Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/102
tarix04.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#23930
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102



1
Z.S.MUSAYEV, K.M.M MM DOV, M.S.Z RB L YEV 
SU EHT YATLARIN  NTEQRAS YALI  
DAR  OLUNMASI 
Az rbaycan Respublikasının  T hsil  Nazirliyinin  185 
saylı 08.02.08 tari li
mri il  «Su ehtiyatlatların
kompleks istifad si, inteqrasiyalı idar  olunması v
mühafiz si»  d rsliyin  qrif verilmi dir.Bu d rsliy
lav l r olunaraq yenid n i l nmi   v  Az rbaycan 
Memarlıq v
n aat Universitetinin «Su t s rrüfatı v
müh ndis kommunikasiya sisteml ri» fakült sinin 
Elmi
urasının q rarı il  «Su ehtiyatlarının
inteqrasiyalı idar  olunması» adlı d rsliyi kimi çap 
olunması tövsiy  olunmu dur  (Protokol 
5,
28.04.09) 
BAKI – 2009 


2
R y ver nl r: Pa ayev Elbrus Pa a o lu – 
«AzDövSut sLayih »Layih   A tarı  birliyinin 
direktoru, te nika elml ri namiz di
Eyvazov Eyvaz Mülkü o lu – Az.ETN v  M -
nin Elmi- stehsalat birliynd  drenaj 
laboratoriyasının müdiri, te nika elml ri dokto-
ru
Q hr manlı Ya ar V li o lu –AzM U-nun 
«Hidrote niki Meliorasiya v  hidrologiya» 
kafedrasının müdiri, te nika elml ri namiz di
Elmi redaktor: 
Mansırov M mm d li  S f r o lu – «HTQ v
hidravlika» kafedrasının dosenti
Z.S.Musayev, K.M.M mm dov, M.S.Z rb liyev «Su ehti-
yatlatlarının inteqrasiyalı olunması» D rslik, Bakı, «T hsil» NPM, 
2009,  376  s h.
D rslikd  su ehtiyatları v  onun keyfiyy ti bar d  geni  m lumat verm kl
su ehtiyatlarından kompleks istifad  olunması, inteqrasiyalı idar  edilm si v
mühafiz si bar d  müf ss l izahatlar verilmi dir. Su ehtiyatlarının kompleks 
istifad sind
sas n k nd t s rrüfatı sisteml rinin su t chizatına, energetika 
sistemi, m i t v  s naye su t chizatı, su n qliyyatı, balıqbura an v  balıqqoruyan
qur ular bar d  su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm sinin v
planla dırılması prinsipl ri, su hüququ v  qanunvericiliyi, su kadastrı, su 
ehtiyatlarının mühafiz si v  dig r bölm l rind  izahına geni  yer verilmi dir.
D rslik T hsil Nazirliyinin t sdiq etdiyi proqram  sasında yazılmı dır v
ET 01.00.00 – istiqam tind   t hsil alan t l b l r üçün n z rd  tutulmu dur. Bu 
d rslik üç f nnin t drisini – «Su ehtiyatların kompleks istifad si», «Su 
ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  olunması» v  «Su ehtiyatlarının mühafiz si» 
hat  edir. D rslikd n h mçinin Elmi-T dqiqat v  Layih
nstitutlarında çalı an
müt
ssisl rd  istifad  ed  bil rl r.  


