Xülasə Tədqiqatın məqsədi ni müasir qloballaşma şəraitində nüvə energetikasının özəl
Yüklə 248,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ENERJİ SİYASƏTİ
- Açar sözlər
- 2. Elektrik enerjisi istehsalı: texniki və iqtisadi parametrlər
| UOT 330.818:336.201 (479.24) Nüvə energetikası: ekoloji-iqtisadi dəyərləndirmələr və inkişaf perspektivləri Xülasə Tədqiqatın məqsədini müasir qloballaşma şəraitində nüvə energetikasının özəl- liklərinin texniki-texnoloji, ekoloji-iqtisadi göstəricilərinin dəyərləndirilməsi və milli energetikanın inkişafinda bu enerji seqmentindən istifadə perspektivliyinin mühüm cəhətlərinin analitik təqdimatı təşkil edir. Tədqiqatın metodologiyası təhlilin amilli, qiymətləndirmə və statistik metodlarına əsaslanır. Tədqiqatın nəticələri qloballaşma şəraitində nüvə energetikasının təhlükəsizlik aspektlərinin texniki-texnoloji və ekoloji-iqtisadi kontekstdə dəyərləndirilməsi və milli enerji təhlükəsizliyinin təminatı mənbələrinin şaxələndirilməsi istiqamətində ondan səmərəli istifadənin perspektivliyinin əsaslandırılması tədqiqatlarından ibarət- dir.
bazasının, iqtisadi və statistik göstəricilər sisteminin məhdud və konfidensial xarak- terliyi önə çəkilir.
mətində nüvə energetikasına keçidin konseptual əsaslarının qiymətləndirilməsində elmi mənbə kimi istifadə imkanı. *Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti. AZ 1001, Bakı şəhəri, İstiqlaliyyət küçəsi, 6. elshan@hajizadeh.com **Bakı Dövlət Universiteti. AZ 1148, Bakı şəhəri, Akademik Zahid Xəlilov küçəsi, 23. f.n.huseynov@gmail.com 105
AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 3/2012. ENERJİ SİYASƏTİ Səh.105-130 Hacızadə Elşən Mahmud oğlu* iqtisad elmləri doktoru, prof. Hüseynov Faiq Nurəddin oğlu** kimya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru PDF processed with CutePDF evaluation edition www.CutePDF.com Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi – qlobal çağırışlardan irəli gələrək, ilk dəfə milli energetikanın inkişafında nüvə enerjisindən istifadə perspektivliyi texniki- texnoloji və ekoloji-iqtisadi aspektdə təhlil edilmiş və qiymətləndirilmişdir.
Qlobal enerji balansında müasir mərhələdə baş verən pozitiv dəyişikliklər dünya energetikasının yeni inkişaf mərhələsinə daxil olduğunu göstərir. İnkişaf etmiş yük- sək enerjitutumlu industrial dövlətlər dərinləşən bu balans dəyişikliklərinə müvafiq olaraq energetika siyasətlərində əsaslı korrektələr edirlər. Hətta nəhəng neft-qaz ehti - yatarına malik OPEK ölkələri belə, bu məsələdə aktivlik göstərirlər. Formalaşan yeni reallıqlar yetərli neft-qaz ehtiyatlarına malik olan respub- likamızda da belə bir strategiyaya keçid məqamının yaxınlaşdığını əsaslandırır. Belə ki, Azərbaycanda enerji istehsalı əsasən karbohidrogen yanacağından istifadə əsasında inkişaf edir. Karbohidrogen ehtiyatları tükənən olduğundan, təbii ki, bu proses sonsuz ola bilməz. Dərk edilən bu aydın həqiqət hazırkı miqyaslı karbohidro- gen ehtiyatlarına istinadən ölkədə milli neft fondunun (Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondunun - ARDNF) təsisini şərtləndirmişdir [1. 8, 26]. ARDNF-nin əsas vəzifəsi respublikamızın vətəndaşlarının bugünkü və gələcək nəsillərinin mə- nafeyi naminə neft və qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı və işlənməsi sahəsində bağlanmış sa zişlərin həyata keçirilməsinin və fondun öz fəaliyyəti nəticəsində əldə olunan va- lyuta və digər vəsaitlərin yığılmasını və səmərəli idarə olunmasını təmin etməkdir. Bununla belə, bir mühüm cəhət də yaddan çıxarılmamalıdır ki, dünya iqtisadiyyatı enerjitutumludur və onun gələcəyini də bu qaynaqdan kənarda təsəvvür etmək çətindir. Eynilə inkişaf edən Azərbaycan iqtisadiyyatı da perspektivdə daim enerji tələbli olacaqdır. Ona görə də müasir neft kapitalının yetərli bir hissəsinin respub- likanın fasiləsiz enerji təminatçısına çevrilən yeni enerji mənbələrinin inşasına səfər- bər edilməsinə zərurət yaranır. Bundan irəli gələrək, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 21 