Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

---

AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI 
FOLKLOR İNSTİTUTU 
___________________________________________ 
 
  
 
ƏMİN ABİD 
 
 
 
 
A
ZƏRBAYCAN 
TÜRKLƏRİNİN 
ƏDƏBİYYATI TARİXİ  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BAKI – 2016 
1 
 

---

 
 
Layih
ə rəhbəri:    
Muxtar 
KAZIMOĞLU 
AMEA-
nın müxbir üzvü 
 
Elmi redaktor:    
fil.ü.f.d. Rza 
XƏLİLOV 
 
T
ərtibçilər və  
ön söz mü
əllifləri:  
fil.ü.e.d., prof.
 
B
ədirxan Əhmədov  
 
Əli Şamil. 
 
 
 
 
Əmin  Abid  (Əhmədov). Azərbaycan türklərinin  ədəbiy-
yatı tarixi, Bakı, Elm və təhsil, 2016, -240 səh. 
 
Kitaba 1938-ci ild
ə, 40 yaəı tamam olmamıə güllələnmiə, repressiya 
qurbanı əmin Abidin əsərləri daxil edilmiədir. Qorqudəünas, folkorçu, 
n
əzəriyyəçi və ədəbiyyat tarixçisi alimin elmi əhəmiyyətini bu gün də 
qoruyub saxlayan, indiy
ədək  çap  olunmamıə çoxcildlik  “ Azərbaycan 
türkl
ərinin ədəbiyyatı tarixi” əsərini, “ Heca vəzninin tarixi”, “ Türk xalq 
ədəbiyyatinda mani növü və Azərbaycan  bayatılarının  xüsusiyyəti”, 
"Kitab-i D
ədə Qorqud"la  baəlı  məqalələrini,  türkçənin təkamülü və 
folk
lorla baəlı digər araədırmalarıını oxuyanlar müasirlərinin onun araə-
dırmalarını  neçə mənimsəyərək  öz  adlarına  çap  etdirdiklərinin  əahidi 
olacaqlar. 
 
A
 4603000000 
Qrifli n
əər
  
          N-098-2016 
 
© 
Folklor ənstitutu 2016 
© 
əli əamil, Bədirxan əhmədov 2016 
2 
 

---

ÖN SÖZ 
 
Kommunizm  ideologiyası  ilə  insanları  xoəbəxt gələcəyə 
apa
racaqlarını vəd edən boləeviklər silah gücünə hakimiyyəti ələ 
aldılar. Onların idarəetmə təcrübəsi olmadıəı kimi, yeni qurluəda 
ail
ə,  əxlaq, mədəniyyət, idarəetmə necə olacaəı  haqqında  aydın 
t
əsəvvürlərləri də yox idi. Odur ki, müxtəlif xalqların, millətlərin 
yüzill
ər boyu formalaəmıə adət-ənənəsini, həyat tərzini, mədəniy-
y
ətini,  əxlaqını  və s. qəbul etməyərək  yenisini  yaradacaqlarını 
v
əd etdilər. Hakimiyyəti  ələ alanlar  arasında  yeni  yaradacaqları 
proletar ail
əsi, proletar mədəniyyəti, proletar adət-ənənəsi, prole-
tar 
ədəbiyyatı haqqında fikir birliyi yox idi . 
Var olanı burjua-mülkədar mədəniyyəti sayaraq qəbul etmək 
ist
əməyənlər dayaqsız, özülsüz yenisini yarada bilmirdilər. Yazılı 
ədəbiyyatı saray ədəbiyyatı, burjua-mülkədar ədəbiyyatı adlandır-
d
ıqlarında ona qarəı inkarçı mövqedə dururdular. Folkloru isə öz-
l
ərinə dayaq nöqtəsi hesab etir, orada "zəhmətkeələrin", "əməkçi 
xalqın" fikirlərinin toplandıəı tezisini irəli sürdülər. Halbuki, əifa-
hi xalq 
ədəbiyyatı bir sinfin, bir qrupun deyil, xalqın butün təbə-
q
ələrinin dünyagörüəünü özndə əks etdirirdi.  
Boləeviklərin əifahi xalq ədəbiyyatına daha çox diqqət yetir-
diyini, yeni quracaqları mədəniyyəti folklora baəlamaq istədiklə-
rini gör
ən bəzi Azərbaycan ziyalıları da bundan istifadə edərək öz 
milli-m
ənəvi sərvətlərini öyrənmək və təbliə etmək yolunu tutdu-
lar. H
ətta rəhbər partiya-sovet iəçiləri belə yeni yaradılacaq prole-
tar m
ədəniyyətində folklorun rolundan bəhs edən məqalələr yaz-
maəa baəladılar. Vəli Xuluflu xalqın haqsızlıəa, zülmə boyun əy-
m
əyən, döyüələrdən həmiəə qalib kimi çıxan qəhrəmanı “ Koroə-
lu” haqqında dastandan qollar toplayaraq çap etdirdi, Hənəfi Zey-
nallı  naəılları,  tapmacaları  öyrəndi, Hümbət  əlizadə aəıq  əeirlə-
rini v
ə “ Koroəlu” dastanının qollarını toplayırdı, Salman Mümtaz 
əlyazmaları toplayaraq, onların  bir çoxunun  əsasında  hazırladıəı 
kitabları  ərəb və kiril  əlifbasıyla  çap  etdirirdi.  Onlarıın  araədır-
maları  və nəər  etdirdiklərii  kitablar  maraqla  qarəılanırdı.  Sovet 
hakimiyy
ətinn ilk illərində əmin  Abid  də heca vəzninin, baya-
3 
 

