79
J
JORDANĠYA Noy Nikolayeviç (21.3.1869, Gürcüstan, Lançxuti Ģ. - 1953) - Gürcüstanın dövlət xadimi,
gürcü menĢeviklərinin lideri, jurnalist. 20 əsrin 90-cı illərindən sosial-demo krat hərəkatında iĢtirak etmiĢ, Cənubi
Qafqa zda ilk sosial-demokrat təĢkilat ı "Mesamedasi" qrupuna daxil o lmuĢdur. I Dövlət dumasın m deputatı, sosial-
demokrat fraksiyasının sədri (1906) idi. 1912 ildə Bakıda "NaĢe slovo" menĢevik qəzetin in redaktorlanndan olmuĢdur.
Fevral inqilabından (1917) sonra Tiflis Fəhlə Deputatlan Sovetinin, 1918-21 illərdə isə Gürcüstan menĢevik
hökumətin in sədri olmuĢdur. Gürcüstanda sovet hakimiyyəti elan edildikdən (1921, 25 fevral) sonra mühacirətdə
yaĢamıĢ, Gürcüstan mühacir təĢkilatının rəhbərlərindən biri kimi geniĢ fəaliyyət göstərmiĢdir.
JURNALĠS TLƏR VƏ ƏDĠBLƏR ĠTTĠFAQI - A zərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə qeyri-hökumət
yaradıcılıq birliyi. 1919 ilin oktyabrında yaradılmıĢdı. Həmkarlar ittifaqı səciyyəsi daĢıyan qurum milli mənsubiyyətindən
asılı o lmayaraq, jurnalist və yazıçıları b irləĢdirirdi. Sədri L.P.Umanski, sədr müavini Xəlil Ġbrahimov (Xəlil Ġbrahim),
xə zinədarı Xudadat bəy Əzizov idi. Üzeyir Hacıbəyli ittifaqın idarə heyətinin üzvü olmuĢdur. Niza mnaməsinə əsasən, bü-
tün mübahisəli məsələlərə təĢkilatın nəzdində yaradılmıĢ arbitraj komissiyasında baxılırdı. Ġttifaq fəal mədəni-maarif və
xeyriyyəçilik fəaliyyəti göstərirdi. Be lə ki, 1919 ilin noyabrında ittifaqın yoxsul üzvləri üçün pul fondu yaradılmıĢ,
noyabrın 23-də fondun nəfınə tamaĢa göstərilmiĢdi. Elə həmin va xt "jurnalist günü"nün keçirilməsi qərara alın mıĢ,
Dövlət Teatrında (indiki Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatırı) tamaĢa-bal təĢkil edilmiĢ, jurnalist günü ilə əlaqədar
bir gün-lük qəzet buraxılmıĢdı. Jurnalistlər və ədiblər ittifaq ı Azərbaycanda demokratik mətbuatın inkiĢafında,
Cümhuriyyət ideyalarının, hökumətin həyata keçirdiyi ictimai-siyasi, iqtisadi və sosial-mədəni tədbirlərin
iĢıqlandırılmasında mühüm rol oynamıĢdır. Ġttifaq Aprel işğalı (1920) nəticəsində fəaliyyətini dayandırmıĢdır.
80
K
KADETLƏRĠN BAKI ġÖBƏSĠ - Rusiyanın ilk
libera l tə mayüllü konstitusion-demokratla r (kadetlər)
partiyasının Bakıdakı Ģöbəsi. Təsis yığıncağı 1906 il
yanvarın 7-də keçirilmiĢdi. Bakı kadetləri, əsasən, Moskva
və Peterburq kadetlərinin proqra mın ı qəbul et miĢdilər.
Ətraflı məlu mat üçün bax Xalq azadlıq partiyasının
(k adetlərin) Bakı şöbəsi məqaləsinə.
