Yüce Varlık Konusunda Raffaele Pettazzoni ile Wilhelm Schmidt Arasındaki Tartışma

---

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50:2 (2009), ss.113-152 

 

 

 

 

 

 

Monoteizm ve Yüce Varlık Konusunda Wilhelm 

Schmidt ile Raffaele Pettazzoni Arasındaki 

Tartışma 

 

 

 

 

RAMAZAN ADIBELLİ 

DR., ERCİYES Ü. İLAHİYAT FAKÜLTESİ 

[e-mail] 

 

 

Özet 

18. yüzyılda, değişmez kabul edilen geleneksel varsayımların geçerliliğini rasyonel kriterlere 

tabi tutarak yeniden değerlendirmeyi amaçlayan Aydınlanma dönemi filozofları, dinî konuları 

ve  bu  bağlamda  da  ilk  insanların  dininin  monoteizm  olduğu  yönündeki  Kitabı  Mukaddes 

öğretisini  felsefî spekülasyon konusu hâline getirmişlerdir. 19. yüzyılın ikinci  yarısında  Din 

Bilimi,  Felsefe  ve  Teolojiden  bağımsız  bir  disiplin  olarak  kurumsallaşmaya  başlamıştır. 

Monoteizm meselesi, teolojik ve felsefî perspektiften değerlendirildikten sonra her bilim dalı 

gibi kendine özgü bir metodoloji arayışı içerisine giren Din Bilimi bağlamında ele alınmış ve 

ortak  bir  metodoloji  bulunmamasından  dolayı  da  farklı  sonuçlara  ulaşılmıştır.  Schmidt  ile 

Pettazzoni‟nin  monoteizm  ve  Yüce  Varlık  meselesini  bilimsel  bir  yaklaşımla  ele  aldıklarını 

savunmalarına  rağmen,  neden  çok  farklı  sonuçlar  elde  ettikleri  hususu,  bir  takım  soruları 

gündeme  getirmektedir.  Bilimsel  yaklaşımın  en  temel  niteliği,  aynı  verileri  aynı  metot  ile 

işleyen herkesin aynı sonuçları elde etmesidir. Dolayısıyla ortada bir ihtilaf varsa, bu mesele 

ya  konunun  mahiyetinden,  ya  araştırmacının  kendinden  ya  da  takip  edilen  metottan 

kaynaklanmaktadır.  Bu araştırmanın amacı, Schmidt ve Pettazzoni‟nin monoteizm ve Yüce 

Varlık  konusundaki  görüşleri  ve  birbirlerine  yönelttikleri  eleştiriler  bağlamında  Din 

Bilimi‟ndeki  metodoloji  problemine  belirli  bir  açıdan  ışık  tutmaktır.  Diğer  taraftan  bu 

araştırma,  Batı‟da  bilim  adı  altında  yürütülen  ve  pek  de  gündeme  getirilmeyen  ideolojik 

mücadeleler hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. 

 

Anahtar  Kelimeler:  Wilhelm  Schmidt,  Raffaele  Pettazzoni,  Andrew  Lang,  Monoteizm, 

Politeizm, Dinler Tarihi, Metodoloji, İdeoloji. 

 

 

Abstract 

---

114 

 

 

 

Ramazan Adıbelli 

 

 

The Debate between Wilhelm Schmidt and Raffaele Pettazzoni about Monotheism  

and the Supreme Being 

In the 18

th

 century the Enlightenment philosophers, who aimed to re-evaluate the validity of 

the  traditional  assumptions  considered  as  invariable,  submitted  them  to  the  rational  criteria. 

They questioned religious issues and the Bible doctrine of primordial monotheism in terms of 

philosophical  speculation.  In  the  second  half  of  the  19

th

  century,  the  Science  of  Religions 

emerged  as  a  discipline  independently  of  philosophy  and  theology.  After  being  evaluated 

from theological and philosophical perspectives, the issue of monotheism was reconsidered as 

a subject of the Science of Religions, which like other scientific disciplines was searching for 

its own methodology. However, the discussion on monotheism led to different results because 

of the lack of a common methodology. Although Schmidt and Pettazzoni claimed to approach 

the issues of monotheism and the Supreme Being in a scientific fashion, the very fact that they 

arrived  at  very  different  results  raises  some  questions.   For  the basic  nature  of  the  scientific 

approach is that everyone processing the same data with the same  method should obtain the 

same  results.  Therefore,  if  there  is  a  conflicting  situation,  it  must  be  originating  from  either 

the nature of the issue, or the researcher himself, or the method employed. The purpose of this 

study is to shed some light on the methodological problem in the Study of Religions through 

Schmidt‟s  and  Pettazzoni‟s  views  concerning  monotheism  and  the  Supreme  Being  and  the 

criticisms  they  leveled  against  each  other.    Moreover,  this  essay  provides  some  important 

clues about the ideological struggle which has been conducted in the West under the name of 

science and which has been hardly articulated.  

 

Keywords:  Wilhelm  Schmidt,  Raffaele  Pettazzoni,  Andrew  Lang,  Monotheism, Polytheism, 

History of Religions, Methodology, Ideology. 

 

 

GİRİŞ 

Alman  teolog  ve  din  bilimcisi  Gustav  Mensching‟in  (1901-1978) 

belirttiği  gibi  Ortaçağın  sonuna  kadar  Avrupa  için  din  bilimlerinden  söz 

etmek  imkânsızdır.

1

  Modern  Din  Bilimi,  17.  yüzyılda  Almanya‟da, 

İngiltere‟de ve Fransa‟da düşünsel planda hâkimiyet kuran rasyonalizmin bir 

ürünü  olarak  ortaya  çıkmıştır.

2

  Bu  dönemden  çok  önceleri,  değişik  dinler 

hakkında  bilgi  veren  metinler  bulunmaktadır.  Örneğin  Vedalar,  Hint  dini; 

Kitabı  Mukaddes,  Yahudilik  ve  Hıristiyanlık;  Kuran,  İslam  ile  ilgili  temel 

kaynakları  oluşturmaktadır.  Bunların  dışında,  yazıldıkları  dönemdeki  dinî 

durum  hakkında  bilgi  veren  başka  birçok  kaynak  bulunmaktadır:  Şiir 

kitapları, tarih ve coğrafya kitapları, seyahatnameler, misyoner raporları vs. 

Ancak, çeşitli dinlerin doğuşlarını, zaman ve mekân içerisinde gelişmelerini 

objektif  ve  sistematik  olarak  incelemeyi  amaçlayan  bir  bilim  dalı  olarak 

                                                 

1

  

Gustav Mensching, Histoire de la science des religions, (Paris: Lamarre, 1955), s.42. 

2

  

Mensching, a.g.e., s.47. 

---