---

tıların keçdiyi tarixi yoldan, eləcə də “ Kitab-i Dədə Qorqud”dan 
b
əhs edən olduqca dəyrli araədırmalarını nəər etdirirdi. 
Xalqımız üçün olduqca dəyərli iələr görən, adını çəkdiyimiz 
v
ə çəkmədiyimiz  əksər  araədırmaçılarımız  kimi  əmin  Abid  də 
ç ox g
ənc idi. Onlar elmi axtarıəlara yeni baəlasalar da yüksək pe-
əəkarlıqları, vətənsevərlikləri, millətpərvərlikləri ilə seçilir və el-
mi araədırmalarında Avropa metodlarına üstünlük verirdilər.  
 
əmin Abidin böyük qardaəı və yolgöstərəni əliabbas Müz-
nib haqqında dəyərli araədırmaların müəllifi professor əslam Aəa-
yev
ə bu ailənin  soykökü  haqqında  olduqça  maraqlı  bilgilər ver-
miədir. O, AMEA əlyazmalar ənstititu arxivinin 23-cü fondunda 
olan 9/146-
cı qovluqdakı əliabbaas Müznibin özkeçmiəindən bir 
parçanı kitabına daxil etmiədir.(Ağayev İslam, 2000:5) əliabbas 
Müznib G
əncənin müsəlman  əhalisinə qəddarlıqla  divan  tutmuə 
rus generalı Sisyanovun baə Bakının Qoəa qala qapısı yaxınlıəın-
da qılıncla vurulandan sonra baə verən hadisələrdən söz açarkən 
yazır:“ ...Hüseyinqulu  xan  Bakıdan  çəkildikdə xanın  əqvam və 
əqrabasına  rus  qoəunları  tərəfindən  əiddətli cəzalar  verilmiədir. 
H
əbs, sürgün, edam edilməkdən müzayiqə olunmamıədır... Qətli-
am əəhərdə həftələrlə davam etmiədir. Colum-cocuqlar qılıncdan 
keçirilmiədir. “ Yeddi ev bir küvəcə möhtac oldu”- zərbül-məsəli 
bu tarıcı hadisənin əahidi idi”. (Ağayev İslam, 2000:5) 
əliabbas Müznibin arxivi ilə yaxından  tanıə olan  professor 
əslam Aəayev yazır: “ Bu faciəli hadisələr dövründə ə.Müznibin 
bütü n
əsli  çar  qoəunları  tərəfinfən  əiddətli cəzalara düçar olur. 
Bütün n
əsil  qırılır.  Təkcə altı  aylıq  Novruz  babası  saə qalır”. 
(Ağayev İslam, 2000:5)  
Xan soyundan ol
masına baxmayaraq çox kasıb bir həyat ya-
əayırlar. Ataları Mütəllib daəyonan iələməklə, anaları Reyhan da 
evd
ə yasdıq və baəmaq üzlərinə tikmə vurmaqla, uəaqlara və qa-
dınlara Qurani-Kərimi oxumaəı öyrətməklə ailəni dolandırmıəlar.  
Doəulanda Zeynalabdin adı verilən, sonralar əmin Abid ki-
mi 
tanınan əair və araədırıcı 1898-ci ildə Bakıda anadan olmuə-
dur. 
Anasının evdə açdıəı kursda ilk biliklərə yiyələndikdən sonra 
Bakıdakı III Aleksandr Oəlan giminaziyasını bitirmiədir. 
4 
 

---