Xülasə Tədqiqatın məqsədini son 30 ildə baş vermiş qlobal maliyyə böhranlarının sə



Yüklə 84,43 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix27.03.2018
ölçüsü84,43 Kb.
#35173
növüXülasə


AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 3/2011.

75

UOT 338.124.4



Qlobal maliyyə böhranları:

səciyyəvi cəhətlər, ortaq xüsusiyyətlər

Xülasə

Tədqiqatın məqsədini son 30 ildə baş vermiş qlobal maliyyə böhranlarının sə-

ciyyəvi  cəhətlərini,  ortaq  xüsusiyyətlərini  aşkarlamaq  və  müvafiq  elmi  ümu-

miləşdirmələr aparmaq təşkil edir.

Tədqiqatın metodologiyasını təhlilin sintez, müqayisə üsulları təşkil edir.

Tədqiqatın nəticəsi: araşdırma nəticəsində məlum olmuşdur ki, bir çox ortaq xü-

susiyyətlərdən erkən xəbərdarlıq siqnalı kimi istifadə edərək qlobal iqtisadi böhran-

ların qarşısını almaq və ya təsirini yumşaltmaq mümkündür.

Tədqiqatın məhdudiyyətləri: daha geniş statistik və elmi analitik informasiya

tələbi.


Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti: baş verə biləcək yeni qlobal iqtisadi böhranların

qarşısını almaq və ya belə böhranlardan daha az itki ilə çıxmaq sahəsində mütəxəs-

sislərin elmi və praktik biliklərini zənginləşdirməyə xidmət edir.

Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi: Yazıda Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya

Bankı və digər qlobal maliyyə təsisatlarının hesabatlarından, həmçinin maliyyə

böhranlarının araşdırılmasına həsr olunmuş tədqiqatlardan istifadə edilərək bir sıra

fakt və rəqəmlər ilk dəfə elmi dövriyyəyə çıxarılmışdır.



Açar sözlər: qlobal maliyyə böhranları, TED spred, «spekulyativ köpüklər».

Giriş

2007-ci ildə başlayan və hələ də tam şəkildə bitməyən qlobal maliyyə böhranı

bir çoxlarımızın həyatına dolayı və birbaşa yolla təsir etdi. Birbaşa təsirə düşənlər

Həsənov Rəşad Müsəllim oğlu*

magistr


* Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı.  AZ1014. Bakı şəhəri, Rəşid Behbudov, 32

r_hassanov@yahoo.com



QLOBAL MALİYYƏ BÖHRANLARI

Səh.75-84

PDF processed with CutePDF evaluation edition

www.CutePDF.com




bunu işdən azad olunmasında, əmək haqqlarının azalmasında, dolayı təsirə məruz

qalanlar isə bunu qiymət artımı və digər iqtisadi proseslərdə hiss etdilər. Böhran

nəticəsində beynəlxalq ticarət dövriyyəsi kəskin şəkildə azaldı, bir çox iri dövlətlərin

iqtisadi göstəriciləri aşağı düşdü. 

Bütün bunlar dünya siyasətçilərinın və iqtisadçılarının düşüncələrində yeni suallar

yaratmağa başladı. Bir çox iqtisadçılar böhranın kökünü araşdırmaq üçün uyğun

müqayisələr aparmağa, cari vəziyyəti hətta 1929-1933-cü ilin Böyük Depressiyasına

bənzətməyə başladılar. 

Əslində,  bu  araşdırmalar  nəticəsində  bir  çox  oxşarlıqlar  meydana  çıxdı.  Bu

tədqiqatda əsas məqsəd son 30 ildə baş vermiş bir neçə qlobal maliyyə böranlarının

kökündə duran əsas səbəbləri və müşahidə olunan ortaq xüsusiyyətləri araşdırmaq

və  müvafiq  olaraq  qruplaşdırmaqdır.  Nümunə  kimi  Cənub-Şərqi  Asiya,  Latın

Amerikası, Rusiya maliyyə bazarlarında baş vermiş böhranlar, eləcə də, Birləşmiş

Krallığın 

"

Kiçik banklar böhranı



"

"



Barings

"

bankının süqutu və cari qlobal maliyyə



böhrani götürülmüşdür.