3
MÜQ DD M
Biz   m lumdur ki, yer kür sind 16 milyard km
3
-dan ço  su vardır.
Bu r q m planetin kütl sinin  0,25%-ni  t kil edir.  nsan c miyy tinin 
inki afı t bii ehtiyatlardan s m r li istifad  olunmasından asılıdır. T bii
ehtiyatlar iç risind  yeraltı v  yerüstü sular insan c miyy tinin inki afında 
sas rol oynayır. Ona gör  d  su ehtiyatlarından kompleks v  daha s m r li
istifad  olunması z rur ti yaranır. Su ehtiyatlarından kompleks v  s m r li 
istifad si onların tük nm sin  qar ı t dbirl rin görülm si, çirkl nm d n
mühafiz  edilm si m s l l ri il  üzvi ba lıdır. 
«Ekologiya v   t bi td n istifad » istiqam tind  müh ndis-ekoloq 
i tisası üzr  hazırlanan müt
ssisl r üçün su ehtiyatlarından kompleks 
(inteqrasiyalı) istifad  v  mühafiz  olunması f nni  sas f nl rd n biri hesab 
olunur. Bunu h yata keçirm kd n ötrü qeyd olunan f nn üçün fundamentar 
d rsliyin yazılması z ruri hesab edilir. 
D rslik mövcud proqram  sasında yazılmı   v   a a ıdakı bölm l ri
hat  edir. Bunlar «Su ehtiyatları v  onların keyfiyy tinin 
qiym tl ndirilm si», «Su ehtiyatlarının kompleks istifad sinin 
i tirakçıları», «Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm si v  onların sas
prinsipl ri, «Su ehtiyatlarının mühafiz si v  «Su qanunvericiliyi v  onun 
h yata keçirilm  prinsipl ri»-dir. 
Dünyada el  bir istehsal sah si yo dur ki, orada sudan istifad
olunmasın. M s l n, s nayed  sudan bu ar almaq üçün, soyuducu kimi, 
elektrik enerjisi almaq üçün, k nd t s rrüfatında sah l rin suvarılması,
h r v  ya ayı   m nt q l rinin su t chizatı üçün geni  istifad  olunur. 
Dünyanın el  bir ölk si yo dur ki, g l c kd   t miz su çatı mamazlı ı
t hlük sind  olmasın.  
Su enerjisi  n ucuz elektrik enerjisidir v  buna gör   d
hidroenergetika ümumi energetika sistemind
s s yerl rd n birini tutmu ,
sür tl  inki af etmi dir. Su elektrik stansiyasında  


4
istifad  olunan su itmir, onun istismarı
traf mühitin v  su ehtiyatının
çirkl nm sin   z min yaratmır. Dünyada su elektrik stansiyasıyakların
tikintisin  geni  yer verilir, o cüml d n d  Az rbaycanda da bu sah  geni
inki af etmi dir.  
Su t s rrüfatının dig r sah l rind  meliorasiya, su t chizatı v
kanalizasiya, balıqçıldıq t s rrüfatının inki afı, su n qliyyatı v  s. 
prosesl rd
traf mühit   m nfi t sirl rin azaldılmasına v   t bii nem tl rin
sa lanılmasına
raitin yaradılmasıdır.
Sudan kompleks istifad  etdikd  eyni zamanda ondan bir neç
sah l r üçün istifad  edilir. Buna misal olaraq Az rbaycanda Ming çevir su 
qov a ından energetika, suvarma, su t chizatı, balıqçılıq t s rrüfatı,
g miçilik, sel sularına qar ı mübariz  aparılması kimi sah l ri özünd
c ml dir n hidroqov a ı göst rm k olar. 
Su ehtiyatlarının kompleks istifad si çay a ımının nizamlanmasını
t l b edir. Çünki mü t lif dövrl rd  çayın a ımı il   t l bat arasında 
uy unsuzluq olmu dur. Bu uy unsuzlu u aradan qaldırmaq üçün çay a ımı
nizamlanır, su anbarı yaradılır, çaydakı artıq su oraya yı ılır v  su qıtlı ı
olan dövrd  istifad  olunur. Bu da su ehtiyatının kompleks istifad
olunmasına lveri li z min yaradır.  
Respublikada mövcud olan 41 su anbarı v  süni d ryaçaylardan 
sah sin  v  h cmin  gör
n böyükl ri Ming çevir, Araz, S rs ng, 
mkir, 
Ceyranbatan v  s. su anbarıdır. Bioloji ehtiyatlarına gör
z r d nizi d
da il olmaqla qeyd olunan su anbarları balıqçılıq t s rrüfatlarına sasını
t kil edir. 
Energetika v  su t s rrüfatı obyektl rinin balıq ehtiyatına vurdu u
ziyanı üsusi kompleks qur uların qurulması, i l nm si il  aradan qaldırıla
bil r. Bu t dbirl rd n n sası balıqların yerl rini d yi m k v  kürü tökm k
üçün normal yerd yi m  dövründ  optimal  raitin yaradılmasıdır. Bununla 
ba lı balıqbura an v  balıqqoruyan qur uların yeni  


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   102




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə