axırdan 2-ci abzasda “kollektiv iş”
ifadəsindən sonra mötərizədə “suallar”
sözünün yazılması düzgün deyil. Kollektiv
iş formadır, suallar isə üsuldur. Bu sözü
kollektiv işin açması kimi vermək yanlışdır.
Səhifə 7. Fənlərarası inteqrasiya və səhifə
12-də olan cədvəllər, demək olar ki,
bir-birinin təkrarıdır.
Səhifə 12. Tam perspektiv planlaşdırma
başa çatsaydı, daha yaxşı olardı.
Kurikulumda planlaşmaya görə əvvəl
standart, tədris vahidi, mövzu, inteqrasiya,
resurslar, saat, tarix göstərilir. Perspektiv
planlaşma nümunəsi verilməmişdir.
Səhifə 14-25. Metodik tövsiyələr hazır
materialın yerləşdirilməsi ilə
yekunlaşdırılmışdır. Halbuki tarix fənninin
spesifik xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılıb,
tövsiyə xarakterli yazılmalı idi.
edən əsas vasitədir. Məsələn: Atropatena
dövlətinin yaranmasının möhkəmlənməsi
məqsədilə belə bir xronoloji test qurula
bilər. Manna dövlətinin yaranmasından 5
əsr sonra Atropatena dövləti yaranmışdır?
a) 1 il b) 14 il c) 4 il d) 5 il
Ənənəvi sual ifadəsi heç də yersiz deyil.
«Ənənəvi iqtisadiyyat» ifadəsi dilimizdə
işlənir. Deməli, «ənənəvi sualların
bələdçiliyi ilə» ifadəsini işlətmək heç də
qüsur deyil.
– Axırda 2-ci abzasda suallar kollektiv
işin açması kimi verilməyib. Hər bir fəslin
sonundakı çoxsaylı suallar şagird
kollektivinin bu fəsli necə mənimsədiklərini
müəyyən etmək üçün verilib.
Səh 7-də verilmiş «6-cı sinif ümumi tarix
fənn kurikulumunun məzmun standartları
səh. 12-də olan cədvəllər – yəni
standartların reallaşdırılması və
inteqrasiyası cədvəli bir-birinin təkrarı
deyil.
Perspektiv planlaşdırma üçün əsas vacib
olan mövzular, standartların
reallaşdırılması, fənlərarası inteqrasiya
verilmişdir. Müəllim yaradıcı olaraq özü
resursları, saat və tarixi (cədvəlinə uyğun)
göstərə bilər.
Kurikulumda planlaşdırmaya görə əvvəl
standartlar, tədris vahidi, sonra mövzu
göstərilsə də, ilkin olaraq, mövzu, sonra
standartlar, sonra inteqrasiyanın verilməsini
daha sonra tədris vahidi, saat, resurslar və
tarixin göstərilməsi daha uyğundur.
Bizə elə gəlir ki, hər bir yaradıcı müəllim
bu ardıcıllığı göstərilən kimi qura bilər.
Səh. 14–15-də olan bu metodik tövsiyələr
hər bir tarix müəllimi üçün, hətta ən ucqar
dağ kəndində olan müəllim üçün vacib
şərtdir. Onun verilməsini əsas saydıq.
8
Səhifə 22. 1-ci abzasın daha aydın və tarix
fənninə uyğun yazılması məsləhətdir.
Səhifə 26-50. Demək olar ki, verilmiş
bütün dərs nümunələrindəki iş vərəqləri
təkcə suallardan ibarət olub, iş vərəqinə
qoyulan tələblərə cavab vermir.
Həmçinin, dərs nümunələrinin heç birində
tam olaraq inteqrasiya imkanları
açılmamışdır. Bu inteqrasiya imkanlarının
şərhli şəkildə verilməsi məqsədəuyğun
hesab olunur.
Səhifə 26. Verilmiş dərs nümunəsində
məqsəd alt-standartla eynidir. Klaster
üsulunun adı çəkilsə də, dərsin gedişində bu
üsulun tətbiqi öz əksini tapmamışdır.
Tədqiqat sualı bir qədər akademik dildə
verilmişdir.
Verilmiş 1-ci abzas başa düşüləcək tərzdə
yazılıb. Belə başa düşmək lazımdır ki,
məsələn, II Kirlə Tomiris rolunun iştirakçısı
olan uşaqlar «Qaniçən Kiri kim məğlub
etdi» mövzusunda müxtəlif nöqteyi-
nəzərdən rollarına yanaşırlar. 1-i işğalçı
kimi, yəni qaniçən II Kirə mənsub olan rol
alır. 2-ci şagird isə vətənini sevən, onu
qoruyan, əmin-amanlıq istəyən Tomiris
rolunu alır. Şagirdlər öz rollarını ifa
etməklə hadisələrin iştirakçısı olur, mövcud
vəziyyətə II Kir və Tomirisin gözü ilə
baxırlar.