Maliyyə bazarlarındakı panika

Maliyyə sektorunda baş vermiş hər hansı bir xoşagəlməz hal bazarın digər işti-

rakçıları arasında dərhal panika yaranmasına səbəb olur. Araşdırılan iqtisadi böhran-

ların bir çoxunda 

"

katalizator



"

rolunu məhz bu hal oynamışdır. Məsələn, 1997-ci ilin

Cənub-Şərqi Asiya (CŞA) böhrani ilk olaraq Tailandda başlanmışdı. Tailand isə

həmin vaxt dünya iqtisadiyyatına o qədər də təsir gücünə malik olmayan kiçik bir

dövlət idi. Bəs hansı səbəbdən bu kiçik ölkədə başlayan problemlər tarixdə baş ver-

miş ən iri maliyyə böhranlarından biri olan Cənub-Şərqi Asiya maliyyə böhranına

başlanğıc verdi? Ən sadə izah odur ki, Tailand investorlar üçün 

"

zəngli saat



"

rolunu


oynamışdı.  Belə  ki,  artıq  investorların  region  ölkələrinə  olan  inamı  azalmağa

başlamışdı. Onlar regiondan külli miqdarda vəsaitlərini geri götürməyə məcbur ol-

muşdular.  Nəticədə,  bazarda  yaranmış  panika  nəticəsində  böhran  digər  region

ölkələrinə-İndoneziyaya, Cənubi Koreaya da yayılmışdı.

Bazarda yaranan panika ilə bağlı başqa bir məqam: CŞA böhranının təsiri o qədər

böyük olmuşdu ki, hətta Rusiyaya qədər gəlib çatmışdı. Burada da valyuta böhranı

gözləyən investorlar artıq Rusiyadan qaçmağa çalışırdılar [1]. 

Bu ərəfədə Rusiya hökumətinin atdığı addımlar investorları daha da çəkindirməyə

başladı. Belə ki, o zamankı Rusiya prezidenti Boris Yeltsin mart ayında baş nazir

Viktor Çernomırdın da daxil olmaqla, bütün hökuməti istefaya göndərdi. Həlledici

faktor olmasa belə, onun əvəzinə təyin olunan 35 yaşlı Sergey Kiriyenkonun dövlət

sektorunda təcrübəsinin olmaması investorları narahat edən məqamlardan biri idi.

Hadisələrin kəskinləşməkdə olduğu bir vaxtda Dumanın (Rusiya parlamenti) o vaxt-

76

R.Həsənov. Qlobal maliyyə böhranları: səciyyəvi cəhətlər, ortaq xüsusiyyətlər




kı sədri Sergey Dubinin müxbirlərin iştirakı ilə keçirilən iclasında hökuməti 

"

yaxın



3 ildə borc böhranının gözlənilməsi

"

ilə bağlı xəbərdar etməsi investorlara böyük



siqnal idi. Bütün bunlar bazarda panikanın sürətlə yayılmasına,investor inamının it-

məsinə səbəb oldu. Amma yəqin ki, panikanın rolu haqqında göstərə biləcəyimiz ən

bariz nümunələrdən biri son qlobal maliyyə böhranı ilə bağlıdır. 2008-ci ildə, xü-

susən də, 

"

Lehmann Brothers



"

investisiya bankının müflis olmasından sonra ABŞ

maliyyə bazarlarında panika yaranmağa başladı. Dünyanın ən iri banklarından biri

olan 


"

Lehmann Brothersin

"

süqutundan sonra artıq heç bir banka etibar qalmamışdı.



Bu öz növbəsində, banklar arasında qarşılıqlı inamsızlığın yaranmasına səbəb ol-

muşdu.  Bu  inamsızlığın  bariz  göstəricisi  kimi, TED  spredin

1

kəskin  artmasını



göstərə bilərik. Belə ki, bu fərq 2008-ci ilin payızında 4%-ə qədər qalxdı. Bu inam-

sızlıq nəticəsində bazarda likvidlik qurudu. Bu isə gələcək problemlərin kökündə

duran əsas səbəblərdən biri idi.

