n
MAKROİQtİsADİyyAt
4(124) /2015
129
UoT 316.422:005.511 (479.24)
AZƏRBAyCANDA
İNNOVAsİyA FƏAlİyyƏtİNİN
İNKİŞAF yOlu
Xülasə
Tədqiqatın məqsədi – Azərbaycanda innovasiya
fəaliyyətinin inkişaf yollarının mexanizmlərinin
işlənməsidir.
Tədqiqatın metodologiyası – sistemli yanaşma,
müqayisəli təhlil və deduktiv metod.
Tədqiqatın nəticələri – Azərbaycanda innovasi -
yalı inkişafının sürətləndirilməsi və innovasiya in-
frastrukturunun inkişaf mexanizminin təkmilləş -
dirilməsi istiqamətində elmi cəhətdən əsaslan -
dırılmış təkliflər verilmişdir.
Tədqiqatın məhdudiyyətləri – xarici təcrübə əsa -
sında milli innovasiya sisteminin inkişaf problem-
lərinin daha geniş araşdırılmasına ehtiyac vardır.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti – tədqiqatın əsas
nəticələri və irəli sürülən təkliflər Azərbaycanda in-
novasiyalı fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə dair
layihələrin işlənib hazırlanmasında istifadə edilə
bilər.
Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi – Azər -
bay canda innovasiya infrastrukturu subyektlərinin
inkişaf konsepsiyasının formalaşması və real-
laşdırılması problemləri ilk dəfə tədqiq edilmişdir.
Açar sözlər: innovasiya fəaliyyəti, innovasiya
infrastukturu, milli innovasiya sistemi, innovasiya
subyektləri, rəqabətədavamlılıq.
səh. 129-144
Hüseynova Arzu
Doğru qızı
i.e.n., dos.
Azərbaycan Respublikası
İqtisadiyyat və Sənaye
Nazirliyinin İqtisadi İslahatlar
Elmi Tədqiqat İnstitutu
AZ 1011, Bakı ş., h.Zərdabi
pros., 88 a
eim09@rambler.ru
PDF processed with CutePDF evaluation edition
www.CutePDF.com
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
1. Giriş
Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatı innovasiya iqtisadiyyatına keçid mərhə -
ləsindədir. İnnovasiya iqtisadiyyatının mahiyyəti innovasiya fəaliyyətinin ak-
tivləşdirilməsidir. İnnovasiya infrastrukturunu inkişaf etdirmədən innovasiya
fəaliyyətini inkişaf etdirmək qeyri-mümkündür. Bu isə ilk növbədə Azərbaycanda
qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi, biliyə əsaslanan sahələrin və elmtutumlu
texnologiyaların inkişaf etdirilməsidir. Bunun üçün isə innovasiya fəaliyyətinin idarə
edilməsinin mütərəqqi üsul və mexanizmlər sisteminin yaradılması vacibdir. Bu
məqalədə məqsəd Azərbaycanda innovasiya fəaliyyətinin inkişaf yollarını nəzərdən
keçirmək, innovasiya fəaliyyətinin inkişaf yollarının mexanizmləri üzrə təkliflər ver-
məkdir.
2. Azərbaycanda iri sənayeləşmə dövrü
Azərbaycanda 1960-1970-ci illərdə regionların inkişafında problemlər var idi, iş-
sizlik səviyyəsi yuxarı idi, milli gəlir tempi aşağı idi və s. Azərbaycanda innovasiya
fəaliyyəti hələ SSRİ dövründə iri sənaye müəssisələrinin yaradılması ilə həyata
keçirilməyə başlamışdır. XX əsrin 70-ci illərində iri sənaye müəssisələrinin tər -
kibində elmi-tədqiqat sınaq mərkəzləri fəaliyyət göstərirdi ki, bu da yeni məhsulların
istehsalını həyata keçirilməsində xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Məhz bu dövrdə
Azərbaycanda sənaye istehsalı artmış, neft emalı ilə yanaşı, sənayeləşmə başlamışdır.
1970-ci ildən başlayaraq sənayeyə böyük həcmli vəsaitlər qoyulmağa başladı. Bu
illərdə Azərbaycanda ittifaqmiqyaslı yeni sənaye müəssisələri yaradılmışdır. 1970-
ci illər qabaqcıl sahələrin inkişafına dəstək verilirdi. Azərbaycan rəhbərliyi respub-
lika ərazisində müasir istehsalat və müəssisələrin yerləşdirilməsinə nail olmuşdur.
O illərdə qısa müddətdə Azərbaycanda kondisioner, Elektron hesablama maşınları,
“Azelektroterm” zavodları, şampan zavodu, AZON və s. müəssisələr açılmışdır. Bu
illər yüksək templə neft emalı, yüngül, ərzaq sənayesi müəssisələrinin rekonstruk-
siyası aparılırdı.
1969-cu ildən 1982-ci ilə kimi Azərbaycanda elektron maşınqayırma, radiosə-
naye, yüngül və yeyinti sənayesi, maşınqayırma və s. qabaqcıl sənaye sahələri for-
malaşdı. Respublikada elektrotexnika, elektronika, cihazqayırma və digər sahələr
inkişaf etdirildi. Bu yenidənqurmalar yeni səmərəli sahələrarası əlaqələrin formalaş-
masına, əhalinin məşğulluğuna, əqli potensialın, professional texniki səviyyənin art-
masına səbəb oldu [2, s. 391]. Bu gün respublikada sənayenin əsasını təşkil edən
müəssisələr, bəzi ali məktəblərin əsası 1970-ci illərində qoyulmuşdur. Kənd təsər-
rüfatı sahələri dəyişdirilmişdir. Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin rəh-
bərlik etdiyi bu dövrdə respublika sürətli inkişaf edirdi. 1976-1980-ci illər ərzində
Azərbaycan əmək məhsuldarlığının artım tempinə, iqtisadi-sənaye artımına görə
4(124) /2015
130
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
keçmiş ittifaqda birinci yeri tuturdu. Sənayedə istehsalın 16,3 %-i maşınqayırma və
metallurgiyanın payına düşürdü, nəzərə alsaq ki, 1965-ci ildə bu ədəd 10% təşkil
edirdi. 1970-1980-ci illər müddətində texniki inkişaf sahələrində istehsal həcmi
əvvəlki 10 ildə müqayisədə 2,4 dəfə artmışdı. Bu illərdə sənaye müəssisələrinin
modernləşməsi və rekonstruksiyası üzrə böyük işlər aparılırdı, istehsalın texniki
səviyyəsi xeyli artmışdı [2, s. 451- 491].
1969-cu ilə qədər - bir əsr ərzində Azərbaycanda 735 böyük sənaye obyekti ti -
kilmişdisə, 1970-ci ildən 1980-ci ilə kimi onların sayı 1048-ə çatmışdı. Bu illərdə
sənayedə elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor işləri tətbiq edilmiş və 581 adda yeni
avadanlıq, cihaz və s. nümunələri yaradılmışdı. Azərbaycan həmin illərdə bir çox
istehsal sahələri üzrə Sovet İttifaqında aparıcı yerlərdən birini tuturdu. Azərbaycanda
istehsal olunan 350 adda məhsul dünyanın 65 ölkəsinə ixrac olunurdu. 1980-ci illərdə
Azərbaycanda güclü istehsal potensialı yaranmışdı.
