1
3 – 2
P – 59
Redaktoru: Şöhrət Səlimbəyli
Hərbi məsləhətçi: kapitan Füzuli Rzaquliyev
Yazıçı – jurnalist Xəqani Rzaquliyev və Rəhman Quluzadənin bu kitabı
qədim Kolanı yurdlarının – Ağdərə kəndlərinin Qarabağ müharibəsində verdiyi
şəhidlərdən söz açır. Torpaqlarımızın erməni işğalçılarından təmizlənməsində
qəhrəman Kolanı oğullarının mübarizəsi konkret faktlar əsasında qələmə
alınmışdır.
Müəlliflər tarixi mənbələrə əsaslnaraq əsrin əvvəllərindən bu günədək
ermənilərin Ağdərə törətdikləri vəhşiliklərə də nəzər salmışlar. İnanırıq ki, bu kitab
dəyərli mənbə kimi oxucuların və gələcək nəsillərin diqqətini cəlb edəcəkdir.
P 0503020907 Elansız
024
Rzaquliyev Xəqani
Quluzadə Rəhman
P-59 Ağdərədə nələr oldu. Şəhidlər və şahidlər. Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası
1995. 96 səhifə.
Kitab “Sərbəst Düşüncə” qəzetinin computer mərkəzində yığılıb, “Zaqllar”
mətbəəsində səhifələnmişdir.
Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası
1995.
2
TORPAĞA BASDIRMAYAN MEYĠTLƏR, DAĞLAR
VƏ BIR DƏ TƏZƏCƏ QIN TUTAN ÇÖL ÇIÇƏKLƏRĠ
Beş il idi ki, adamlar güllə səsinə öyrənmişdilər. Atılan güllənin bizim,
yaxud düşmənin olduğunu da bilirdilər. Düşmənlə tənha qalan bir elat, yalnız öz
mərdliyinə sığınmışdı. Düz beş idi ki, Ağdərə kəndlərinə nə canlı qüvvə, nə də
texniki cəhətdən kömək göstərilmirdi. Hər yerdə sahibsizlik hökm sürürdü.
Tənhalıqdan adamlar yalquzaq kimi göylərə üz tutub haray çəkirdilər. Buna dağlar,
göylərdəki tanrı və bir də təzəcə qın tutan qanlı çöl çiçəkləri şahid idi.
SON DÖYÜġ
12 mart 1992-ci il Manikli-Sırxavənd cinahlarından və “Sığnaq”
yaylasında ağır texniki və on minlik qüvvə ilə hücuma keçən düşmən səhərə yaxın,
yalnız Baş Güneypəyə postunu ələ keçirmiş və yerli qüvvələrin müqaviməti ilə geri
atılmışdı. Əsas güc cinahlara verən düşmənin saat 10-dək 11 zirehli texnikası mina
sahəsində partlamış onlarla əsgəri məhv edilmişdi. Əsir ermənilərin dediyinə və
erməni qərargahlarının Xankəndinə verilən radioqramlarında (Ağdam da bu
məlumat qərargahda saxlanılırdı) aydın olmuşdu ki, düşmən 268 nəfər canlı qüvvə
və 11 zirehli texnika itirmiş və bütün mövqelərdən yerli özünümüdafiə dəstələrinin
gücü ilə vurulub çıxarılmışdı. Sırxavənd cinahının yarılması başqa kəndlərin
mühasirəsi həlqəsini daraltsa da kəndlər 14 saat müddətində çarpışaraq düşməni
kəndə buraxmamış, lakin arxadan kömək gəlmədiyi və axşam düşdüyü üçün
mövqeləri tərk etməyə məcbur olmuşdu. Ermənilərin bu döyüşdə böyük itki
verməsini 14 martda Yerevanda, Qarabağda gedən müharibə əleyhinə olan
nümayişlər sə sübut edir. Xatırladırıq ki, ermənilər yalnız bu zaman müharibə
əleyhinə mitinqə çıxmışdılar. Azərbaycanlılar ilk dəfə düşmənə ağır zərbə vurmağa
müvəffəq olmuş, lakin arxadan kömək gəlmədiyi üçün qələbəni başa çatdıra
bilməmişdilər.
Ən qızğın döyüş Baş Güneypəyə və Ortay Güney kəndlərində getmişdi.
Onlarla meyit elə döyüş meydanlarında qalmış və onları çıxarmaq mümkün
olmamışdı. Mühasirəni daraldan düşmən gediş-gəliş yollarını nəzarətə götürərək
Baş Güneypəyəni tam mühasirəyə almış və Ortay Güney özünümüdafiə dəstəsinin
köməyi ilə mühasirənin yarılması mümkün olmuşdu.Bütün Azərbaycanın gözü
qabağında 14 saat uzanan faciədə 30-a yaxın adam həlak edilir, torpaqlar əldən
gedir... Azərbaycan cinayətkarcasına susurdu. Rəhmətlik Ş.Mirzəyev körpüdən
keçmək əmri almışdı. O, uzaqdan döyüş səhnəsinə baxıb: “Orda igid oğlanlar
məhv edilir, bizəcə icazə vermirlər heç olmasa köməyə gedək” – deyirmiş. Bu
anlar Baş Güneypəyədə İsmayıl Həsənov düşmənə eşitdirmək və döyüşçüləri
ruhlandırmaq üçün ucadan haraylayırmış: “Atın, gözünə dönüm, gör bir Ağdamdan
nə qədər qüvvə gəlir?!”
