357
"Əhrar"ın bəyannaməsi Abdulla bəy Əfəndizadə tərəfindən dekabrın 26-da Parla mentin ic lasında açıq landı.
Bəyannamədə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətin in qurulması alqışlan maq la yanaşı, Höku mətin fəa liyyəti tənqid edilirdi.
"Əhrar" aqrar islahatlarla bağlı mü lkədar torpaqların ın kəndlilər arasında bölüşdürülməsi, fəhlə məsələsində isə 8 saatlıq iş
günü, əməyin mühafizəsi tələblərinin tərəfdarı idi. Xarici siyasət sahəsində qonşu respublikalarla dostluq münasibətlərin in
qurulmasına və in kişaf etdirilməsinə üstünlük verən partiya, A zərbaycan xalqı ilə yanaşı, bütün Qafqaz xalqların ın
müstəqilliy inin və onların hüquqların ın müdafiə edilməsinin vacibliyinə xüsusi diqqət yetirirdi.
1919 il aprelin 14-də "Əhrar" fraksiyasından R.Qaplanov maarif və din i etiqad naziri, A.Qa rdaşov is ə əkinçilik
naziri kimi Nəsib bəy Yusifbəylinin başçılıq etdiyi 4-cü hökumət kabinəsinə da xil oldula r. Aqrar islahatların keçirilməsin in
ləngidilməsinə görə Hö ku məti tənqid edən sosialistlərə "Əhra r" fraksiyası da qoşulmuşdu. N.Yusifbəylin in 5-c i koalisyon
kabinəsində R.Qaplanov ticarət, sənaye və ərzaq naziri təyin olundu. Aprel işğalı (1920) ərəfəsində bir neçə partiya -
"İttihad", sosialistlər və "Əhrar" b irləşərək Höku mətə etimadsızlıq göstərdilər və bununla da, 11 -ci Qırmızı ordunun
müdaxiləsi ərəfəsində hakimiyyət böhranını gücləndirdilər. "Əh rar"ın bəyanatında deyilirdi ki, Hö ku mətin əksəriyyəti
radika l (yəni, sosialist yönümlü) addımlar at maq istəmədiyindən, və ziyyəti daha da gərginləşdirirlə r. 1920 il aprelin 15-də
A.Qardaşov "Əhrar" nümayəndələrinin koalisyon Hökumətdən çıxması barədə bəyanat verdi. Bundan sonra "Əhrar" və
"İttihad" fraksiyaları Məmməd Həsən Hacınskinin baş nazir vəzifəsinə təyin olun masına və bolşeviklərlə birgə yeni
Höku mət formalaşdırılmasına razılıq versələr də, artıq gec id i. Bo lşeviklər heç b ir koalisiyaya razı olmadılar və
hakimiyyətin təhvil verilməsi barədə Pa rla mentə ultimatu m göndərdilə r. Gərg in mübahisələrlə qarşılanan bu s ənədin
mü zakirəsində "Müsavat‖dan başqa, bütün partiya liderləri ilə birgə A.Qardaşov da ultimatu mun qəbul edilməsinə və
hakimiyyətin bolşeviklərə təhvil verilməsinə səs verdi. 11-ci Qırmızı ordu apre lin 28-də Bakıya da xil o lduqdan sonra
Parla ment və bütün siyasi partiyalar bura xıldı. Bununla "Əhrar" partiyasının da fəaliyyətinə son qoyuldu.
Əd.:
Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti (1918-1920), B., 1998; Süleymanova S.,
Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat, B., 1999.
"ƏHRAR" FRAKS ĠYAS I - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentin in fraksiyalarından biri. "Əhrar"
partiyası deputatlarından ibarət idi. 1919 ilin əvvəlində "Əhrar"ı 9 deputat təmsil edirdi (bax Azərbaycan Xalq Cümhııriyyəti
Parlamenti). "Əhrar" partiyasının bəyannaməsini 1918 il dekabrın 26-da keç irilmiş Parla ment ic lasında Abdulla bəy
Əfəndizadə açıqlamışdı. Fraksiya Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin qurulmasını alqışlamaqla yanaşı, fəaliyyətini kifayət
qədər qənaətbəxş hesab etmədiyinə görə Höku məti tənqid edird i. Bəyannamədə tə ləb edilirdi ki, hər bir na zirliyin başında
müvafiq sahənin mütəxəssisi dursun. Aqrar islahatlarla bağlı "Əhrar" fraksiyası iri mülkədar torpaqların ın ö zəlləşdirilərək
kəndlilərə paylan masın ı düzgün sayırdı. "Əhrar", hə mç inin, 8 saatlıq iş günü, əməyin mühafizəsi tələb lərinə tərəfdar idi.