1969-cu ildən respublikamızdan kənarda - Moskva, Sankt-Peterburq, Kiyev və
digər şəhərlərdəki ali məktəblərdə - ən nüfuzlu ixtisaslar üzrə yüksək ixtisaslı
mütəxəssislərin hazırlanması respublika rəhbərliyinin siyasətində aparıcı istiqamət
idi. 1969-cu ildən 1982-ci ilə kimi SSRİ-nin 170 qabaqcıl ali məktəblərinə 3500-
dən artıq azərbaycanlı gənc göndərildi. Hər il təhsil almaq üçün ölkəmizdən xaricə
800 tələbə yola salınırdı. Həmin illərdə SSRİ-nin aparıcı ali məktəblərinin, elmi-
tədqiqat institutlarının aspirantura və doktoranturasına göndərilənlər hazırda Azər-
baycanda güclü elmi məktəblər yaradıblar. Bakıda və regionlarda 800-ə yaxın
məktəb tikilərək istifadəyə verilmişdir. Bu dövrdə ali məktəblərin sayı 12-dən 17-
yə qədər, bu ali məktəblərdə müxtəlif ixtisaslara yiyələnən tələbələrin sayı isə 70
mindən 100 minə qədər artmışdır. 1970-ci illərdən alimlər və mütəxəsislər respub-
likanın sosial-iqtisadi inkişafında yaxından iştirak edirdilər [2, s. 469]. Dövlət
müstəqilliyi əldə etdiyi dövrdə Azərbaycan böyük istehsalat, elmi-texniki potensiala
malik idi.
Keçmiş SSRİ-də 1980-ci illərin ortalarından başlanan və 1990-cu illərin əvvəl-
lərinə kimi davam edən iqtisadi böhran Azərbaycanda sənayede innovasiya imkan-
larının azalmasına gətirib çıxarmışdır.
İkinci mərhələ isə SSRİ-nin dağılması və Azərbaycanın yeni iqtisadi sistemə
keçməsi ilə əlaqədar olaraq keçid iqtisadiyyatı dövrünü əhatə edir. Bu dövrdə iqti-
sadiyyatda və sənayedə böyük durğunluq var idi. XX əsrin 90-cı illərində respublika
üzrə istehsalın həcmi 1989-ci il ilə nisbətdə 33%, son illər üzrə isə 25% təşkil edirdi.
Həmin illərdə bir çox zavod və fabriklər fəaliyyətini dayandırdı. 1990-cı illərdə gücü
300 kondisioner olan zavod istehsalı 10-15%-ə salmışdı [2, s. 398-399]. Bu
mərhələdə respublikada ÜDM 2 dəfə, sənaye istehsalının həcmi 2 dəfə azalmışdı.
Ümumiyyətlə, iqtisadiyyatın bütün sahələri üzrə azalma müşahidə olunurdu [3, s.
10]. Azərbaycan 1991-1995-ci illərdə iqtisadi böhrana gedirdi. Azərbaycan müstəqil-
liyə nail olduqdan sonra, respublikada hakimiyyət böhranı olduğu dövrdə əvvəlki
4(124) /2015
131
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
illərlə müqayisədə göstəricilər kəskin aşağı düşmüşdü: infliyasiya artmış, qiymət
artımı, əhalinin yoxsullaşması, cəmiyyətin sosial gərginliyi, həmin illər elmi-texniki
sahədə də xeyli zəifləmə gedirdi. Perspektiv ETTKİ-i dayandırılmış, beyin axınına
səbəb olmuşdur. Bu da respublikanın əqli potensialına böyük zərər vermişdir. 1992-
94-cü illərdə ÜDM iki dəfədən çox azalaraq 1991-ci ilin 48%-i nisbətində olmuşdur.
1990-1994-cü illərdə ÜDM hər il ortalama 13-20% azalaraq, 1994-cü ildə 1629.3
milyon dollar olmuşdur [7, s. 2]. 1990-cı il ilə müqayisə edildikdə 1994-cü ildə ÜDM
53%, sənaye 62%, kənd təsərrüfatı 44%, istehlak 75% və vergi hasilatı 45% azalma
göstərilmişdir. Nəticədə xalqın həyat standartı 3.6 dəfə, real ortalama əməkhaqqı
səviyyəsi isə 80% azalmışdır. Eyni dövrdə tətbiq edilən səhv iqtisadi siyasətlər bank-
maliyyə sistemində və xarici ticarətdə də ciddi problemlər yaratmışdır.1993-cü ildə
Heydər Əliyevin respublika rəhbərliyinə ikinci qayıdışı bütün sahələrdə əsaslı dönüş
yaratdı. Azərbaycanda elmə və təhsilə xüsusi diqqət ayırdı, intellektual potensialın
formalaşmasına şərait yaratdı. Məhz Heydər Əliyevin apardığı sosial-iqtisadi təd-
birlər respublikanı ağır böhrandan çıxardı. 1994-cü ildə dünyanın böyük şirkətləri
ilə bağlanan “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycan iqtisadiyyatında böyük dönüş yaratdı
[2, s. 461]. Bu, Azərbaycanı iqtisadi böhrandan çıxmaq üçün atılan addımlardan ən
vacibi idi. Bu müqavilə dünyada aparıcı şirkətlərin diqqətini Azərbaycana yönəltdi.
Respublikaya xarici investisyaların qoyuluşu sənayedə innovasiya imkanlarının art-
masına səbəb olmuşdur. “Əsrin müqaviləsi” ilə bir çox trasmilli şirkətlər Azərbaycan
neft sənayesində fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Onlar özlərinin yeni innovativ
texnologiya və istehsal üsullarını Azərbaycan neft sənayesində tətbiq etməyə
başlamışlar. Bu gün də əsası Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev
tərəfindən qoyulan Azərbaycanın neft strategiyası qlobal səviyyədə davam etmək-
tədir.
3. İnnovativ sahibkarlığının inkişafı
1995-ci il Azərbaycan iqtisadiyyatında dönüş nöqtəsi oldu. O illər Azərbaycan
iqtisadiyyatını böhrandan çıxarmaq, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyanı sürət -
ləndirmək, xarici maliyyə ehtiyatlarının cəlb edilməsi üçün neft amilinə üstünlük
verildi. Yeni neft strategiyası hazırlandı və Azərbaycan öz inkişaf modelini seçdi.