Panika ilə bağlı son olaraq onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, 2007-ci ildə İn-

giltərə Bankı bir neçə dəfə 

"

Northern Rock



"

bankının borc öhdəliklərini ödəyə

biləcəyini, onlara görə zəmanət verəcəyini qeyd etsə belə, artıq gec idi. Depozitorlar

panikada idilər. Məhz bunun nəticəsində 2007-ci ilin avqust-sentyabr aylarında

bankdan 3 milyon funta yaxın depozit geri götürüldü.

Qrafik 1. 2008-ci il üçün TED Spread göstəricisi

1

TED Spred dedikdə hökumətlərin təklif etdiyi risksiz gəlir faizi ilə bankların bir-birlərinə borc verdiyi faiz



dərəcəsinin arasındakı fərq nəzərdə tutulur. Bu fərq nə qədər böyük olsa, bu o deməkdir ki, bazarda inamsızlıq

hökm sürür. Çünki banklar bir-birlərinə verdiyi borca görə daha yüksək faiz dərəcəsi müəyyən edir.

77

AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 3/2011.




Maliyyə institutlarının fəaliyyətinin 

bir-birindən yüksək qarşılıqlı asılılığı

Bu bəndin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu yoxlamaq üçün sadəcə bir suala

cavab  axtarmaq  gərəkdir:  necə  oldu  ki,  ABŞ-da  başlayan  maliyyə  böhranı  İs-

landiyanın və ya Almaniyanın hansısa lokal bankına gəlib çatdı? Doğurdan da,

böhranın yayılma sürəti və mexanizmi çox qeyri-adi oldu. Dünyada baş verən qlo-

ballaşma maliyyə sektorundan da yan keçməmişdir. Şəbəkələşmənin, texniki imkan-

ların  inkişafı  nəticəsində  bir  çox  qeyri-adi  və  mürəkkəb  maliyyə  alətləri  və

məhsulları yaranmağa başladı. Bunun nəticəsində, dünya maliyyə sektorundakı işti-

rakçılar arasında əlaqə və əməliyyatlar daha da möhkəmlənməyə, qarşılıqlı asılılıq

isə artmağa başladı [2]. Ona görə də, yuxarıda qoyulan suala cavab olaraq, böyük

əminliklə demək olar ki, məhz bu məhsulların yaranması səbəbindən, başqa sözlə,

qloballaşma nəticəsində İslandiyanın, eləcə də, bir çox kiçik dövlətlərin maliyyə ins-

titutları bu böhranın birbaşa iştirakçlarına çevrildilər. Hətta dünya iqtisadiyyatında

elə də böyük rola malik olmayan İslandiya cari böhrandan ən çox ziyan çəkmiş

ölkələrdən biri oldu. Göründüyü kimi, qloballaşma nəticəsində yaranan bu qarşılıqlı

asılılıq sonralar 

"

virusun


"

daha tez yayılmasını təmin etdi. Heç də təsadüfi deyil ki,

Birləşmiş Krallığın o zamankı baş naziri Qordon Braun cari böhran haqqında 

"

qlo-



ballaşmanın ilk böhranı

"

ifadəsini işlətmişdir.



Başqa bir misalı nəzərdən keçirək. İngiltərə Bankının (İB) Kiçik banklar böhranı

haqqında hazırladığı xüsusi hesabatda qeyd olunur ki, kiçik və orta banklar Bri-

taniyada  və  xaricdə  yerləşən  maliyyə  institutlarından,  o  cümlədən,  sığorta

şirkətlərindən, korporasiyalardan və digər banklardan, onların depozitlərindən çox

asılı idilər  [3]. Belə olan şəraitdə, İB 1991-cü ildə BBCİ bankının bağlanmasını elan

etdikdən sonra, bazarda panika yaranmağa başladı ki, nəticədə iri depozitorlar digər

banklardan öz vəsaitlərini çıxarmağa başladılar. Bu isə öz növbəsində, digər bank-

ların müflisləşməsi prosesini sürətləndirdi. Əgər bu qarşılıqlı asılılıq o qədər də

böyük olmasa idi, o zaman digər bankların müflişləsməsinin qarşısı alına bilərdi.