Bizim fikrimizcə, iş vərəqləri təkcə
suallardan ibarət deyil. Orada həm tapşırıq,
həm sual xarakterli tapşırıqlar verilib. İş
vərəqləri tələblərə cavab verir.
Fikrimizcə, inteqrasiya imkanlarının şərhini
vermək uyğun deyil. Hər bir mövzuda o
istər-istəməz özü yaranır. Məsələn, baş
vermiş hər hansı bir hadisə, yaranmış hər
hansı bir dövlət, onun istilaları, işğal etdiyi
torpaqlar səslənir, xəritədə göstərilirsə,
hamı üçün aydındır ki, coğrafiya fənni ilə
inteqrasiya yaranmışdır və s.
Alt standartlar bu mövzunun məqsədi ilə
çox uyğun gəlir.
Fikrimizcə, tədqiqat sualı uyğun şəkildə
verilib.
Texniki səhv olaraq auksion üsulunun
yerinə klaster düşüb. Gələcək nəşrlərdə bu
düzəldiləcək, çünki kollektiv iş formasına
diqqət yetirildikdə də göstərilib ki,
«auksion üsulundan istifadə ediləcək».
Bu mövzuda V qrupun tapşırığı (Qədim
insanın təsərrüfat həyatını təsvir edin)
mexaniki şəkildə düşməyib. Gələcək nəşrdə
verilməsi nəzərdə tutulur, onda nəticə
məqsədlə tam üst-üstə düşür.
Auksion üsulu normal şəkildə açıqlanıb.
Göstərilir ki, ibtidai icma quruluşuna xas
olan xüsusiyyətlər ardıcıl olaraq adlandırılır
(Müəllimlər üçün, hətta auksion üsulunun
xüsusiyyətləri səh. 19-da verilib).
9
Səhifə 27. Nəticə məqsədə uyğun deyil.
Təkcə birinci məqsəd nəticənin
çıxarılmasında öz əksini tapmışdır.
Kollektiv işdə auksion təlim üsulundan
istifadə olunur, lakin bu, planda öz əksini
tapmamış, göstərilən üsul tam
açılmamışdır. Bu təlim üsulunun tarix
fənninə uyğun bir nümunəsinin təqdim
olunması məqsədəuyğundur.
Səhifə 29. Klaster üsulu seçilsə də, öz
əksini tapmamışdır. Burada qoyulmuş
tədqiqat sualı yaxşı olsa da, qruplara verilən
tapşırıq adı daşıyan suallar, əsasən də 4-cü
sual düzgün hesab edilmir. Nəticənin
çıxarılması məqsəddən uzaqlaşıb.
Səhifə 31. Təlim üsuluna “açar sözlər”
ifadəsinin yazılması doğru deyil.
Səhifə 32. Kollektiv üçün verilən iş aydın
deyil. Şagirdlərdən hərəsinin bir cümlə
deməklə, yoxsa ayrılıqda hekayə quracağı
konkret tapşırılmır.
Ümumiyyətlə, dərsdə 3-cü məqsəd öz
əksini tapmamışdır. Nəticə məqsədə uyğun
deyil. Şagirddə təqdim etmə bacarığını
formalaşdırmaq üçün mütləq sinifdə bu iş
reallaşdırılmalıdır.
Səhifə 33. Məqsəd standartla eynidir.
Tədqiqat sualı 6-cı sinif şagird üçün qəliz
ifadə olunmuşdur. Bu dərsin 45 dəqiqə
ərzində reallaşdırılması çətindir.
Səhifə 35-37. Dərs nümunəsinin
nəticəsində 2-ci məqsədə kifayət qədər
diqqət ayrılmamışdır.
Dərs üsulu kimi Venn diaqramı nəzərdə
tutulub və yaradıcı tətbiqetmə zamanı tətbiq
olunub.
Bu texniki düzəliş gələcək nəşrlərdə öz
əksini tapacaq.
Nəticə məqsədə uyğun olaraq qrupların
yerinə yetirdikləri tapşırıqlara uyğun
çıxarılıb.
Açar sözlər, söz assosiasiyaları ilə əvəz
ediləcək. Bu, gələcək nəşrdə nəzərdə
tutulub.
Kollektiv iş aydın verilib. Şagirdlərə
müraciət olunur ki, verilən sözlərdən
istifadə edərək hekayə qurun». Əlbəttə,
qurun dedikdə aydın başa düşülür ki,
müəllim hər bir şagirdə tək-tək hekayə
qurmağı tövsiyə edir.