3
Özləri də uydurduqları yalana inana-inana, qurban verə-verə axşama qədər
düşmənin qarşısını aldılar. O vaxtlar kimi dindirirdin deyirdi: “Bizi ermənilər
məğlub etmədi. Bizi rəhbərlərimizin xəyanəti məğlub etdi”.
Bir faktı da xatırladım ki, Dağlıq Qarabağ kəndlərinin boşaldılmasında
erməni tərəfi bütün bir azərbaycanlı rayonu boşaltmaqdan qat-qat çox itki veriblər.
İstər Qaradağlıda, istər Malıbəylidə, istər Kosalarda, istər Xocalıda, istərsə də Baş
Güneypəyə, Sırxavənd və başqa kəndlərdə. Bu faktdır. Azərbaycan rəhbərliyi yerli
əhaliyə qarşı biganə münasibətini nəinki dəyişmiş, hətta Ağdərə azad edildikdən
sonbra yerliu əhali ilə məsləhətləşmədən həm Sırxavənd ərazi vahidini, həm də
Ağdərə rayonunu ləğv etmişdi. Daha bir fakt kimi xatırlatmaq olar ki, 14 nəfər ən
yüksək ada təqdim edilən döyüşçünün heç biri bu adı almayıb. Azərbaycan hərb
tarixində ilk dəfə olaraq özünü xüsusi partlayıcı ilə tankın tırtılları altına atan
Ziyadxan Aslanovun haqqını və layiq olduğu adı danan hakimiyyət səmimi ola
bilməz. Xatırladırıq ki, Z.Aslanov Ağdərə istiqamətində hücum edən ilk
əsgərlərdən olmuşdur.
Yalnız iki nəfər “Azərbaycan Bayrağı” ordeni və bir nəfərə isə “Şərəf”
döşnişanı verilib.
Ağdərə kəndlərini qəhrəmanlıq mübarizəsinin özünəməxsusluğu onda idi
ki, hər kənddə bir ağsaqqal bu işlərə rəhbərlik edirdi. İndi onların çoxu şəhid olub,
əbədiyyətə qovuşmuşlar. Manikli kəndində Alıyev Möhü (şəhid olub),
Xatınbəylidə Sarıkişiyev Vaqif, Orta Güneydə Aslanov İsacan, Baş Güneydə
Həsənov İsmayıl, Novruzov Əvəz (şəhid olub), Çərəkdarın əfsanəvi qəhrəmanı
Məmmədov Yunus (şəhid olub), Kərəmlidə Mirzəyev Mahmud (şəhid olub),
Sırxavənddə Məmmədov Bəhmən (şəhid olub), və başqaları düşmənə nifrət yaş
baxmır – deyə əsl döyüşçü atılmışdılar. Gənclərə məsləhət verir, onları öz
müdrikləri ilə qoyuruq və düşmənə layiqli cavablar verirdilər.
AĞDƏRƏDƏ NƏLƏR OLDU?
Ağdərə Azərbaycanlılarının həm əsrin əvvəllərində, həm də indi Azərbaycan
başbilənlərinin günahları böyükdür. Əsrin əvvəllərində dəfələrlə əldən-ələ keçmiş
və dörd dəfə yandırılmış bu kəndlər 1922-ci ilin mart günlərində, 1905-ci ilin
oktyabr. Noyabr günlərindəki qədər köməksiz və baxımsız olmuşdur. Xatırlatsaq
ki, 1905-ci ildə heç bir hakimiyyət orqanımız olmayıb, onda 1922-ci il faciəsinin
böyülklüyünü təsəvvür etmək mümkünsüz olar. M.S.Ordubadi “Qanlı illər”
kitabında yazırdı: “3-cü sahədə islam göyləri... Dəmirli, Hacıqərvənd, Çıraqlı,
Ümidli, İmarət-Qərvənd, Göynəpay, (Güneypəyə - X.P.), Əliağalı (Ağdam
rayonu), Şəxavənd (Qalayçılar – X.P.), Sırxavənd, İsmayılbəyli, kimi dağlıq
göylərindən ibarətdir ki, Kolanlar (kolanılar – X.P.) adlandırılmışdır”.
Bu kitabda müraciət heç də təsadüfi deyil. O vaxt və bu vaxt arasında
oxşsr cəhətləri tutuşdurduqda eyni milli dəsti-xəttin şahidi oluruq. Satqın məmləkət