Bu model Azərbaycanın dünyada dövlət imicini qaldırdı. 1995-ci ildən başlyaraq
Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafına sərait yaradıldı. 1996-cı ildən ölkədə
makroiqtisadi sabitlik yaradıldı. Aparılan siyasət nəticəsində respublikada iqti-
sadiyyat inkişaf etməyə başladı. 1996-cı ildən 2003-cü ilə kimi ÜDM 2 dəfəyədək
artdı. Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatının sosial iqtisadi artımının əsası neft siyasə-
tinin nailiyyətləridir. Bu gün də 1996-cı ildən başlayan iqtisadi artım dinamik olaraq
davam edir [5]. 1997-ci ildən başlayaraq sənayedə də artım başlamışdır. Bazar iqti-
sadiyyatına keçid şəraitində sənaye müəssisələrinin özəlləşdirilməsinə başlanmış və
4(124)/2015
132
yeni böyük sənaye müəssisələri yaradılmışdır. Bazarda qiymətlər sərbəst liberal-
laşdırılmışdır. Yeni layihələrin əsasları qoyulmuşdur ("Şahdəniz", Bakı-Tbilisi-
Ceyhan).
Azərbaycanın neft strategiyası digər iqtisadi sahələrin bərpasında böyük
əhəmiyyətə malikdir. Respublikanın yeni dövlət siyasətinin nəticəsi olaraq iqti-
sadiyyatın struktur dəyişiklikləri baş verdi: maşınqayırma, energetika, kimya, tikinti
sahələrində inkişaf tempi artdı, sənayenin bərpa olunması üçün xarici kapital qoyu-
luşu cəlb edildi. Bu Azərbaycanda iqtisadi təhlükəsizliyin amillərindən biri Avropa-
Qafqaz-Asiya nəqliyyat koridorunun inşasında iştirak idi. Neft siyasətinin
nailiyyətlərindən biri də Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri layihəsinin həyata keçmə-
sidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi inkişafın bu mərhələsində bir çox dövlət
əhəmiyyətli dövlət proqramları qəbul edilmiş və realizə edilmişdir: “Azərbaycan
2020: gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyası, “Azərbaycanda Kiçik və Orta Sahibkar-
lığa Dövlət Yardımı Proqramı (1997-2000-ci illər)”, “Azərbaycan Respublikasında
2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı”, “Azərbaycan Res -
publikasının demoqrafik inkişaf konsepsiyası”, “Azərbaycan Respublikasında
maşınqayırma sənayesinin inkişafının Dövlət Proqramı (2002-2005-ci illər)”, “Azər-
baycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının Dövlət Proqramı
(2002-2005-ci illər)”, “Azərbaycan Respublikasında aqrar bölmənin inkişafının
Dövlət Proqramı (2002-2006-cı illər)”, “Azərbaycan Respublikasında Yoxsulluğun
azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı (2003-2005-ci illər)”, “Azər-
baycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-
2008-ci illər)” və s. Bu sənədlər Azərbaycanın iqtisadi inkişafına təkan verdilər.
Müasir dövrdə “Azərbaycan Respublikasının məşğulluq strategiyası (2006-2015-ci
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
4(124) /2015
133
Cədvəl 1. 1994-2000-ci illər ərzində artım göstəriciləri
Mənbə: Aras O.N., Süleymanov E. (2010). “Azərbaycan iqtisadiyyatı”. Bakı: “Şərq-Qərb” Mətbəəsi”, s. 16.
ÜDM artımı
26,3%
Əhalinin rifah səviyyəsi
2 qat yaxşılaşdı
İqtisadiyyatda özəl sektorun payı
29%-dən 68%-ə yüksəldi
Neft istehsalı şirkətlərinin müştərək investisiya
qoyuluşu
3,4 milyard dollar
Xarici sərmayənin ümumi həcmi
15,9 milyard dollar
Bunlardan:
maliyyə kredit
22.8%
neft sənayesi
56.3%
digər sektorlar
20.9%
illər)”, “Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azalması və ardıcıl inkişaf pro-
qramı” və s. sənədlər həyata keçir. Yeni innovasiya iqtisadiyyatına keçid ərəfəsində
bir çox sənədlər də qəbul edilib: “Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında” Azərbaycan Re-
spublikasının Qanunu”, “Sənaye parkları haqqında Nümunəvi Əsasnamə”,
“Texnologiyalar parkı haqqında Nümunəvi Əsasnamə”, “2014-cü ilin Azərbaycan
Respublikasında "Sənaye ili" elan edilməsi haqqında sərəncamı”, “Kənd təsərrüfatı
və ərzaq məhsulları bazarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi sahəsində əlavə təd-
birlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 16 yanvar 2014-cü il tarixli
Sərəncamı və “Aqrar sahədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi və institusional isla-
hatların sürətləndirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 16 aprel 2014-cü il tarixli Fərmanın, “Azərbaycan Respublikasında
sənayenin inkişafına dair 2015-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı”, “2015-ci ilin
Azərbaycan Respublikasında “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilməsi haqqında Azərbay-
can Respublikası Prezidentinin Sərəncamı” və s. [10].
“Azərbaycan-2020” inkişaf konsepsiyasına uyğun aparılan dövlət siyasəti bu gün
də respublika iqtisadiyyatının inkişafının sürətlənməsinə istiqamətlənib. Bu gün
aparılan siyasət qeyri-neft sektorunun və sənayenin inkişafına yönəlib. Bu da yeni
texnologiyalarla təchiz edilmiş müəssisələrin yaradılmasını təmin etmişdir. Buna
misal olaraq Sumqayıt Texnologiyalar Parkının rezidentlərini, respublikanın region-
larında açılan sənaye müəssisələrini göstərə bilərik. Regionlarda tikinti, aqrar sənaye
məhsulları istehsalı müəssisələri açılır. Bir çox müəssisələr texnoloji cəhətdən ye-
niləşir. Son 11ildə respublikada açılan yeni müəssisələrin sayı 64 mini keçmişdir[1].
Beləliklə, 1993-2003-cü illəri Azərbaycan sənayesinin yeni inkişaf dövrü hesab
edə bilərik. Bu gün Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan sənayeləşmə siyasəti İlham
Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir: "Azərbaycan öz sənaye potensialını inkişaf
etdirir və sənayeləşmə siyasətimiz uğurla davam etdirilir".
2003-cü ildən başlayaraq regionlarda sənayenin inkişafı dövlətin əsas prio -
ritetlərindən olmuşdur. Bu dövrdə yeni sənaye sahələri yaradılmış, ənənəvi sahələr
inkişaf etdirilmişdir. Respublika əhalinin tikinti və qida məhsulları ilə təminatını
ödəməyə çalışır. Bu illərdə Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum boru kəmər-
ləri istifadəyə verilmişdir. Azərbaycanda Şimal-Cənub, Şərq-Qərb nəqliyyat dəh -
lizləri çərçivəsində infrastruktur layihələri həyata keçirilmişdir. Bu dövrdə sənaye
istehsalı 2,7 dəfə artmışdır.