Xəritə və illüstrasiyalar və onlarla bağlı
mənbələrdən verilən məlumatlar İKT
vasitəsi ilə göstərilir. Bu mənbələr əsasında
toplanan xəritə, illüstrasiya, dərslik
əsasında şagirdlər məlumat toplayır və
təqdim edirlər.
Nəticə uyğundur.
Standart məqsədlə tam uyğundur.
Tədqiqat sualı şagirdlərin yaş xüsusiyyətinə
uyğundur.
Hər bir dərsi 45 dəqiqə ərzində
reallaşdırmaq hər bir müəllimin
bacarığından, təcrübəsindən asılıdır.
Dərs nümunəsinin nəticəsində II məqsəd
şəhər-dövlətlərin yaranması və inkişafı
(onun izahında idarə edilməsi və sosial-
iqtisadi münasibətlər də, şərh oluna bilər.
10
Səhifə 38. Paraqraf 6-da 2-ci və 3-cü
məqsəd standartla eynidir. Burada da digər
dərs nümunələrində olduğu kimi,
inteqrasiya imkanları yanlız formal şəkildə
öz əksini tapmışdır.
Səhifə 39. İş vərəqi üçün sualların 4-cüsü
aydın deyil. Yaş xüsusiyyətlərinə görə sualı
daha anlaşıqlı qoymaq gərəkdir.
Nəticədə məqsəd öz əksini çox cüzi
tapmışdır. 2-ci məqsəd nəticə olaraq qeyd
olunmamışdır.
Səhifə 41. Klaster üsulu verilmiş, lakin tam
olaraq öz əksini tapmamışdır. Verilən
məqsəd dərsin gedişində düzgün
müəyyənləşdirilməmiş, nəticə də məqsədə
tam xidmət etməmişdir.
Səhifə 44. BİBÖ cədvəli dərsin əvvəlindən
asılmalı, sonadək doldurulmalıdır. Burada
isə sonda verilmişdir. Ümumiyyətlə, təlim
üsulu gündəlik planlaşmada qeyd
edilmişdirsə, onun tətbiqi öz əksini düzgün
formada tapmalıdır.
Səhifə 45. Nəticə məqsədlə tam üst-üstə
düşmür.
Səhifə 47. 2-ci və 3-cü məqsəd standartlarla
eynidir. Motivasiya düzgün deyil. Tədqiqat
materialı ifadəsi ilə nəyin nəzərdə tutulduğu
bilinmir. IV qrup işinin sualı düzgün deyil.
Uyğun standartlar uyğun məqsədlərlə bəzən
üst-üstə düşür. Fikrimizcə, bu heç də qüsur,
qəbahət deyil.
İnteqrasiyalar heç də formal xarakter daşıya
bilməz.
Şagirdlərə aydındır ki, memarlıq (evlərin
inşası, müdafiə qalalarının, müdafiə
divarlarının inşası) mədəniyyətə daxildir.
İnsanlar yaşamaq üçün evlər, ictimai
binalar, qalalar tikirlər.
Fikrimizcə, sual məntiqi düşünmək və
cavab vermək üçün aydındır. II standartda
şəxsiyyət kimi Hammurapidən söhbət gedir
və Babildə tətbiq olunan qanunlar
Hammurapinin adı ilə bağlıdır. Ona görə də
nəticədə göstərilir ki, şagirdlər
mənimsəyirlər ki, «Hələ e.ə. II minillikdə
qanunlarla idarə olunan bu dövlətdə»....
qanunlar Hammurapinin adı ilə bağlıdır və
onun haqqında II, III qruplar tədqiqat
aparır.
Klaster üsulunun I qrupun işində öz əksini
tapması nəzərdə tutulur. Gələcək nəşrdə bu
ifadənin (klaster yazılması nəzərdə tutulub).
BİBÖ cədvəli, əlbəttə, dərsin əvvəlində
asılır. Ona görə də onun doldurulması
sonda verilmişdir.
Fikrimizcə, nəticə məqsədə tam uyğundur.
Nəticədə onun yaranması, möhkəmlənərək
işğalları, qonşu dövlətlərlə münasibəti
(mədəniyyətlərarası əlaqələr də nəzərdə
tutulur) və tənəzzülü, süquta uğradığı
şagirdlər tərəfindən mənimsənilir.
Səbəb şəxsiyyətlərin (Kiaksar, Astiaq və II
olduğu üçün) üç nəfər olması və onlardan
hansısa birinin şagirdlər tərəfindən
seçilməsi nəzərdə tutulub. Ona görə də
11
Tapşırıq düzgün və aydın verilməlidir.
Şagird nə iş görəcəyini dəqiq bilməlidir.