oktyabr 2004-cü il tarixli sərəncamına əsasən, “Azər- baycanda alternativ və bərpa olunan enerji resurslarından istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı” həyata keçirilir. Artıq bu sahədə müvafiq dövlət təsisatı yaradılmış, Qobustan rayonunda 5 MVt gücündə hibrid tipli günəş-külək elektrik stansiyası, ölçü müşahidə-nəzarət stansiyası və təlim-tədris mərkəzi tikilib istismara ve rilmişdir. Ölkənin digər regionlarındakı (Sumqayıt, Abşeron, Bakı və s.) alternativ enerji mən- bələrindən istifadə edilməsi layihələri həyata keçirilir və bu layihələrin gələcəkdə daha da geniş vüsət alacağı gözlənilir [21]. Hazırda nüvə energetikasından istifadə ilə bağlı da ölkəmizdə elmi araşdırmalar S.Səməndərov. Azərbaycanın sovetləşdirilməsinin ilk illərində N.Nərimanovun ictimai-siyasi hadisələr kontekstində... 106
E.Hacızadə, F.Hüseynov. Nüvə energetikası: ekoloji-iqtisadi dəyərləndirmələr və inkişaf perspektivləri aparılır, tədqiqat nüvə reaktorunun layihələndirilməsi, müvafiq elmi-tədqiqat mərkəzinin yaradılması işləri yerinə yetirilir. Göründüyü kimi nüvə enerjisindən is- tifadə məsələsi ölkəmizdə də aktual səciyyə daşıyır və onun gələcək strateji məqsədlərində yer alır. Bunları əsas götürərək, məqalədə müasir qloballaşma şəraitində nüvə energetikasının özəlliklərinin texniki-texnoloji, ekoloji-iqtisadi dəyərləndirilməsi və milli energetikanın inkişafında bu enerji seqmentindən isti- fadənin perspektivliyinin mühüm cəhətlərinin analitik təqdimatı məqsəd olaraq qarşıya qoyulmuşdur. 2. Elektrik enerjisi istehsalı: texniki və iqtisadi parametrlər Alovun energetik gücünün aşkarlanması bəşər sivilizasiyasının bənzərsiz nailiyyətlərindən biri olmuşdur. Elə bu gün də qida, su, hava və torpaqla yanaşı, ener getik qaynaq da insanlar üçün başlıca yaşayış zərurətlərindəndir. Energetik sivi - lizasiyanın ilk çağlarında dünya yanacaq balansında uzun illər - tam XIX əsrə qədər əsas məhsul kimi oduncaq çıxış etmişdir. Bununla belə, min illər öncə neftdən də müvafiq məqsədlər üçün istifadə olunduğu bəlli idi. Ötən iki əsr ərzində dağ-mədən sənayesində, metallurgiyada və digər sənaye sahələrində vüsətlənən istehsal meyil- ləri daş kömürdən istifadəyə əsaslı keçidə rəvac verdi. Yüksəliş tapan elmi-texniki tərəqqi, daxiliyanma mühərriklərinin və həmçinin enerjitutumlu sənaye kompleks - lərinin yaranışı öz növbəsində neft erasının təşəkkülünə gətirdi. Neftin sənaye tətbiqi texniki-iqtisadi səmərələrlə müşayiət edilirdi. Bu isə öz növbəsində, neftin kəşfiyyat və hasilatını sürətləndirirdi. Daha dinamik sürət XX əsrdə təşəkkül tapdı. Statistik məlumatlara görə, 1910-cu ilin dünya yanacaq-enerji balansında daş kömür 65%, oduncaq 16%, bitki və heyvan mənşəli tullantılardan istifadə 16% idisə, bu pay neft üzrə cəmi 3% təşkil etmişdi. Balansda təbii qaz, demək olar ki, yox idi. XX əsrin 30-cu illərində vəziyyət bir qədər dəyişdi. Bu balansda daş kömürün payı 55%-ə endi, neftin payı 15%-ə, təbii qazın payı isə 3%-ə qalxdı. 1965-ci ildə dünya yanacaq-enerji balansına yeni güc - nüvə enerjisi daxil oldu. Hazırda qlobal yanacaq- energetika balansında nüvə energetikası 6-7% həddindədir [22, 23]. Hər il dünyada 110-120 milyard kVts elektrik enerjisinə ekvivalent 15-16 milyard ton şərti yanacaq müxtəlif növ enerji növlərinə çevrilir. Hazırda dünyada 21876 mil- yard kVts elektrik enerjisi istehsal olunur. Bu balansda karbohidrogen əsaslı resurslar yarıdan çox paya malikdir. Bununla belə, dünya əhalisinin 1/3-nin elektrik enerjisinə çıxışı tamam yox, digər 1/3-nin isə məhdud şəkildədir. Əlbəttə, məhdudiyyətlər hər il azalmağa meyillidir. Digər tərəfdən isə tələb yüksəlişləri mövcuddur. Proqnozlara görə, 2050-ci ildə elektrik enerjisinə olan tələbat 3 dəfə artacaqdır. Lakin istehsal artımı 2 dəfədən çox olmayacaqdır [22]. Elektrik enerjisi istehsalında əsasən ənənəvi istilik və su elektrik stansiyalarından geniş istifadə olunur: 107 AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 3/2012. Yüklə 248,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|