Xülasə Tədqiqatın məqsədi müasir inkişaf mərhələ sinin xüsusiyyətləri və onların iqtisadi nəzəriyyəyə
Yüklə 179,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- 2. Siyasi iqtisad və ekonomiks
| UoT 330.101 XXI ƏSrİN ÇaĞIrIşlarI VƏ MÜaSİr İQtİSaDİ NƏZƏrİYYƏNİN İNKİşaF teNDeNSİYalarI Xülasə Tədqiqatın məqsədi – müasir inkişaf mərhələ - sinin xüsusiyyətləri və onların iqtisadi nəzəriyyəyə təsirinin təhlili.
müqayisəli təhlil. Tədqiqatın nəticələri – iqtisadi nəzəriyyənin təd - risi prosesində insan amilinin aparıcı rolunu əks et- dirən prinsiplər təklif olunmuşdur.
rışlarının və inkişaf meyillərinin iqtisadi nəzəriyyə baxımından daha dərindən tədqiq edilməsinə ehtiyac vardır. Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti – tədqiqatdan əldə edilmiş nəticələr və irəli sürülən təkliflər iqtisadi nəzəriyyə fənninin tədrisi prosesində istifadə edilə bilər.
Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi – müasir iqtisadi nəzəriyyənin əsas struktur hissələri verilmiş, iqtisadi nəzəriyyənin indiki vəziyyəti, onun inkişaf problemləri və vəzifələri səciyyələndirilmişdir. Açar sözlər: siyasi iqtisad, ekonomiks, institu- sional iqtisadi nəzəriyyə, iqtisadi nəzəriyyənin pred- meti, metodu və obyekti, iqtisadi inkişaf. səh. 93-112 2(128)/2016 n
93 Babayev Əlican Pirican oğlu i.e.d., prof., Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti AZ 1001, Bakı ş., İstiqlaliyyət küç.,6. ababayev@rambler.ru PDF processed with CutePDF evaluation edition www.CutePDF.com
1. Giriş İqtisad elminin və iqtisadi nəzəriyyənin formalaşmasına təkan vermiş “Siyasi iqti- sad” adlı yeni elmin yaranmasından 400 il keçir. Bu, ictimai fikir tarixində əlamətdar hadisədir. XIX əsrdə ədəbiyyatda və təhsildə iqtisad elmi dedikdə, onu iqtisadi nəzəriyyə kimi başa düşürdülər, bu sonuncu isə siyasi iqtisadla eyniləşdirilir və bu, həmin dövrdə iqtisadi biliklər sahəsində real vəziyyətə uyğun gəlirdi. O dövrdə ic- timai (milli) sərvətin yaradılması və bölgüsü mənbələrini öyrənən heç bir başqa elm yox idi, baxmayaraq ki, iqtisad elminin kökləri, iqtisadi fikrin yaranması qədim dövr- lərə gedib çıxır. Əmtəə, pul, qiymət, sələm və ticarət kapitalı, xüsusi mülkiyyət kimi hadisələr və anlayışlar siyasi iqtisadın yaranmasından xeyli əvvəl, o cümlədən qədim dünyada geniş yayılmışdı. Lakin bütün bu baxışlar və deyilmiş fikirlər məcmu halında belə iqtisadiyyat haqqında (qanunlar və təsərrüfatın aparılması məharəti) sistemləşdirilmiş təlim deyildi. 1615-ci ildə Antuan de Monkretyenin “Siyasi iqtisad haqqında traktat” əsərinin nəşr edilməsi elm aləmində sadəcə olaraq iqtisadiyyata aid əsərin adında yeni bir termin yaranmasını yox, həm də dövlətin və onun iqtisadi həyatının idarə edilməsi prinsiplərinin müəyyən sisteminin yaranmasını bildirirdi. Cəmiyyətin həyatının an- laşılmasına merkantilist yanaşmalar həmişə dövlətin xüsusi rolu və əhəmiyyəti ilə bağlı olmuşdur. Buna görə heç də təsadüfi deyildi ki, “siyasi iqtisad” anlayışı məhz həmin tarixi dövrdə - dünya iqtisadi əlaqələrinin formalaşması şəraitində dövlət hakimiyyətinin, başqa dövlətlərin maraqlarının ifadəçisi kimi deyil, ümumdövlət iqtisadi marağının ifadəçisi kimi çıxış etdiyi bir vaxtda yaranmışdır. Cəmiyyətin inkişafı prosesində iqtisad elminin məzmunu və siyasi iqtisadın taleyi məsələsi müxtəlif elmi istiqamətlər və məktəblər tərəfindən dəfələrlə müzakirə olu - nur və müxtəlif şəkildə həll edilirdi. XXI əsrdə bu məsələ, xüsusilə kəskin şəkildə qoyulmuşdur: yeni iqtisadiyyatın üzləşdiyi çağırışlar cəmiyyətdən adekvat cavab və reaksiya tələb edir. Yeni iqtisadiyyat şəraitində rifahın artması, ədalətli və firavan cəmiyyətin inkişafı haqqında utopik öncəgörmələrə rəğmən, XXI əsrin başlanğıcında ölkələr, regionlar və insanlar arasında bərabərsizliyin yeni formaları, ictimai inkişaf problemlərini silah gücünə həll etmək cəhdləri müşahidə olunur, məhsuldar qüvvələrin