Digər tərəfdən, İngiltərənin ən qədim kommersiya bankı sayılan Barings bankında

baş vermiş böhran isə dünya iqtisadiyyatına o qədər də təsir etmədi. Buna səbəb o

idi ki, Barings bankı dünya maliyyə bazarlarında aktiv fəaliyyət göstərmirdi.



Spekulyativ “köpüklərin” partlaması

Spekulyativ 

"

köpük


"

dedikdə qiyməti qeyri-stabil olan hər hansı bir aktivin (neft,

daşınmaz əmlak, səhmlər və s.) qiymətinin fundamental səbəb olmadan müvəqqəti

olaraq kəskin şişirdilmiş artımı nəzərdə tutulur. Bu 

"

köpüklərin



"

mənbələri böhran-

dan böhrana fərqli olmuş, lakin hər bir böhran dövründə eyni proseslər müşahidə

78

R.Həsənov. Qlobal maliyyə böhranları: səciyyəvi cəhətlər, ortaq xüsusiyyətlər




olunmuşdur [4]. Bu termini nümunə üzərində daha rahat izah etmək olar. 1970-ci

illərdə neftin qiymətləri demək olar ki, 4 dəfə artmışdı. Bu isə öz növbəsində neft

ixrac edən Latın Amerikası ölkələrinə çox böyük gəlirlər gətirməyə başladı. Bunun

nəticəsində, dünyada neft ixrac edən ölkələrlə digər ölkələrin cari balanslarında

kəskin fərqlər müşahidə olunmağa başladı. Lakin məlum faktdır ki, neft qiymətləri

çox qeyri-stabildir və hər an düşə bilər. Odur ki, neft qiymətinin qalxması nəticəsində

yaranmış iqtisadi inkişaf aldadıcı olur. 1980-ci illərdə isə neftin qiyməti düşməyə

başladı və beləliklə, 

"

köpük partladı



"

. Bunun nəticəsində həmin ölkələrdə 1982-

1984-cü illərdə çox böyük borclar yaranmağa başladı. Sonradan isə hökumətlər borc

öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyəcəklərini etiraf etdilər.

2007-ci il böhranının kökündə isə nəinki bir, hətta iki spekulyativ 

"

köpük



"

du-


rurdu. Belə ki, neft qiymətləri artaraq, həmin ərəfədə özünün ən yüksək tarixi göstəri-

cisinə çatmışdı. Nəticədə, ixracatçı və idxalatçı dövlətlərin cari balansları arasında

fərqlər yenidən böyüməyə başlamışdı.

Böhranın kökündə duran ikinci 

"

köpük


"

kimi isə ABŞ-da ev qiymətlərininin

kəskin düşməsini göstərmək olar. ABŞ-da sab-praym (sub-prime)

2

bazarlarında baş



vermiş  problemlər  yeni  yaranmış  bu  qiymətli  kağızlara  sahib  bankları  çətin

vəziyyətdə qoydu. Böyük Britaniyada böhranın qurbanına çevrilmiş ilk maliyyə ins-

titutlarından biri 

"

Northern Rock



"

bankı idi. Bu fakt isə heç də təsadüfi deyil. Belə

ki, bankın özü birbaşa olaraq ABŞ-ın sabpraym bazarında iştirak etməsə də, yuxarıda

qeyd edilən qeyri-adi maliyyə alətləri vasitəsilə təsir mexanizmi buraya da gəlib

çıxmışdı.  Çünki 

"

Northern  Rock



"

un  aktivlərinin  böyük  hissəsinin  arxasında

sabpraymla bağlı qiymətli kağızlar dururdu.