Demək olar ki, iş vərəqlərinin hamısında
belə problem var. Bütün inteqrasiya
imkanları planlaşmada verilmiş, lakin onun
reallaşması dərsin gedişində öz əksini
tapmamışdır. İnteqrasiya imkanlarının
hamısının yazılması vacib deyil. Əsas odur
ki, reallaşdırıla biləcək şəkildə əks
etdirilsin.
Səhifə 48. Bütün kollektivə təqdimat
hazırlama tapşırılır. Bunun necə baş
verəcəyi və nə cür yoxlanacağı sual
doğurur.
Səhifə 49. 3 standartdan 2 məqsəd
çıxarılmışdır. 2-ci məqsəd standartla
eynidir.
Səhifə 50. Nəticə bir qədər məqsədə uyğun
deyil. Məqsəd nədirsə, şagirddə o bilik və
bacarıq formalaşmalıdır. Sonda şagird o
bacarıq və biliyə sahib olmalıdır. Təbii ki,
mövzu vasitədir. Sadəcə tarix fənninin
spesifik xüsusiyyəti odur ki, faktları,
hadisələri zamana görə araşdırmaq,
xronoloji ardıcıllığı gözləmək lazımdır.
Sinifdə yaradıcı tətbiqetmə aparılarsa və
təqdimat fərdi olaraq reallaşdırılarsa, buna
zaman çatmaz.
Səhifə 51. Motivasiya mərhələsi düzgün
deyil. Motivasiya prosesi düzgün
aparılmalıdır. Məqsəddə Parfiya dövlətinin
yaranmasından və inkişafından danışılır,
standart məqsədlə üst-üstə düşür. III
standart da eyni xarakter daşıyır.
Fikrimizcə, bu qüsur deyil.
Hər bir müəllimin motivasiyaya müxtəlif
cür yanaşması ola bilər. Bu cür motivasiya
qurmaq olar. Bu heç də səhv deyil.
Tədqiqat materialı dedikdə şagirdlərin
tədqiqat aparması üçün müəllim tərəfindən
qruplara verilən əlavə ədəbiyyat,
illüstrasiya, xəritə və s. nəzərdə tutulur.
Bəzi müəllimlər onu «paylayıcı material
da» adlandırır. Əslində, tədqiqat aparmaq
üçün verildiyinə görə tədqiqat materialı
adlanması daha doğrudur.
IV qrupun sualı anlaşılan şəkildədir.
İnteqrasiya imkanlarının yazılması vacibdir.
Nəzərdə tutulur ki, müəllim onlardan
hansını istəsə reallaşdıra bilər. Çünki
verilən inteqrasiyalar mövzu ilə bağlı olaraq
reallaşma imkanına malikdir.
Kollektiv işdə praktik olaraq şagirdin
qazandığı bilgini tətbiq etməsi nəzərdə
tutulur. Hər zaman çevik hərəkət edən
müəllimlər onu tətbiq etməyə və bir
neçəsinə oxudaraq istəklərinə nail olurlar.
2-ci məqsədin standartla eyni olması heç də
qəbahət deyil. Bir yox, bir neçə şəxsiyyət
olduqda, istədiyi şəxsiyyəti seçib, onun
haqqında məlumat təqdim etmək şagirdə
həvalə olunur. Bu onların seçimidir. Ona
görə də məqsəd və standartla eynidir.
Fikrimizcə, nəticə məqsədə xidmət edir.
VI sinif şagirdinin öz bilgisi əsasında geniş
yox, nisbətən sadə və kiçik təqdimat
aparması məqsədə uyğundur.
Standart deyil ki, motivasiya eyni formada
qurulsun.
Qüdrətli Parfiya dövləti ifadəsi var.
Əvvəlcə bu dövlətin yaranması və inkişafı,
12
62 irad qeyd olunmuşdur. Bunlardan tövsiyə xarakterli 8 irad qismən qəbul olunmuşdur. 8 irad
qəbul edilmişdir, qalan 46 irad qəbul edilmir.
lakin tədqiqat işi bu dövlətin zəifləməsinə
həsr edilib.
Bütün nəticə və ümumiləşdirmələrin
“mənimsəyirlər” sözü ilə bitməsi
qarışıqlıq yaradır. Kurikuluma görə,
şagirdlərdə bilik və bacarığın
formalaşdırılması nəzərdə tutulduğundan,
müvafiq sözün buna uyğun yazılması
məqsədəuyğun hesab olunur.
işğalları haqqında sonra onun Roma ilə
münasibətləri və zəifləməsi nəzərdə tutulur.
Şagirdlər məqsədə çatmaq üçün öz
bacarıqlarından istifadə edərək və bu
bacarıqları tətbiq edərək bilikləri
mənimsəyirlər. Ona görə «mənimsəyirlər»
ifadəsi yazılıb.
Dostları ilə paylaş: |