2014-cü ilin “Sənaye ili”, 2015-ci il isə “kənd təssərrüfatı ili”elan edilmişdir. Bu
isə Azərbaycan iqtisadiyyatının aparıcı sahələrinin inkişafına səbəb olur. “Azərbay-
can Respublikasında 2014-cü ilin “Sənaye ili” elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər
Planı”nda (AR Prezidentinin 12/03/2014 tarixli Sərəncamı) 5 prioritet istiqamət
müəyyən edilmişdir: sənaye potensialının gücləndirilməsi, sənayenin kadr poten-
sialının və elmi təminatının gücləndirilməsi, normativ-hüquqi baza və idarəetmənin
təkmilləşdirilməsi, təşkilati tədbirlər, təbliğat və təşviqat işləri.
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
4(124) /2015
134
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
İnnovasiya texnologiyalarına əsaslanan qurumların yaradılması respublikada yerli
məhsulların rəqabətqabiliyyətliliyini artırır, istehsal olunan məhsulların beynəlxalq
bazara çıxarılmasına səbəb olur. Bu gün Azərbaycanda ənənəvi sənaye müəssisələri
ilə yanaşı hərbi sənaye, kosmik və bərpa olunan enerji sahələri fəaliyyətə başlayıb.
Bu gün Orbitə Azərbaycanın peykləri - “Azərspace” və “Azərsky” çıxarılmış, bərpa
olunan və alternativ enerji mənbələrinin üzrə müasir infrastruktur yaradılır. “Sənaye
ili” dövlət proqramına əsasən Sumqayıt, Mingəçevir və Gəncədə uyğun olaraq
kimya, toxuculuq və metallurgiya sahələrinin inkişafı üçün innovasiya infrastrukturu
subyektləri açılması üzrə işlər görülür. 2013-cü ildə yaradılmış “Azərbaycan Polad
İstehsalı Kompleksi” QSC respublikanın polad və çuqun məmulatlarına olan daxili
tələbatın ödənilməsinə kömək edəcək. İnnovasiya infrastrukturunun subyekti olan
Sumqayıt Kimya Sənaye, Balaxanı Sənaye və Yüksək Texnologiyalar parklarını
misal göstərə bilərik. Bu gün onların tam gücü ilə işləməsi sahəsində işlər gedir, yeni
rezidentlər cəlb edilir. Respublikada regionlarda sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi is-
tiqamətlərində də işlər aparılr. Məsələn, Neftçalada sənaye məhəlləsi yaradılmışdır,
Şamaxıda, Xızıda aqroparkların əsası qoyulur. Azərbaycan Respublikası Preziden-
tinin “Sənaye məhəllələrinin yaradılması və fəaliyyətinin təşkili haqqında”
(8/10/2014-cü il tarixli fərmanı) verilmişdir və “Sənaye məhəllələri haqqında Nü-
munəvi Əsasnamə”nin layihəsi hazırlanmışdır. Bu fərman əsasında regionların
imkanları müəyyənləşdirilir.
Ümumilikdə 2014-cü ildə ölkədə 230-dan çox sənaye müəssisəsi açılmışdır.
Müasir texnologiya və avadanlıqlara əsaslanan bu müəssisələr arasında Sumqayıt,
Gəncə və Sabirabadda “ASAN xidmət” fəaliyyətə başlamış, “Norm” sement za-
vodu, kağız və karton istehsalatı kombinatı, yağ fabriki, mis emalı zavodu, Sumqayıt
Tekstil Parkının yeni fabrikləri, Suraxanı Günəş Elektrik Stansiyası, “Gilan” qida
şəhərciyi, yem istehsalı və meyvə-tərəvəz emalı müəssisələri, alüminium, kərpic,
asfalt, metal konstruksiya zavodlarını,Dövlət Sərhəd Xidmətinin Sahil Mühafizəsinin
yeni Gəmi inşası zavodu, Asfalt zavodu, Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportunun
yeni Aerovağzal Kompleksi, Milli Konservatoriyanın yeni inzibati-tədris kompleksi,
Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Kompleksinin birinci mərhələsi
çərçivəsində bərə terminalı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Mərkəzi Kitabxa-
nasının və “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzinin yeni binaları, Res -
publika İdman, Tibb, Diaqnostika və Reabilitasiya İnstitutunun binası, Suraxanı
Günəş Elektrik Stansiyası, Sağlamlıq Mərkəzi, Milli Gimnastika Kompleksi, müx-
təlif səviyyəli yol qovşaqları, Naxçıvan Muxtar Respublikasında “Arpaçay-2” Su
Elektrik Stansiyası, Su Anbarı və Sutəmizləyici Qurğular Kompleksi, Gənclər
Mərkəzi, Sumqayıt şəhərində Azərbaycan kağız və karton istehsalat kombinatı, Yağ
fabriki, Mis emalı zavodu, Gəncə şəhərində Metaltökmə və fasiləsiz yayma zavodu,
Təzyiqlə emal və boyama zavodu, Şirvan şəhərində Kür çayı üzərində körpü, Naf-
talan şəhərində “Qarabağ SPA and Resort” Otel Kompleksi, Abşeron rayonunda Şah-
4(124) /2015
135
mat və Musiqi məktəbləri, Stadion, Ağdaş rayonunda Yem zavodu və Meyvə emalı
zavodu, “Ağdaş” elektrik yarımstansiyası, Beyləqan rayonunda Şahmat məktəbi,
Şəhər stadionu, Birinci Şahsevən - Əhmədli - Dünyamalılar kəndlərarası avtomobil
yolu, Daşkəsən rayonunda Avtovağzal Kompleksi, Füzuli rayonunda Tikiş fabriki,
Əhmədalılar - Mollaməhərrəmli - Arayatlı - Babı kəndlərarası avtomobil yolu,
Goranboy rayonunda Goranboy-Yuxarı Ağcakənd avtomobil yolu, Göygöl rayo -
nunda Olimpiya İdman Kompleksi, Gənclər Mərkəzi, İmişli rayonunda Hacıqabul
- Bəhrəmtəpə avtomobil yolunun Bulaqlı-Bəhrəmtəpə hissəsi, İsmayıllı rayonunda
Çörək istehsalı zavodu, Qəbələ rayonunda “Tufan” Dağ-Xizək Yay-Qış İstirahət
Kompleksinin birinci mərhələsi, “Qafqaz Yengicə Termal Hotel və SPA” otel kom-
pleksi, Lənkəran rayonunda Çörək istehsalı zavodu, Şamaxı rayonunda “Şamaxı
Palace Platinum By Rixos” oteli, Şəmkir rayonunda Çörək zavodu, Şəmkirçay
üzərində Su anbarı və Su Elektrik Stansiyası, bütün maliyyə mənbələri hesabına
ölkədə ümumi sahəsi 1978,3 min kvadratmetr olan yeni yaşayış evləri, 280 çarpayılıq
xəstəxanalar, növbədə 251 nəfəri qəbul etmək imkanına malik ambulatoriya-polik-
linika müəssisələri, 29230 şagird yerlik ümumtəhsil məktəbləri, 1332 yerlik mək-
təbəqədər təhsil müəssisələri, 294 yerlik klub və digərlərini qeyd etmək olar. Hazırda
təkcə dövlətin güzəştli kredit dəstəyi ilə özəl sektor tərəfindən 30-dan çox sənaye
müəssisəsi qurulmaqda və genişləndirilməkdədir. 2014-cü il ərzində iqtisadiyyatın
inkişafına, müxtəlif sosial və infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə 21,8
milyard manat (27,7 milyard dollar) həcmində investisiya yönəldilmişdir. İn-
vestisiyaların 58,5 faizi daxili mənbələr hesabına maliyyələşdirilmiş, 41,5%-i isə
xaricdən cəlb edilmişdir [4].