Eyni sözləri 1991-1993-cü illər Kiçik bank böhranlırına da aid etmək olar. Belə

ki, bu bankların əksəriyyəti daşınmaz əmlak bazarlarında çox fəal idilər. Kommer-

siya və yaşayış binalarının qiymətləri, uyğun olaraq, 27% və 14% düşdükdə isə bu

bankların çoxu çətin vəziyyətlə üzləşdi.

İqtisadi bum - durğunluq dövrləri

Məlum məsələdir ki, hər bir iqtisadi bum periodundan sonra durğunluq dövrü

(müvəqqəti olsa belə) labüddür. Araşdırma göstərir ki, demək olar ki, bütün analiz

olunan böhranlardan əvvəl ölkənin və ya sektorun iqtisadi inkişaf periodu olmuşdur

[5].Məsələn, Cənub-Şərqi Asiyada baş vermiş maliyyə böhranından öncə region

ölkələrinin iqtisadiyyatı çox çiçəklənmiş, ölkələr görünməmiş inkişaf templərinə

nail  olmuşdular.  Lakin  təəssüf  ki, 

"

Asiya  pələngləri



"

3

bu  iqtisadi  möcüzənin



öhdəsindən layiqincə gələ bilmədilər. Belə ki, böyük maliyyə axınlarını idarə etmək

79

AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 3/2011.



2

Sab-praym dedikdə ödəmə qabiliyyəti zəif olan şəxslərə verilən ipoteka kreditləri nəzərdə tutulur. 

3

Honk-Konq, Sinqapur, Cənubi Koreya və Tayvan nəzərdə tutulur




üçün uyğun iqtisadi islahatlar aparılmamış, maliyyə sistemi üzərində güclü nəzarətə

nail olunmamışdı. 

Aparılan təhlillər nəticəsində məlum olmuşdur ki, yuxarıda qeyd olunan faktor

Rusiyanın borc böhranı üçün də xarakterikdir. Belə ki, SSRİ dağıldıqdan sonra

Rusiya müsbət iqtisadi artıma ilk dəfə məhz 1997-ci ildə - böhrandan bir il öncə nail

olmuşdu.


İnflyasiya 1995-ci il ilə müqayisədə (131%) 1997-ci ildə xeyli aşağı düşmüşdü

(11%). İxrac və idxal isə balanslaşmağa doğru istiqamət götürmüşdü. Bütün bunlara

baxmayaraq, Rusiya böhrandan qaça bilmədi. Buna kompleks səbəblər var idi.

İB-nın Kiçik Bank böhrani haqqında hazırladığı xüsusi hesabatında  o da qeyd

olunur ki, 

"

bu böhran makroiqtisadi bum-durğunluq periodunun nəticəsidir



"

. Araşdır-

malar qeyd olunan xüsusiyyətin cari və Latın Amerikası böhranı üçün də xarakterik

olduğunu göstərir. Belə ki, hər iki halda böhrandən öncəki iqtisadi inkişaf nəticəsində

yaranmış iqtisadi konyuktura uyğun islahatlar aparılmamış, iqtisadiy-yatda olan 

"

isti



pul

"

düzgün idarə edilməmişdir.



Maliyyə institutlarının məsuliyyətsiz davranışları 

və maliyyə nəzarətinin zəif olması 

Bu bənd daha çox cari böhrana aiddir. Bir çox banklar və maliyyə institutları çox

riskli əməliyyatlarla məşğul idilər. Məsələn, yuxarıda qeyd edilən 

"

Northern Rock



"

bankının kapitalının böyük hissəsi ipoteka bazarından cəlb olunmuşdur ki, bunların

çoxusu üzərində də qiymətli kağızlar yaradılmış, satışa və təkrar satışa buraxılmışdır.

Digər maliyyə institutları da ilk baxışdan riski az görünən, lakin arxasında heç bir

ciddi zəmanətin dayanmadığı maliyyə alətlərinə investisiya edirdilər. 