Qonşu respublikalarla dostluq münasibətlərinin qurulması və inkişaf etdirilməsinə üstünlük verirdi. "Əhrar" ın üzvləri
Müəssislər Məclisinin çağ ırılması ü zrə mərkəzi ko missiyada, Parla mentin maliyyə-büdcə, redaksiya, aqrar və sorğu
ko missiyalarında təmsil o lun muşdular.
Əd
:. Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001.
ƏXZĠ-ƏS GƏR TƏġ KĠLATLARININ YARADILMAS I HAQQINDA QANUN - A zərbaycan Xalq Cü mhu-
riyyəti ə razisində hərbi mükə lləfiyyətin təşkilinə məsuliyyət daşıyan orqanların fəa liyyətinin hüquqi cəhətdən
tənzimlən məsi haqqında qanun. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Parlamenti tərəfindən 1919 il may ın 26-da qəbul
edilmişdi. Qanunda təsbit olunurdu ki, ölkə ərazisində hərb i mükəlləfiyyətin həyata keçirilməsinə rəhbərlik edən orqan
Azərbaycan Mərkə zi Əxzi-əsgər İdarəsidir. Bu idarə vətəndaşların hə rbi xid mətə çağ ırılması və onların natural hərbi
mü kəlləfiyyətlərini (əsasən at və qoşqu vasitələri ilə) yerinə yetirməsinə nəzarət etməli idi. Mərkəzi Əxzi-əsgər İdarəsi, eyni
zamanda, çağırış yaşlı şəxslərin tibbi müay inədən keçirilməsinə nəzarət etməli, qəza, şəhər və dairə əxzi-əsgər şöbələrin in
işi ilə bağlı şikayətlərə baxmalı, həmin şöbələrin fəaliyyəti haqqında hesabatları təhlil etməli, hərbi mü kəlləfiyyətin yerinə
yetirilməsi üçün zəruri olan büdcə layihəsini hazırla malı, ayrılmış büdcə vəsaitini şöbələr arasında bölüşdürmə li və digər
məsələ ləri hə ll et mə li idi. A zərbaycan Mərkə zi Əxzi-əsgər İdarəsinin rə isi da xili işlər nazirinin müavini, ü zvlə ri isə idarən in
işlər idarəsinin müdiri, həmçinin hərbi nazirliklə ədliyyə nazirliy inin nümayəndələri olmalı idilər.
Yerlərdə vətəndaşların hərbi mükə lləfiyyətlərini yerinə yetirmə ləri ilə qəza , dairə və şəhər əxzi-əsgər şöbələri
məşğul olma lı id i. Bu orqanlara aşağıdakı vəzifə lər həvalə o lunurdu: çağırışçıların siyahısının tərtib edilməsi; çağırışçı
siyahılarının yo xlan ılması; çağırışçıların qeydiyyatı və xid mətə çağırılanların sayı barədə Mərkəzi Əxzi-əsgər İdarəsinə
mə lu mat verilməsi; çağ ırışçıla rın hərbi xid mətə çağırılması; çağ ırışçıla rın tibbi müayinəsinin aparılması; çağ ırışçıla rın hərbi
xid mətə qəbul edilməsi; məsuliyyətə cəlb edilmə li o lan çağırışçıla r haqqında polis orqanlarına məlu mat verilməsi; yerlə rdə
atların və qoşqu vasitələrinin qeydiyyatının aparılması və onların xid mətə cəlb edilməsi; səfərbərlik p lanların ın
hazırlan ması; hərbi xid mət zamanı xəsarət almış əsgərlərin tibbi müayinədən keçirilməsi. Qəza, dairə və şəhər əxzi-əsgər
şöbəsinin rəisi yerli qəza rəisi və ya daxili işlər naziri tərəfindən təyin edilmiş şəxs ola bilərd i. Hərbi nazirlik tərəfindən
eza m ed ilmiş zabit və kəndlə rdən seçilmiş nü mayəndələr qəza ə xzi-əsgər şöbələrinin üzvü olma lı idilər. Qanuna əsasən,
bütün qəza mərkəzlərində qəza əxzi-əsgər şöbələri təsis edilməli id i. Bu şöbələr hərb i nazirliklə razılaşdırıldıqdan sonra
daxili işlər nazirliyinin qərarı ilə açılmalı idi. Qəza əxzi-əsgər şöbələri tədriclə açıla b ilərdi. Lakin qanuna əsasən, Gəncə,
Qaza x, Nu xa (Şəki), Tə rtər, Cəbrayıl, Ba kı, Göyçay, Salyan, Şa ma xı, Zaqatala və Şuşa qəzala rında isə ə xzi-əsgər şöbələri
dərhal açılma lı idi.