Bu illər ərzində görülən işlərin nəticəsi olaraq Beynəlxalq Valyuta Fondu Azər-
baycanı son 10 ildə dünyada ən sürətlə inkişaf edən ölkələrdən biri kimi
qiymətləndirib.Dünya Bankının hesablamalarına görə Azərbaycan 15 postsovet res -
publikası arasında ÜDM-in həcminə görə 4-cü yerdədir.
Müstəqillik dövründə qəbul edilən proqramlardan biri də “Azərbaycan region-
larının sosial-iqtisadi inkişaf proqramıdır”. Bu proqramın həyata keçməsi nəticəsində
son illərdə yeni iş yerlərinin 80%-i regionlarda açılıb. Bu illər infrastrukturun inki -
şafına da böyük investisiyalar qoyulur. Azərbaycanın regionların hesabına 2003-
2014-cü illər ərzində ərzaq təhlükəsizliyinin gücləndirilməsində xeyli uğurlar əldə
edilmişdir. Ötən dövr ərzində İmişlidə Şəkər Zavodu, Abşeronda Duz Zavodu, Sum -
qayıtda Bitki Yağları Emalı Zavodu, Oğuzda Qarğıdalı Emalı və Qlükoza İstehsalı
Zavodu, müxtəlif bölgələrdə süd kombinatları, konserv zavodları və digər ərzaq
məhsulları istehsalı müəssisələri istismara verilmişdir.Son illərdə dövlət dəstəyi təd-
birləri, o cümlədən 19 rayonda 40 quşçuluq təsərrüfatına, 13 rayonda 20 heyvandar-
lıq və 8 rayonda südçülük komplekslərinə, 6 rayonda 7 ət kəsimi və emalı 240
milyon manat güzəştli kreditin verilməsi istehsalın artmasına, 3 ildə ət və ət məh-
sullarının idxalının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdur [9].
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
4(124) /2015
136
Bundan əlavə, 20 rayonda 33 intensiv bağçılıq və üzümçülük təsərrüfatlarına, 9
rayonda 37 istixana kompleksinə və 11 rayonda 16 meyvə-tərəvəz emalı müəs-
sisələrinə 171 milyon manat güzəştli kreditlərin verilməsi bu məhsullara daxili tələ-
batın ödənilməsi və ixrac imkanını yaratmışdır.
Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət proqramlarına uyğun olaraq Qəbələnin
Vəndam qəsəbəsində isə “Gilan Holdinq”in “Aqro Kompleks Qəbələ” heyvandarlıq
kompleksi yaradılıb. İyirmi hektar ərazidə inşa olunan kompleks iki inək və iki buzov
fermalarından və doğuş zalından ibarətdir. Bu layihənin də inşasına İqtisadi İnkişaf
Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən 14 milyon manat güzəştli
kredit verilmişdir. Kompleks Almaniyanın məşhur “Delovan”, “Qruber”, “Vest-
valya”, “Dea” şirkətləri ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində yaradılmışdır. Sağım sexi
dünyanın ən mütərəqqi “Karusel” tipli avadanlığı, soyutma sistemləri və digər
köməkçi avadanlıqla təchiz edilmişdir[5].
Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və kənd təsərrüfatının, bütünlüklə aqrar-
sənaye kompleksinin modernləşdirilməsi istiqamətində cənab Prezident tamamilə
yeni yanaşma - aqrar sahədə aqroparkların yaradılması konsepsiyasını irəli sür-
müşdür. Aqrar-sənaye kompleksində aqroparkların yaradılması konsepsiyası nəinki
postsovet respublikaları, hətta Avropa ölkələri üçün də yeni bir mexanizmdir. İndiyə
kimi mövcud olan təsərrüfatçılıq formaları dünyanın bir çox ölkələrində ərzaq təh-
lükəsizliyi sahəsində yaranan problemləri həll etmək və çağırışlara cavab vermək
üçün yetərli imkanlara malik olmadığına görə, ölkə başçısının irəli sürdüyü bu kon-
sepsiya Azərbaycanda həyata keçirildikdən sonra digər ölkələr üçün də bir nümunə
olacaqdır.
Aqroparkların yaradılması ölkədə innovativ və yüksək texnologiyalar əsasında
rəqabətqabiliyyətli aqrar və aqrar-sənaye istehsalının inkişafı üçün münbit şərait
yaratmaq, bu sahədə sahibkarlığı dəstəkləmək, qeyri-neft sektorunun davamlı
inkişafını təmin etmək və əhalinin istehsal sahəsində məşğulluğunu artırmaq məqsədi
daşıyır [5].
Azərbaycanda aqrotexnoparkların yaradılması kənd təsərrüfatı sahəsində bilik-
lərin kommersiyalaşdırılması, aqrar sahənin modernləşdirilməsi, səmərəliliyin artırıl-
ması, ümumilikdə iqtisadiyyatın diversifikasiyası istiqamətində irəliyə atılmış bir
addım ola bilər. İlk aqropark Şəmkirdə açılmışdır. Bu baxımdan aqroparkların kadr-
lara ehtiyacı olduğundan sənaye-təhsil tendemi yaradılır. Kadr olmadığı halda,
aqroparkların yaradılmasına da ehtiyac yoxdur. Ona görə ki, aqroparkların yaradıl-
masında məqsəd elmi bilgini fermerlərə, kəndlilərə ötürməkdən, yeni texnologiyanı
tətbiq edib onları maarifləndirməkdən ibarətdir. Deməli, aqroparklar bir növ elmlə
bağlı sahədir. Hazırkı vəziyyətdə aqroparkların Gəncə və Lənkəran şəhərlərində
yaradılması daha məqsədə uyğun hesab edilir. Çünki hazırda yalnız bu ərazilərdə
aqroparkların yaradılması imkanları var. Gəncə və Lənkəran Dövlət Univer-
sitetlərində aqrar sahə üzrə kadrların hazırlanması da burada aqroparkların yaradıl-
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
4(124) /2015
137
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
ması üçün əsas səbəblərdən biridir.Məlum olduğu kimi, respublikanın cənub böl-
gəsinin torpaq-iqlim şəraiti, mövcud olan ənənə və təcrübələr, burada yaşayan in-
sanların vərdiş və bacarıqları tərəvəzçilik və bostançılığın bu ərazilərdə geniş
yayılmasına səbəb olmuşdur. Bunlar nəzərə alınaraq, Lənkəran İqtisadi Rayonunda
tərəvəzçilik üzrə ixtisaslaşmış aqroparkların yaradılması, düşünürəm ki, çox faydalı
ola bilər və bununla da bu regionda davamlı inkişafın təmin edilməsinə yaxşı əsaslar
yaranar.
Respublikanın Quba-Xaçmaz İqtisadi Rayonunda, misal üçün, Quba və digər
ətraf rayonlarda bağçılıq, Gəncə-Qazax İqtisadi Rayonunda, məsələn, Tovuz və digər
rayonlarda üzümçülük üzrə ixtisaslaşmış aqroparkların yaradılması nəzərdən keçirilə
bilər. Bu gün Xızı rayonunda aqroparkların yaradılması məqsədilə baş plan hazır-
lanır, Bərdə və Xaçmazda da aqrar-sənaye kompleksləri yaradılır.
Bu gün ərzaq tələbatının yerli istehsal hesabına ödənilməsi məqsədilə 12 rayonda
30 min hektardan çox sahədə 19 iri fermer təsərrüfatının yaradılmasına 47 milyon
manat güzəştli kreditlər verilmişdir.
Qafqazın ən böyük şəkər emalı zavodu olan - İmişli şəkər zavodunun fəaliyyəti
nəticəsində 2013-cü ildə ilk dəfə olaraq şəkər Azərbaycanın ən çox ixrac olunan
məhsulları sırasına daxil olub. 2013-cü ildə şəkər Azərbaycanın ən çox ixrac olunan
qeyri-neft məhsulu olub. Şəkərin ixrac həcmi 123 milyon ABŞ dolları təşkil edib
[9].
2003-2012-ci illərdə Azərbaycanın qeyri-neft ixracı 4,5 dəfə artmışdır. Azərbay-
can Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına əsasən 2013-cü ildə ən çox idxal olu-
nan məhsullar bunlar olmuşdur: yeyinti məhsulları, tütün və tütün məmulatları,
sement, maşın, mexanizm, elektrik aparatları, avadanlıqlar və onların hissələri,
nəqliyyat vasitələri və onların hissələri, qara metallar və onlardan hazırlanan mə-
mulatlar, oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar, mebel və onun hissələri və əcza-
çılıq məhsulları. İdxalın tərkibində investisiya məhsullarının (maşın, mexanizm,
avadanlıqlar və s.) üstünlük təşkil etməsi ölkədə aparılan tikinti-quruculuq işləri ilə
bağlıdır.
Azərbaycanda digər prioritet istiqamətlərindən biri respublikada innovasiya iqti-
sadiyyatının formalaşdırılması və təkmilləşdirilməsidir. Bu keçid innovasiya infra-
strukturunun və potensialın struktur dəyişiklərini tələb edir.
Azərbaycan Dünya İqtisadi Forumunun hazırladığı “Qlobal Rəqabətlilik 2013-
2014 hesabatında” 4,51 balla 39-cu yerə yüksəlib. 2010-2011-ci illərdə rəqabətqa-
biliyyətliliyi reytinqində Azərbaycanın mövqeyi 57-ci yer olduğu halda,
2013-2014-cü illərdə 39-cu yerdə qərarlaşıb [5].
Məlumata əsasən Azərbaycan makroiqtisadi mühit göstəricisinə görə 148 ölkə
arasında 8-ci, əmək bazarının effektivliyi göstəricisinə görə 30-cu, texnoloji hazırlıq
və innovasiya səviyyəsinə görə 50-ci yerdə qərar tutub. Xüsusilə makroiqtisadi
sabitliyin ayrı-ayrı komponentləri üzrə Azərbaycanın mövqeləri “Qlobal Rəqabətlilik
4(124)/2015
138
2013-2014 hesabatında” daha güclüdür. Məsələn, Azərbaycan inflyasiya dərəcəsinin
aşağı səviyyəsinə görə dünyada 148 ölkə arasında 1-ci yerdədir, habelə ümumi
yığımın ÜDM-dəki payına əsasən 10-cu, dövlət borcunun ÜDM-dəki xüsusi çəkisinə
görə 13-cü və icmal büdcənin balansının ÜDM-ə faiz nisbətinə görə 15-ci yerdədir
[5].
Azərbaycan iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətliliyinin artması qeyri-neft sektoru-
nun genişlənməsini, bununla da neft gəlirlərinin insan kapitalına çevrilməsi prose -
sinin sürətləndirir. Rəqabət qabiliyyətinin artması ölkənin müstəqil iqtisadi siyasət
aparmasının, diversifikasiya siyasətinin ölkəyə əlavə iqtisadi-siyasi dividendlər
qazandırmasının bariz göstəricisidir.
Azərbaycanın müasir iqtisadi mənzərəsini müəyyənləşdirən ölkəyə yatırılan in-
vestisiyalar olmuşdur. 2003-2014-ci illərdə Azərbaycana 180 milyard ABŞ dolları
investisiya yatırılmışdır. [5]
Azərbaycanda sənayenin resurslara əsaslanan inkişafı öz bəhrəsini vermişdir:
ölkənin sosial-iqtisadi infrastrukuturu yenidən qurulmuş, iqtisadiyyatın digər sahələri
dirçəlmiş və əhalinin sosial rifah halı yaxşılaşmışdır. Hazırda Azərbaycan qlobal
çapda baş verən sənaye inqilabının çağırışlarına uyğun olaraq sənaye siyasətini key-
fiyyətcə yeni müstəvidə qurmaq istəyir.Əgər sənaye yüksəlişinin birinci mərhələsi
karbohidrogen resurslarına əsaslanırdısa, indiki mərhələdə inkişaf iqtisadi
səmərəliliyin üzərində qurulmalıdır.
İnnovasiya iqtisadiyyatının yaradılması - Azərbaycan Respublikasının inkişafının
prioritetlərindəndir. Bu gün təbii ehtiyatlar ocağı olan Azərbaycan qeyri-neft
sahələrinin inkişafına istiqamətlənir. Bu da respublikada elmi-təhsil kompleksinin,
sənayenin inkişafını sürətləndirməyi tələb edir. Azərbaycanda biliyə əsaslanan yeni
innovasiya biznesinin yaradılması imkanları inkişaf etdirilməlidir.
Respublika iqtisadiyyatının diversifikasiyasının məqsədi yeni növ məhsul və xid-
mətlərin istehsalı hesabına ÜDM-in artırılması, yerli və dünya bazarında yüksək
texnoloji məhsulun rəqabətqabiliyyətliliyinin artırılması, istehsal səmərəliliyinin
artırılması üçün yeni texnologiyaların yaradılması və qabaqcıl texnologiyaların cəlb
edilməsi, elmtutumlu sahələrin artırılmasıdır.
