Ормр*/.
•
2013/IV
23
Paul M İROBİL (İNGİLTƏRƏ)
DƏDƏ Q O RQ U D K IM D IR ?
Xülasə
“Dədə Qorqud kitabı”nın ingilis dilindən tərcüməsi Paul Mirobilə məxsusdur. “Dədə
Qorqud kitabı”nın bu tərcüməsi girişdən, boyların tərcümə mətnindən və qeydlərdən
ibarətdir. Verdiyimiz bu mətn həmin “Giriş”in tərcüməsindən bir hissədir. Burada
P.Mirobil oğuzlar, onların tarixi, yaşadıqları həyat tərzi, düşüncələri, adətləri, təfəkkür-
ləri və arzuları haqqında maraqlı məlumatlar verir. “Dastanlar” dünya şöhrətli “Roland
haqqında nəğmə”, “Nibelunq”, “Beovulf” və “Sid” kimi müxtəlif dövrlərdə qələmə alın-
mış Avropa mənşəli eposlarla müqayisə edilir və poetikasından danışılır.
Açar sözlər: “Dədə Qorqud kitabı”, “Roland haqqında nəğmə”, “Nibelunq”,
“Beovulf” , “Sid haqqında nəğmə”
The third English translation of hThe Book o f Dede GorgudƏbelongs to P.Mirabile.
This translation of hThe Book of Dede GorgudƏconsists o f an introduction, the translati
ons of the legends and notes. The text given here is the translation of this hlntroductionƏ
Here P.Mirabile gives deep information about the Oghuz, their history, their manner of
life, their enemies, habits, thoughts and wishes. This epos is compored with the world
known medieval European epic literature, such as hBeowulfƏ hThe Song of RolandƏ
hThe NibelungenliedƏand hThe SidƏand its poetik form has been the obj ect o f study.
Key words: hThe Book of Dede GorgudƏ hThe Song of RolandƏ hThe Nibelun-
genliedƏ, hBeowulfƏ, hThe Song of SidƏ
Третий перевод “Книги Деде Горгуда” принадлежит Паулу Мирабилю. Этот
перевод “Книги Деде Горгуда” состоит из введения, перевода текстов боев и
комментариев. Приведённый нами текст представляет собой перевод “Введения”.
Здесь П.Мирабил даёт интересные сведения об огузах, их истории, образе жизни,
мышлении, обычаях и чаяниях. Дастаны сопоставляются с известными европейс
кими эпосами, такими как “Песнь о Роланде”, “Нибелунг”, “Беовульф” и “Песнь о
Сиде”. Раскрываются особенности их поэтики.
Ключевые слова: “Книга Деде Горгуда”, “Песнь о Роланде”, “Нибелунг”,
“Беовульф”, “Песнь о Сиде”
Stilistik m üqayisə: A vropa - T ü rk m otivləri və fo rm u laları
Biz artıq gördük ki, oğuzlar və Şimali Alman tayfaları eyni dünyagö-
rüşü paylaşırlar. Müsəlman və xristian dünyası ilə toqquşma, bu oturaq
dünya, onların həyat tərzini və beləliklə də ədəbiyyatlarını şərtləndirən
eyni ictimai və psixoloji təsiri formalaşdırdı. Bu müştərək şərtlər “müş-
tərək bir dili” - ağız ədəbiyyatını yaratdı! Bu dil qeyri-adi dərəcədə poe-
tikdir, çünki burada istifadə olunan bədii üslub çox maraqlı bir həddə
WHO IS DEDE GORGUD?
Summary
КТО ТАКОЙ ДЕДЕ ГОРГУД?
Резюме
|Ы>
QpMjbJ.
•
2013/IV
24
qaldırılıb. Bizim qarşımızda hiperbolaların, metaforaların, müqayisənin,
alliterasiyanın, motivlərin, pleonazmin (eyni mənalı sözlərin təkrarından
yaranan üslub tərzi - S.Ə.) şəxsləndirmənin və s. yaratdığı fantastik bir
aləm açılır. Köçərilərin hərəkəti bu obrazlı ifadə fəaliyyətini yaradıb!