artması isə ümumi rifahın artması əvəzinə, sosial-iqtisadi inkişafın yeni ziddiyyətlərinin meydana çıxması ilə nəticələnir və bütün dünyanı bürümüş sonuncu böhran buna əyani sübutdur. Böhran şəraitində cəmiyyətdə iqtisadiyyatın baza rolu, xüsusilə aşkar görünür. Dünyanın mürəkkəbləşməsi, onun qanunauyğunluqlarını və tendensiyalarını aşkar etmək cəhdləri iqtisad elminin qarşısında fundamental xarakterli bir məsələ qoyur – müasir dəyişiklikləri və qanunauyğunluqları nəzəri cəhətdən sistem- ləşdirilmiş formada qiymətləndirmək, cəmiyyətin hədəflərinə nail olmağın iqtisadi vasitələrini və metodlarını işləyib hazırlamaq. Bu baxımdan, siyasi iqtisadın tarixi
XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 taleyi və iqtisadi elmlər sistemində onun yeri, müasir dünyada siyasi iqtisadın yaradıcı potensialı məsələsi, xüsusilə kəskinləşmişdir. 2. Siyasi iqtisad və ekonomiks MDB ölkələrində, eləcə də, Azərbaycanda direktiv-planlı təsərrüfat sistemindən bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçid rəsmi ideologiyada ciddi dəyişikliklərə səbəb ol- muşdur. Bu yaxın keçmişdə marksist-leninçi prinsiplərə əsaslanan iqtisadi nəzəriyyənin dünyagörüşü cəhətlərində əks olunmaya bilməzdi. Ötən əsrin 90-cı il- lərinin əvvəllərindən siyasi iqtisadın tədrisindən tez-tələsik imtinanın özü iqtisadi təhsil sahəsində bu ideoloji dönüşün ümumiyyətlə təzahürü oldu. Ümumi iqtisadi nəzəriyyənin tədrisində siyasi iqtisad dərsliklərinin yerini neoklassik nəzəriyyəyə söykənən və Qərbdə əsas cərəyan, müasir iqtisadi fikrin, necə deyərlər "meystrim"i (əsas cərəyan) hesab olunan dərsliklər tutmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq, xüsusilə iqtisad yönümlü ali məktəblərdə öyrənilən əsas (baza, fundamental) fənnin hansı səviyyədə tədris olunması və onun hansı funksiyanı yerinə yetirməsi məsələsi aktual olaraq qalır. Bununla bağlı müxtəlif, bəzən tamamilə əks fikirlər söylənilir. Ən qızğın diskussiyalar siyasi iqtisadın tədrisində müxtəlif ənənələrin uyğunlaşdırılması, baza tədris fənninin konseptual məzmunu, iqtisad elmləri sistemində iqtisadi nəzəriyyənin yeri və rolu məsələləri ətrafında aparılır. Bütün bunların kökü çox vaxt metodoloji, о cümlədən iqtisadi nəzəriyyədə klassik və neoklassik cərəyanların, siyasi iqtisadla “ekonomiks”in predmeti və metodu arasındakı fikir ayrılığındadır. Hesab edirik ki, bu fənlərin hazırda bakalavr və magistratura pillələrində tədrisi prinsipial əhəmiyyət daşıyır.
İqtisadi nəzəriyyənin müxtəlif elmi məktəbləri arasında fikir ayrılıqları iqtisadi sistemlərin inkişaf qanunauyğunluqları və xüsusiyyətləri barədə ümumiləşdirilmiş bilik verməli və başlanğıc kateqoriya aparatı hazırlamalı olan ümumi iqtisadi nəzəriyyə rolunu yerinə yetirmək iddiasında olan iqtisad elminin öz adından başlanır. Ümumi iqtisadi nəzəriyyə təkcə iqtisadiyyat sahəsində fundamental nəzəri əsasın formalaşdırılması üçün deyil, həm də ümumi və xüsusi iqtisad elmlərinin tədqiqat metodologiyasını inkişaf etdirmək, təsərrüfata dair qərarlar qəbul olunmasını əsaslandırmaq üçün zəruridir.Lakin iqtisadi nəzəriyyənin “meynstrimi” indiki şəkildə bu funksiyaları tam yerinə yetirməyə, yəni müasir dövrdə cəmiyyətin qarşılaşdığı yeni problemləri həll etməyə qadir deyildir. İqtisadi nəzəriyyə müasir dövrün prob- lemlərinə (postindustrializmin getdikcə güclənən meyilləri, iqtisadi proseslərin artan beynəlmiləlləşməsi, sabiq sosialist ölkələrində keçid vəziyyəti, dünya iqtisadiy - yatının müasir böhranı) cavabları tapmağa çalışır. Bu məqsədlə elə bir ilkin konsep- tual təlim və ya nəzəri model axtarılır ki, o, həm ictimai həyatda əvvəllər rast gəlinmiş prosesləri, həm də çoxqütblü dünyanın inkişafının məntiqini izah etməyə
XXI ƏSRİN ÇAĞIRIŞLARI VƏ MÜASİR İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏNİN İNKİŞAF... 2(128)/2016 Yüklə 179,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|