Tarixən, bu cür riskli əməliyyatların kökündə daha çox gəlir əldə etmək və daha

iri bazar payına sahib olmaq istəyi durmuşdur. Bu istək isə, bazar iştirakçılarını bəzi

hallarda məsuliyyətsiz addımlar atmağa sürükləmişdir. Buna ən bariz və maraqlı nü-

munə kimi Barings bankının Sinqapurdakı əməliyyatlarını göstərə bilərik. Bankın

Sinqapur ofisinin rəhbəri Nick Lison (Nik Leeson) paralel olaraq Tokio və Sinqapur

fond birjalarında əməliyyatlar aparırıdı [6]. O, bütün zərərlərini gizli açdığı 

"

88888



"

nömrəli hesabında cəmləyirdi. Hər şeyi ört-basdır etmək üçün, hətta bir çox hallarda

saxta imzalardan, sənədlərdən istifadə etməkdən belə çəkinmirdi. Lakin Lisonun

Yaponiyanın Nikkei indeksinə investisiya etməsi onun bu zərərləri gizlətməsini

mümkünsüz etdi. Belə ki, Yaponiyada baş vermiş zəlzələ nəticəsində indeks çox

aşağı düşdü və nəticədə Lisonun bütün proqnozları puç oldu. Lison vəziyyətin çox

pis olduğunu görərək Sinqapurdan qaçmağa qərar verdi. Nə qədər qəribə olsa da,

Lison Sinqapur ofisindən qaçarkən stolun üstündə kağıza belə bir qeyd yazmışdı:

"

Hər hansı bir problem yaratdımsa, üzr istəyirəm



"

. Onun yaratdığı 

"

hər hansı bir



80

R.Həsənov. Qlobal maliyyə böhranları: səciyyəvi cəhətlər, ortaq xüsusiyyətlər




problem

"

isə, nə az, nə çox, yüz milyonlarla dollar zərər demək idi. Beləliklə, İn-



giltərənin ən qədim kommersiya bankı sayılan Barings bankı bir şəxsin məsuliyyət-

sizliyi ucbatından süquta uğradı. Maraqlıdır ki, Lison Frankfurt aeroportunda həbs

edildi və bir neçə il həbsdə saxlanıldı. Sonralar xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkdiyi

bilindikdən sonra, onu həbsdən azad etdilər. Hazırda Lison pedoqoji fəaliyyətlə

məşğuldur.

Barings nümunəsində daha çox gəlir əldə etmək məqsədilə həm ayrı-ayrı yüksək

vəzifəli şəxslərin, həm də bank rəhbərliklərinin zəiflikləri, məsuliyyətsiz davranışları

üzə çıxır. Belə ki, Lisonun fəaliyyəti üzərində nə Barings rəhbərliyinin, nə də İB-

nin nəzarəti yetərincə olmamışdır.

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Cənub Şərqi Asiya ölkələrinin rəhbərliyi külli miq-

darda vəsaitlərin idarə olunmasında çətinliklər çəkmiş,iqtisadiyyatda stabilliyə nail

ola bilməmişdilər. Nəticədə, onlar son vasitə kimi, Beynəlxalq Valyuta Fondunun

yardımına ehtiyac duydular [7].

Məlumdur ki, uyğun maliyyə nəzarəti olmayan mühitdə daim sürətlə böyüyən

maliyyə institutları olur. ABŞ-da və Britaniyada da bu proseslər getdi və nəticədə

bəzi institutlar o qədər böyüdü ki, onların süqutuna yol vermək  mümkünsüz kimi

görünürdü. Artıq belə bir təəssürat yaranmışdı ki, bu banklar istədiklərini edə bilər.

Maliyyə böhranı zamanı hesab olunurdu ki, bu bankların və investisiya şirkətlərinin

süqutu maliyyə sistemini məhv edə bilər [8]. Məhz bu səbəbdən, ABŞ maliyyə rəh-

bərliyinin  Lehmann  Brothers  bankının  süqutuna  icazə  verməsinin  nə  dərəcədə

düzgün olub-olmaması indinin özündə belə çox aktual debat mövzusu olaraq qalır.