Gəlin əvvəlcə nitq fıqurları, məcazlar, motivlər və formulalar arasın-
dakı fərqi nəzərdən keçirək.
Bizim eposlarda işlənmiş ən ümumi motiv feodalizmdir. M üxtəlif icti-
mai təbəqələr (arisrokratlar, cəngavərlər, kəndlilər, dindarlar) arasındakı
“şəxsi” bağlar bu feodal dünyasını təcəssüm etdirir. Feodalizm bizim
eposların çərçivəsini təşkil edir. Cəngavərlər gah öz kralları uğrunda
vuruşur və həlak olurlar, gah da qısqanclıq və ya inciklik üzündən onlara
qarşı çıxırlar (Sid). Köçəri cəmiyyət müharibə üstündə qurulmuş bir
cəmiyyətdir. Heç də təsadüfi deyildir ki, epik ədəbiyyat bu cəmiyyəti belə
yaxşı təsvir edir. Feodal müharibələri, aristokratların krallara qarşı apar-
dığı müharibələr, hakimiyyət və başqasının şəxsi əlaqəsinə olan qısqanc-
lıq davası, təhqir və ya ziyana görə qəhrəmanlar arasındakı dava..., sülh
pozulan kimi alınacaq qisas, bir sözlə, müharibələr səhifələri bəzəyir.
Feodal dünyası “kişi sözü” üstündə dayandığından, bu söz qırılan kimi, nə
dərəcədə möhkəm olmasından asılı olmayaraq, ömürlük dostluq (və ya
feodal münasibəti) qanla bitə bilər. Elə bu səbəbdən də, biz “Dədə Qorqud
kitabı”nın üçüncü boyunda oxuyuruq: “Oğuz beyler içinde yalan yoktu.”
Ozan bu əxlaq kodeksini ona görə vurğulayır ki, o, Bamsı Beyrək haqqın-
dakı boyun ana xəttini təşkil edir. Yaltacuk yalan danışır (Beyrəyin nişan-
lısı ilə evlənmək üçün o, camaatı inandırır ki, Beyrək ölüb) və Bamsı
qayıdanda ölümdən güclə canını qurtarır!
Birinci boyda cəngavərləri Dirsə xana oğlunun onun taxt-tacına göz tik-
məsi haqqında yalan məlumat verirlər. Bu yalana görə Xan az qalır ki, öz
oğlu Buğacı öldürsün. Xan həqiqəti öyrəndikdə o və oğlu “qırk namertleri”
öldürür! Yalan inamı öldürür, cəmiyyətdəki ictimai həmrəyliyi saxlamaq
üçün hər kəs öz hökmdarına sədaqət və inam nümayiş etdirməli idi.
Həqiqətən də, yalanlar nə qədər ziyansız olsa da, acı təhqirlərə və xə-
yanətə gətirib çıxarırdı! Bu ehtiraslı və həssas dünyada bir kəsi təhqir et-
mək şişirdilmiş formada yeni məna kəsb edirdi. Məsələn, “Dədə Qorqud
kitabı”nda qan tökülməsinə aparıb çıxarmasa da, oğullar ataları və anaları
tənbeh edirlər. Onlar bir-birini “kavat” deyərək söyürlər, bir-birilərinin
qanını tökməklə hədələyirlər. Xristianlar (kafirlər) Xan Qazanın arvadını
şərab paylamağa məcbur etməklə onu təhqir edirlər! Təhqirlər qəhrə-
manın qəlbində qəzəb yaradır. Onlar həmçinin tamaşaçıların qəlbində qə-
zəb oyadır! Qəhrəman qisas almaq üçün fürsət gözlədiyi kimi, tamaşaçı
da səbirsizliklə bu qisasın alınacağı səhnəni gözləyir. Beləliklə, bizim
ikinci motivimiz qisas almadır. Oğullar atalarının, atalar isə oğullarının