4. İnnovasiya infrastrukturunun inkişaf yolları
Azərbaycan iqtisadiyyatında islahat aparılması şəraitində əsas məsələlərdən biri
elmi təşkilatların, müəssisələrin, firmaların, şirkətlərin innovasiya fəallığının artırıl-
masıdır. Bu mərhələdə innovasiyanın inkişafının fərqli cəhəti daha proqressiv
texnoloji proseslərə və çevik istehsalata tez bir zamanda keçiddir, bu da yeni
rəqabətqabiliyyətli, dünya standartlarına cavab verən məhsul istehsal etməyə imkan
verir. Bu gün respublikada iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun əhəmiyyəti artmaq-
dadır. Sahibkarlıq sektorunda bunlar rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsal edən iri və
139
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
4(124) /2015
4(124) /2015
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
140
orta müəssisələrdir. Bu sektora dövlət tərəfindən investisiyalar qoyulur. Dövlət
tərəfindən innovasiya fəaliyyətinə verilən dəstək innovasiya xidmətlərinin və infra-
strukturun lazım olan səviyyədə inkişaf etməməsinə görə çox vaxt öz səmərəsini
vermir.
Respublikada Milli İnnovasiya Sisteminin (MİS) inkişafına sistem yanaşmanın
olmasına ehtiyac var.
Yaradılan texnoparklar və innovasiya infrastrukturunun digər elementləri (elmi
müəssisələr, universitetlər və s.) arasında sıx əməkdaşlıq, informasiya mübadiləsi
demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Hər struktur ayrı-ayrılıqda fəaliyyət göstərir və
digərinin işindən xəbər tutmur. Ona görə də işlərdə təkrarlamalar baş verir. İnno-
vasiya prosesinin iştirakçıları arasında bazarın tələblərinə vaxtında reaksiya vermək,
rəqabətlilik və əlaqələrin genişlənməsi bütün təşkilatların səmərəliliyini artıracaq.
Məqsədyönlü siyasi tədbirlər innovasiya prosesinin inkişafına təkan verəcəkdir.
Bu gün sabit iqtisadi artımı əsas məsələlərin həlli üçün Azərbaycanın ehtiyat və
imkanlarını birləşdirmək lazımdır. Bu isə bir tərəfdən fundamental və tətbiqi elmlərin
arasında əlaqələrin güclənməsi, digər tərəfdən isə innovasiya məhsulunun istehsalı
və bazarın zəbt edilməsi halında mümkündür. Ölkənin innovasiya sisteminin
inkişafının prioritet istiqamətləri əqli və sənaye mülkiyyəti bazarının inkişaf mex-
anizminin yaradılmasıdır.
İnnovasiya infrastrukturu daima inkişaf edir, onun yeni obyektləri yaradılır. Bu
gün innovasiya sistemi infrastrukturuna texnologiya transferi mərkəzləri, innovasiya-
texnologiya mərkəzləri, texnoparklar, biznes-inkubatorlar, innovasiya fəaliyyəti üçün
kadr hazırlığı mərkəzləri, vençur fondları və s. aiddir.
Bütün bunlara baxmayaraq MİS-in müxtəlif elementlərinin qarşılıqlı asılılıq me -
xanizmləri tam işləmirlər. Baxmayaraq ki, respublikada innovasiya sferasında bir
sıra qanunverici və normativ aktlar qəbul edilmişdir, lakin indiyə qədər “inno-
vasiyalar haqqında”, “müəssisələrin innovasiya fəaliyyəti haqqında”, “elm və dövlət
elmi-texniki siyasəti haqqında”, innovasiya inkişafında əsas olan sənədlər, qanunlar
qəbul edilməmişdir. İnkubatorların, innovasiya mərkəzlərinin, texnoparkların, tex-
nopolislərin, injinirinq, lizinq və digər təşkilatların normativ - innovasiya infrastruk-
turunun hüquqi bazasının formalaşma üzrə iş sona kimi yerinə yetirilməmişdir.
Həmçinin, regional səviyyədə innovasiya potensialının möhkəmləndirilməsi
məsələləri həll olunmamış qalmışdır.
Respublikada innovasiya proseslərinin təmin edilməsi üçün təşkilatlarda inno-
vasiya menecmentinin öyrədilməsi, innovasiyaların informasiya bazasının yaradıl-
ması lazımdır.
İnnovasiya sahəsində strateji və taktiki siyasətdə aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:
normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi;
innovasiya tətbiqinin üsullarının təkminləşdirilməsi;
dövlət tərəfindən maliyyə dəstəyi;
4(124) /2015
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
141
vençur maliyyələşmə sisteminin inkişaf etdirilməsi;
innovasiya sahəsində kiçik, orta və iri biznesin subyektlərinin qarşılıqlı
faəliyyətinin dəstəklənməsi və fəaliyyətinin stimullaşdırılması;
innovasiya infrastrukturunun inkişafı: texnoparklar, nanotexnoloji mərkəzlər
və biznes-inkubatorlar və s.
Bunlar respublikada innovasiya fəaliyyətinin kompleks sisteminin yaradılmasının
vacibliyini şərtləndirir. Digər tərəfdən müasir dövrdə elm və elmtutumlu istehsalın
inkişafının daha yeni formaları axtarılır. Bu məsələlərin həll istiqamətlərindən biri
texnoparkların yaradılması və inkişafıdır.
Buna görə də innovasiya subyektləri şəbəkəsinin konsepsiyası elmə əsaslanan
biznesin (sahibkarlıq fəaliliyətinə) inkişafına yönəldilir.
İnnovasiya subyektlərinin yaradılması və səmərəli fəaliyyətinə təsir edən 2 əsas
halı qeyd edək:
1. Fəaliyyət göstərən normativ-hüquqi baza, demək olar ki, yox dərəcəsindədir.
2. Dövlət dəstəklənməsinin səmərəli tədbirlər sistemi tam işlənməyib.
Aparılan tədqiqatlara əsasən, innovasiya subyektlərinin səmərəli fəaliyyəti yalnız
idarəetmənin müxtəlif səviyyələrində tədbirlər sistemini nəzərə alaraq, onun yaradıl-
ması və fəaliyyətinin bütün mərhələlərində səmərəli dövlət dəstəyi mexanizminin
yaradılması şəraitində mümkündür.
İnnovasiya subyektlərinin dəstəklənməsi tədbirləri selektiv xüsusiyyətə malik ol-
malıdır. Bu tədbirlər dövlət və regional səviyyədə məqsədi, göstərilən nəticəni və
ixtisaslaşdırılmış texnoparkların inkişafının əsas göstəricilərini müəyyən edən uyğun
proqramların qəbul edildikdə maksimal realizə edilir. Qərarın proqram üsulunun
seçilməsinə əsas, bütün səviyyədə aparılan dəyişikliklərin mərkəzləşmiş qaydada
planlaşdırılması lazımdır. Tədbirlərin həyata keçməsinə istiqamətlənmiş ehtiyatların
istifadəsinə səmərəli idarəetmə və nəzarət vacibdir. Belə proqramların üstünlüyü
ondadır ki, onlar bir tərəfdən dəqiq nəticələrə bağlanır, digər tərəfdən isə regional
siyasətin əsas istiqamətini həyata keçirir.