Beləliklə, həm nəzarət sistemində olan çatışmazlıqlar, həm də maliyyə institut-

larının məsuliyyətsiz hərəkətləri nəticəsində maliyyə bazarlarını sarsıda biləcək

qüvvələr formalaşmışdı. Bunun isə necə acınacaqlı vəziyyətə gətirib çıxardığının

şahidi olduq.

Nəticələr

Azərbaycan iqtisadiyyatı son illərdə dünyanın ən sürətlə inkişaf edən iqtisadiy-

yatlarından  biri  olmuşdur.  Hökumətin  uyğun  islahatları  və  iqtisadi  qərarları

nəticəsində Azərbaycan cari maliyyə böhranından o qədər də çox zərər çəkmədi. Bu

sahədə xüsusilə də Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının həyata keçirdiyi an-

tiböhran tədbirlərini qeyd etmək yerinə düşər. Belə ki, 2008-ci ilin oktyabrından

2009-cu ilin may ayınadək uçot dərəcəsi 15%-dən 2%-dək endirilmişdir. Məcburi

ehtiyyat normaları isə 0.5%-dək azaldılmışdır [9]. Bütün bunlar nəticəsində maliyyə

sektorunda likvidlik təmin edilmişdir.

Hazırda dünya maliyyə böhranının arxada qaldığı bildirilir. Lakin bununla belə,

iqtisadiyyat və maliyyə sektorları üzərində güclü nəzarət daim saxlanılmalıdır. Belə

81

AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 3/2011.




ki, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, əksər böhranlar üçün ortaq xüsusiyyətlətdən biri

də,  iqtisadi  bum  şəraitinə  uyğun  islahatların  aparılmaması  olmuşdu.  Bu  halın

ölkəmizdə təkrarlanmaması üçün maliyyə sektoru və institutları üzərində nəzarət

daha da gücləndirilməli, iqtisadiyyat neftdən gələn 

"

isti pullardan



"

mümkün qədər

uzaq tutulmalıdır. Çünki Latın Amerikası borc böhranından da müşahidə edildiyi

kimi, neftin hazırki yüksək qiymətləri aldadıcı ola bilər. Bir neçə müddət sonra neftin

qiymətlərinin kəskin düşməsi ölkə iqtisadiyyatında problemlər yarada bilər. Bunun

qarşısını almaq üçün Neft Fondu yaradılması çox təqdirəlayiqdir.

Yuxarıda qeyd olunanlardan belə məlum olur ki, maliyyə sistemi üzərində daim

nəzarət olmalıdır. Bu nəzarətin hansı səviyyədə və həddə olması isə başqa söhbətin

mövzusudur. Lakin zənnimcə, maliyyə böhranlarının baş verməsinin qarşısını tamam

almaq heç bir halda mümkün deyil. Bunun üçün heç bir nəzarət mexanizmi kifayət

etmir. Çünki tarixə nəzər salsaq, hər bir böhran özündən əvvəlki böhrana bənzəsə

də, hər birinin spesifik xüsusiyyətləri, yenilikləri var [7]. Məsələn, qeyd etdiyimiz

kimi, 1991-1993-cü il Kiçik bank böhranı dövründə əsas faktorlardan biri daşınmaz

əmlak  bazarındakı  qiymət  artımı  olmuşdur.  Eyni  faktor  2007-ci  ildə  başlayan

böhranin də kökündə dururdu. Lakin bu dəfə problemlər tam fərqli çalarlarda peyda

oldu. Digər bir nümunə: 20-ci əsr boyunca dəfələrlə valyuta böhranları baş verib.

Hər dəfə uyğun dərslər, nəticələr çıxarılsa da, böhranlar yenə də baş verir. Hər böhran

özündən əvvəlki ilə müqayisədə yeni xüsusiyyətlərə malik olur. Təbii ki, Bazel I,

Bazel  II    prinsiplərinin  qəbul  olunması,  ABŞ-da  maliyyə  nəzarətinin  daha  da

sərtləşdirilməsi, reytinq agentliklərinin daha sərt nəzarətə götürülməsi və s. kimi

məsələlər təsirsiz qalmayacaqdır. Bu kimi dəyişikliklər nəticəsində böhranların mənfi

xarakterləri daha da azalacaqdır. Lakin bunlar belə tam çıxış yolu üçün kifayət deyil.



