78
sində inqilabi qanunları dəyiĢdirmə k hüquqlarına ma lik deyild ir. Höku mət alt ı aydan gec olmayaraq,
Müəssislər məclisi çağ ırmalıdır, d igər idarəetmə məsələlərində isə tam hüquqa malikd ir. Ġkinci qətnamə A zərbaycan
Milli ġurasnın buraxılması haqqında id i. Qətnamədə deyilirdi: "Azərbaycanın daxili və xarici həyatındakı ağır
vəziyyəti nəzərə a laraq, bütün hakimiyyət F.x.Xoyskin in s ədrliy i ilə təĢkil olun muĢ hökumətə verilsin və ona
tapĢırılsın ki, ö z hakimiyyətini yaxın vaxtlarda çağırılacaq Müəssislər məclisindən baĢqa heç kəsə güzəĢtə getməsin".
Ye kun nitqi ilə çıxıĢ edən M.Ə.Rəsulzadə bu qətnamələrə əsasən, tarixi məsuliyyətin bütün ağırlığ ının
F.x.Xoyski hökuməti üzərinə düĢdüyünü nozərə çarpdırmaqla, onun vəziyyətini döyüĢün ən ağır və məsuliyyətli anında
geri çəkilən ordunun son arxa mövqelərini müdafiə etmək əmri almıĢ hərbi qüvvənin keçirdiyi qorxu və həyəcan hissi ilə
müqayisə etdi. Yeni doğulmuĢ Azərbaycan dövlətinin məhvinə yol verməmək höku mətin ən vacib vəzifəsi hesab
olunurdu. M.Ə.Rəsulzadə Milli ġuranın xalq nümayəndəliyini təmsil etdiyini göstərməklə, bu orqanın fəaliyyətini
dayandırmasını "heç Ģübhəsiz, demokratiyanm geri çəkilməsi və irtcaçı qüvvələrin uğuru" kimi qiy mətləndirdi. Məsələyə
əsl qiyməti tarixin verəcəyini bildirən natiq Müəssislər məclisinə tezliklə keçiriləcək seçkilərdə Azərbaycan xalqının əsl
istəyinin ortaya çıxacağına inandığını bildirdi. M.Ə.Rəsulzadə çıxıĢınm sonunda həmkarlarını mövcud Ģ əraitin ağırlığına
baxmayaraq, Azərbaycanın tezliklə azad və mütərəqqi bir cəmiyyətə sahib olacağına inandıraraq dedi: "İştə, müstəqil bir
Azərbaycan! Siyasətin kəsbi-hürriyyət və istiqlal edəcək Azərbaycanda ictimai hürriyyətlər və hüquqi-bəşərə aid
düsturların, hər halda, müstəbid Rusiya zamanından daha geniş, daha müsaid olacağına şübhə etməm. Hətta,
əfəndilər, söyləmək istərəm ki, Azərbaycan Qafqasiyada ən hürriyyətpərvər və inqilabçı təsəvvür olunan
Gürcüstandan daha məsuddur. Çünki burada bizim daxili hiirriyyətlərimizə icrai-nüfuz edən və edəcəyi mütəsəvvir
bulunan qiivvət yabançı bir qüvvət deyil, öz qüvvətimizdir. Buradan istiqbal, böyük və şanlı bir millətin miixtəlif şöbə
və budaqlarının tövhidə doğru gedəcəyi eyni məqsədimizdir. İctimai və hüquqi hürriyyətlərdə bilfərz qaib etsək belə,
siyasətən qazanacaq təlafıyi-mafat edəcəkiz". M.Ə.Rəsulzadə çıxıĢını "Yaşasın Azərbaycan! Yaşasın türk xalqı!"
Ģüarı ilə bitird i. Beləliklə, yeni yaranmıĢ Azərbaycan dövlətçiliyi üçün ilk ciddi smaq olan "Ġyun böhranı" Milli ġuranın öz
fəaliyyətini dayandırması ilə nəticələndi. Yeni höku mətin tərkibinə daxil o lan 12 üzvdən 6-sı əvvəlki höku mətdə də
iĢtirak etmiĢdi.
Nuru paĢa isə tezliklə Azərbaycan Hö ku məti ilə münasibətlərini normallaĢdırmaq məcburiyyətində qaldı.
Əd.:
Азербаиджанская Демократическая Республика
(1918-1920). 3aкондательные акты (Сборник документов), Б., 2001;
Azər-baycan tarixi, 7 c ilddə, c.5, B., 2001; Rəsulzadə M.Ə., A zərbaycan Cü mhuriyyəti, B., 1990; Həsənov C,
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-c i illər), B., 1993; Və kiləv P.Ə., Azərbaycan
Respublikasının yaran ma tarixi, B., 1998; Hətəmov R., "17 iyun böhranını doğuran səbəblər haqqında, "Tarix və
onun problemlə ri" jurnalı, № 2, B., 2002.
"ĠZVESTĠYA SOVETA RABOÇĠX Ġ SOLDATS KĠX DEPUTATOV BAKĠNSKOQO RAYONA" -
gündəlik ictimai-siyasi qəzet; Bakı Sovetinin orqanı. 1917 il martın 30-dan 1918 il iyulun 31-dək nəĢr edilmiĢdir. Cəmi 372
nömrəsi çıxmıĢdır. 6 nö mrəsi A zərbaycan xalqına qarĢı kütləvi soyqırımlarının əsas təĢkilatçılarından biri olan
S.ġaumyanın redaktorluğu ilə buraxılmıĢ, 7-ci nö mrədən redaksiya ta mamilə menĢevik, eser və daĢnakların əlinə
keçmiĢdir. 1917 ilin noyabrında Bakı Sovetinə rəhbərlik bolĢeviklərin əlinə keçdikdən sonra redaksiyanın tərkibi və
qəzetin istiqaməti dəyiĢmiĢdir. A.V.Karinyan (Ter-Qabrie lyan) qəzetin reda ktoru olmuĢ, redaksiyaya iki
beynəlmilə lç i-menĢevik da xil edilmiĢdi. Qə zet, əsasən, bolĢeviklərin xəttini həyata keç irmiĢ, Ba kıda 1918 il ma rt
qırğın larından sonra ardıcıl bolĢevik orqanına çevrilmiĢdi. 1918 ilin aprelind ən mayınadək qəzetin faktik redaktoru
redaksiya heyətinə daxil olan A.Ġ.Mikoyan idi. "Kavkazskaya Krasnaya Armiya" q əzeti ilə birləĢdikdən sonra
S.Q.Osipyan onun redaktoru seçil-miĢdi. Qəzet bolĢeviklərin və baĢqa siyasi qüvvələrin Azərbaycanda müstəqil milli
dövlət quruculuğu əleyhinə çevrilmiĢ və xalq m milli-mənəvi dayaqlarını sarsıdan ideyaları təbliğ edirdi. 1918 ilin
aprelindən qəzet, eyni zamanda, Azərbaycan və erməni dillərində də buraxılmıĢdır. Qə zetin nəĢrində və buraxılmasında
M.Əzizbəyov, S.Boqdanov, P.Çaparid ze, Ġ.Mahgin, A.Karinyan, A.Mikoyan, S.ġaumyan və b. iĢtirak etmiĢlər. Bakı Xalq
Komissarları Sovetinin hakimiyyəti döv-ründə (1918, 25 aprel-31 iyul) qəzetdə partiya, sovet, həmkarlar ittifaqı
təĢkilatların fəaliyyəti iĢıqlandırılmıĢdır.