5. Nəticə
Beləliklə, deyə bilərik ki, respublikada MİS-in inkişafına sistem yanaşmanın ol-
masına ehtiyac vardır. Azərbaycan Respublikasında innovasiya infrastrukturunun
bütün subyektlərinə (sənaye parkları, texnoparklar, aqroparklar, sənaye məhəllələri
və s.) dövlət dəstəyinin və güzəştlərin şamil edilməsi üçün bu subyektlər haqqında
ümümi dövlət qanunvericiliyinin və innovasiya fəaliyyəti ilə məşğul olan subyektləri
əlaqələndirən qurumun olması məqsədəuyğun olardı. Belə bir əlaqələndirici siste -
min olması innovasiya infrastrukturunun bütün subyektlərinin fəaliyyət sahəsinə,
yerləşməsinə və tərkibinə, istiqamətinə, eləcə də digər məsələlərə dair mərkəzləşmiş
qeydiyyatının və monitorinqinin aparılmasına, onlar haqqında məlumatların daim
4(124) /2015
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
142
yeniləmək, müəyyən edilmiş hallarda və qaydada dövlət və yerli özünüidarəetmə
orqanlarını, habelə fiziki şəxsləri həmin məlumatlarla təmin etmək, innovasiya in-
frastrukturu subyektləri üzrə informasiya sistemlərini aparan dövlət orqanlarının
qarşılıqlı fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq üçün vahid dövlət reyestrinin də
yaradılması məqsədəuyğundur.
Azərbaycan Respublikasında innovasiya infrastrukturunun subyektləri üçün
ümumi qanunvericiliyin hazırlanması;
İnnovasiya infrastrukturu subyektlərinin vahid dövlət reyestrinin yaradılması
və aparılması;
İnnovasiya fəaliyyəti ilə məşğul olan subyektləri əlaqələndirən qurumun
yaradılması;
İnnovasiya infrastrukturunun subyektləri üçün ümumi dövlət dəstəyi və vergi
güzəştlərinin hazırlanması;
İnnovasiya subyektlərinin rezidentlərinin subyekt tərkibində qalmasını stim-
ullaşdırmaq üçün xüsusi vergi güzəştlərinin tədbiq edilməsi ( məsələn: ƏDV
faizlərinin azadılması və s.).
Ədəbiyyat siyahısı
1. Əliyev İ.H. (2015). Regionların 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı
Dövlət Proqramının icrasının birinci ilinin yekunlarına həsr olunan konfransında
giriş nitqi, http://president.az/articles/14135
2. Самедзаде З.А. (2004). «Этапы большого пути - экономика Азербайджана
за полвека, её новые реалии и перспективы». Баку: Издательско-полиграфи-
ческий Центр «НУРЛАР», 936 с. (Səmədzadə Z.Ə. (2004). Böyük yolun
mərhələləri - yarım əsr ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatı, onun gerçəklikləri və
perspektivləri” Bakı: “Nurlar”, 936 s.)
3. Səmədzadə Z.Ə. (2012). XXI əsrdə Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modelinin əsas
xüsusiyyətləri. Strateji təhlil, Strateji Araşdırmalar Mərkəzi. s. 9-24.
4. Mustafayev Ş.A.(2012). İnkişafın Azərbaycan modelinin yaradıcısı
http://www.economy.gov.az/index.php?option=com_content&view=article&id=1
4:model&catid=10&Itemid=263&showall=&limitstart=&lang=az
5. Qasımlı V.Ə. (2014). İqtisadi modernizasiya. Bakı: Strateji Araşdırmalar Mərkəzi,
312 s.
6. Cəfərli. E. Texnopark modelinin yeni forması - aqroparklar. http://vergiler.az/art-
view/1641/
7. Nadirov A. A. (2001). “İqtisadiyyatın Yeni İnkişaf Mərhələsi” Azərbaycan Qəzeti,
15 Sentyabr, s. 2.
4(124) /2015
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
143
8. Aras O.N., Süleymanov E. (2010). “Azərbaycan iqtisadiyyatı”. Bakı: “Şərq-Qərb”
Mətbəəsi”, 316 s.
9. Şahin Mustafayev. İnkişafın Azərbaycan modelinin yaradıcısı/ http://www.econ-
omy.gov.az/index.php?option=com_content&view=article&id=14:model&catid=
10&Itemid=263&showall=&limitstart=&lang=az
10. http://prezident.az/documents.
Гусейнова Арзу Догру гызы
к.э.н., доц., Научно-исследовательский Институт Экономических Реформ
Министерства Экономики и Промышленности Азербайджанской Республики
Пути развития инновационной деятельности в Азербайджане
Аннотация
Цель исследования – разработка механизмов развития инновационный дея-
тельности в Азербайджане.
Методология исследования – системный подход, сравнительный анализ и
дедуктивный метод.
Результаты исследования – даны научно обоснованные предложения по
ускорению инновационного развития и усовершенствованию механизмов раз-
вития инновационной инфраструктуры в Азербайджане.
Ограничения исследования – существует необходимость изучения проблем
развития национальной инновационной системы в целом на основе зарубеж-
ного опыта.
Практическая значимость исследования – основные выводы и рекоменда-
ции могут быть использованы при разработке и подготовке проектов по усо-
вершенствованию инновационной деятельности в Азербайджане.
Оригинальность и научная новизна исследования – впервые исследованы
проблемы формирования и реализации концепции развития субъектов инно-
вационных инфраструктур.
Ключевые слова: инновационная деятельность, инновационная инфра-
структура, национальная инновационная система, инновационные субъекты,
конкурентоспособность
Huseynova Arzu Dogru kizi
Ass. Prof., Research Institute of Economic Reforms under Ministry of Economy and In-
dustry of the Republic of Azerbaijan
The ways of development of innovative activity in Azerbaijan
Abstract
Purpose – research of mechanisms of development of innovative activity in Azer-
baijan.
Design/methodology – systematic approach, comparative analysis and deductive
method.
Findings – justified proposals have offered to accelerate innovative development
and infrastructure of innovation’s developing mechanisms in Azerbaijan.
Research limitations – there is a need of studying of problems of development of
national innovative system in general on the basis of foreign experience.
Practical implications – the main conclusions and recommendations can be used
on development and preparation of projects on improvement of innovative activity
in Azerbaijan.
Originality/value – in the first problems of formation and implementation of the
concept of development of subjects of innovative infrastructures are investigated.
Keywords: innovative activities, infrastructure of innovation, national innovation
system, the subjects of innovation, competitiveness.
Jel Classification Codes: E21, E22, E66.
Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 12.06.15.
Təkrar işləməyə göndərilmişdir: 19.06.15.
Çapa qəbul olunmuşdur: 31.08.15
144
A.Hüseynova
AZƏRBAYCANDA İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAF YOLU
4(124) /2015
Dostları ilə paylaş: |