İstifadə olunmuş ədəbiyyat: 

1. Cooper W., (1999), 

"

The Russian Financial Crisis: An Analysis of trends, causes and



implications

"

. Congressional Research Service



2. Hacızadə E.M., Hacızadə A.F. (2009) Qlobal maliyyə böhranı və islam iqtisadi kon-

sepsiyası. Qlobal maliyyə böhranı: iqtisadi təhlükəsizliyin Azərbaycan modeli və dünya

təcrübəsi. Beynəlxalq elmi-praktiki konfrans. Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti

Türkiyə Respublikası Sakarya Universiteti Türk Dünyası Araşdırmaları Vəqfi. Bakı.

səh 229-237.

3. Bank of England, 

"

The United Kingdom’s small banks’ crisis of the early 1990s



"

, what


were the leading indicators of failure?

http://www.bankofengland.co.uk/publications/workingpapers/wp139.pdf 

4. Schwartz A., (1998) 

"

International Financial Crises: Myths and Realities



"

. The Cato

Journal 17, no 3.

82

R.Həsənov. Qlobal maliyyə böhranları: səciyyəvi cəhətlər, ortaq xüsusiyyətlər




5. DeRosa David F., (2001), 

"

In defence of free capital markets. The case against a New



International Architecture

"



6. Sarker R., 1995,"The old lady and the alchemist" or "the collapse of Barings". Journal

of Financial Crime, 3(2), səh 159-162

7. Kindelberger Ch., (1996), Manias, Panic and Crashes: a history of financial crises.

New York:Wiley.

8. International Monetary Fund, (1999), 

"

From crisis to recovery in the Emerging Market



Economies

"

. World Economic Outlook. Washington D.C.



9. Azərbaycan Mərkəzi Bankı tərəfindən qəbul edilmiş mühüm pul siyasəti və makro-

prudensial idarəetmə qərarları. http://www.nba.az (AMB-nin internet səhifəsi).



Гасанов Рашад Мусаллим оглы

Сотрудник Центрального Банка Азербайджанской Республики,  магистр



Общие характеристики систематических финансовых кризис

Аннотация

Цель исследования – анализ наиболее важных систематических финансовых кри-

зисов последнего столетия. 



Методологией является системный подход и сравнительный анализ. 

Результаты исследования включают определение основных общих принципов и

причин возникновения кризисов в финансовой системе.



Практическая значимость исследования заключается в нахождении предупреди-

тельных сигналов возникновения систематических финансовых кризисов в будущем.



Уникальность исследования состоит в том, что автор анализирует минувшие кри-

зисы в финансовой системе, основываясь на докладах Международных Финансовых

Институтов и Центральных банков. Кроме этого, автор выводит свое заключение

путем объединения кризисов по категориям.



Ключевые слова: Глобальные финансовые кризисы,  TED spred, 

"

спекулятивные



пены”.

83

AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 3/2011.




Rashad M. Hasanov

specialist at the Central Bank of Azerbaijan, master



Global financial crises: common features, characteristic properties

Annotation

Purpose - to analyse the most recent systemic financial crises of the last century.

Design/methodology - systemic approach and comparative analysis is applied to the re-

search. 


Findings - some common patterns standing behind the financial crises may be used as

early warning signals. 



Research limitations - lack of statistical data.

Practical implications - these results are crucial, as they may be used as an early warning

system for future possible systemic meltdowns.



Originality/value - the paper is unique and original. The author scrutinizes some of the

past financial crisis based on reports of supranational institutions such as IMF



Keywords: global financial crises, TED spread, speculative prices.

JEL Classification Codes: F33, F37, G01, G21

Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 01.02.11.

Təkrar işləməyə göndərilmişdir: 11.02.11.

Çapa qəbul olunmuşdur: 17.03.11



84

R.Həsənov. Qlobal maliyyə böhranları: səciyyəvi cəhətlər, ortaq xüsusiyyətlər



Yüklə 84,43 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə