____________________Milli Kitabxana______________________
Tərtib edəni və
Zaman Əsgərli
ön sözün müəllifi:
Redaktoru:
Bəkir Nəbiyev
894.361008-dc21
AZE
XIX əsr Azərbaycan şeri antologiyası, Bakı, "ġərq-Qərb", 2005, 424 səh.
Qədim və spesifik mənəvi mədəniyyətlərin bir çoxunun öz saflığını və billurluğunu itirdiyi XIX
əsr Azə rbaycanın bədii mədəniyyəti tarixində ideya-estetik nailiyyətləri ilə seçilən bir mərhələdir.
Klassik irsin yaĢarı ənənələri zəminində inkiĢaf edən, eyni zamanda bədii keyfiyyətlərinə görə
özünəməxsus bir hadis ə olan, təzə, orijinal ədəbi forma və janrlarla zəngin XIX yüzil Azərbaycan
ədəbiyyatında bununla yanaĢı aparıcı yeri, q ədim və orta əsrlərdə olduğu kimi, hələ ki yenə poeziya
tutulur. Lakin onun yeni istiqamətdə inkiĢafı artıq əsrin əvvəllərində ictimai-siyasi və mədəni həyatda
baĢ vermiĢ mühüm dəyiĢikliklər Ģərtləndirir.
Təqdim olunan "XIX əsr Azərbaycan Ģeri antologiyası"nda həmin dövrdə yaĢ ayıb-yaratmıĢ 60-
dan artıq Ģairin əsərlərindən seçmələr toplanmıĢdir. Nümunələr tarixi-xronoloji prinsip əsasında
düzülmüĢdür.
ISBN 9952-418-69-5
© "ġƏRQ-QƏRB", 2005
3
____________________Milli Kitabxana______________________
XIX ƏSR AZƏRBAYCAN POEZİYASI
Zəngin və çoxə srlik tarixi olan Az ərbaycan bə dii mədəniyyətinin ideya-estetik
nailiyyətlə rlə seçilən mərhə lələrindən biri XIX əsrdir. Yeni tarixi Ģəraitin inikası kimi
yetiĢən bu ədə biyyat klassik irsin həmiĢəyaĢar ənənələri zəminində yaranı b inkiĢaf etmiĢ,
həm xronoloji hüdudlarına, həm sosial-fəlsəfi məzmununa, həm də bədii keyliyyətlərinə
görə tamam orijinal və özünəməxsus bir hadisə olmuĢdur.
Əsrin ilk illərindən ictimai-siyasi həyatda baĢ verən əsaslı dəiĢikliklər, Azərbaycanın
Ģimal hissəsinin Rusiya tərəfindən iĢğal olunması ölkənin mədəni həyatına, o cümlə dən
ədəbi-estetik fikrin inkiĢafına da t əsir göstərdi. Azərbaycan ziyalılarını n - Ģair və
yazıçıların Qərbə, Avropaya marağı gücləndi. Bu isə öz növbəsində bə dii ədəbiyyatda
xəlqiliyin, həyatiliyin, sosial pafosun güclənməsinə səbəb oldu. Onun mövzu dairəsi
geniĢləndi, ictimai -siyasi məzmunu dolğunlaĢdı. Bədii təcrübədə təzə, orijinal ədəbi
forma və janrlar yarandı.
XIX əsr ədəbiyyatı özündən əvvəlki və sonrakı dövrlərin ədəbiyyatından t əkcə ideya-
məzmun əlvanlığına görə yox, həm də həyatı bədii əksetmə nin forma və üsullarına,
metod, üslub keyfiyy ətlərinə, bütövlükdə ideya-estetik sisteminə - poetikasına görə
seçilir. Klassik ədəbi janrlar (qəzəl, qəsidə, rübai, müx əmməs) bu dövrdə güclü təkamül
prosesi keçirir, bədii dil əvvəlki dövrlərdən fərqlənən yeni bir inkiĢaf məcrasına düĢür.
Nəsr, dram üslubları, publisistika meydana gəlir.
Qədim və orta əsrl ərdə olduğu kimi XIX ə srdə də ədəbiyyatda baĢlı ca yeri poeziya
tuturdu. O, üç mühüm ideya-üslubi istiqamətdə davam və inkiĢaf edirdi: lirika, epik Ģeir
və realist satira. Bu üç xətdən ən qüvvətlisi lirika idi. Əsrin birinci yarısında fəaliyyət
göstərmiĢ Zakir, Bakıxanov, Vazeh, Nəbati, Heyran xanım, daha sonralar ġükuhi, Bixud,
Bahar, Seyid Əzim, Natəvan, Kəminə, Nakam, Sə rraf kimi Ģairlər öz əsərlərində insanın
mənəvi dünyasının, təbii hiss və duyğularının, sevinc və həyəcanlarının təsvir və
tərənnümüno geniĢ yer verirdilər.
Onların yaradıc ılığında məhə bbət mövzusu xüsusi yer tuturdu. Nizami, Füzuli, Saib,
Vaqif kimi klassik sənətkarların yaradıcılıq ə nənələrini davam etdirən XIX əsr Ģairləri
insan həyatında məhəbbətin rolunu yüksək qiymətləndirir, ona dərin fəlsəfi məna
verirdilər. Həyatın ləzzətini, insan bəxtiyarlı ğını tə miz məhəbbətdə görən Nəbati bir
qəzəlində "baisi- icadi-aləm ta ki bildim, eĢq imiĢ" - deyə məhəbbəti hətta dünyanın,
aləmin yaradıcısı hesab
5