"KASPĠ" - ictimai-siyasi, ədəbi qəzet. 1881 ilin
yanvarından 1919 ilin martınadək Bakıda rus dilində nəĢr
olunmuĢdur. 10065 nö mrəsi çıxmıĢdır. Ġlk 28 nömrəsi
həftədə iki dəfə, 1881 ilin iyulundan həftədə 3 dəfə, 1884
ildən isə gündəlik çıxmıĢd ır. "Kaspi"nin yaradılması
ideyası "Ba-kinskiye izvestiya" qəzetinin redaktoru V.V.Ku zmino məxsus idi. Mü xtəlif vaxtlarda qəzetin redaktorları
və naĢirləri V.Ku zmin, V.Liç kus -Xo mutov, Əlimə rdan bəy Topçubaşov, Həsən bəy Zərdabi, Əli bəy Hüseynzadə və
b. olmuĢlar. 1897 ildə "Kaspi"ni Hac ı Zeynalabdin Tağr mıĢ və qəzetin redaktorluğunu Ə.TopçubaĢova həvalə
etmiĢdir. Qəzet in 133-cü sayında dərc edilmiĢ "Redaksiyadan" adlı yazıda "neft s əltənətinin paytaxtı" olan Ba kıda,
ümu miyyətlə, Qafqazda, Orta Asiyada əhalinin yaĢayıĢı
81
adət-ənənələri, d ini ilə bağlı məsələlə rin qəzetin səhifələ rində iĢıqlandırılacağı vəd
olunurdu. H.Z.Tağıyev milli ziyalıları qəzetin ətrafına toplayırdı. Rusca çıxmasına
baxmayaraq, 90-cı illə rdən etibarən "Kaspi"nin səhifələrində milli məfkurə məsələ ləri geniĢ
yer aldı. "Kaspi" Ə.TopçubaĢovun, habelə sonralar Ə.Hüseynzadənin, H.Zərdabinin
redaktorluğu dövründə rusdilli ,milli düĢüncəli mətbuat orqanına, milli ideyanm baĢlıca
mü zakirə mərkəzlərindən birinə çevrildi. Mütərəqqi, demokratik Azərbaycan ziyalılarının
görkəmli nü mayəndələri - H.Zərdabi, F.Köçərli, M.Mahmudbəyov, Ə.Ağayev (A ğ a o ğ 1
u), M.ġahtaxtinski, C.Məmmədqulu zadə və b. "Kaspi" ilə əməkdaĢlıq edird ilər. Qəzet öz
səhifələrində Azərbaycanın ictima i-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatının bütün sahələrini
iĢıqlandırılırdı.
1-c i və 2-ci səhifələ rində, bir qayda olaraq, e lanlar, b ild iriĢlər, re kla mlar, felyetonlar,
2-c i və 3-cü səhifə lərdə Rusiyaya dair ü mu mi xəbərlər, yerli xronika , Ģəhər dumasının ic lasları haqqında materiallar,
mü xtəlif hadisələr - ixtiralar, yeniliklər, teatr və musiqi, ayrı-ayrı ö lkələrin təhsil sistemi haqqında yazılar, Azərbaycan
və rus ədəbiyyatmdan nümunələr dərc olunurdu. "Kaspi"nin " Gündəlik həyatdan", "Bizə yazırlar", "Özgə
diyarlardan", "Məhkəmə xronikası", "Kaspinin mə ktubları", "Arabesklər", "Eskizlər" və b. rubrika ları vardı.
"Arabesklər" və "Eskizlər" rubrikalarında Ģəhər
dumasın m və idarəsin in fəaliyyəti tez-tez tənqid
olunurdu. 1901-07 illərdə "Kaspi"nin bir səhifədən
ibarət xüsusi əlavəsi də buraxılırdı. Burada Rusiya
Teleqraf Agentliy inin dünyadakı hadis ələr haqqında
mə lu matla rı,
dünya mətbuatının səhifələrindən
xü lasələr, b irja q iy mətləri və s. çap olunurdu.
Qəzet in xüsusi "Neft Ģöbəsi" idə neft sənayesinin
vəziyyətinə, ay rı-ayrı Ģirkətlə rin fəa liyyətinə, neft
hasilatına və satıĢına dair materiallar dərc edilirdi. 1905
ildə Ba kıda ermən ilə rin a zərbaycanlılara qarĢı
törətdikləri soyqırımları zamanı "Kaspi" əsl fədakarlıq
göstərmiĢ, uydurma ermən i təbliğatına sinə gərmiĢdi.
Ermənilər bütün dünyaya Bakıda müs əlmanların ə li
ilə guya "10-15 min ermən i ö ldürüldüyü barədə"
yalanlar yay mağa baĢladığı və Rusiyanın paytaxt
Ģəhərlərində çıxan "Birjevıye vedomosti", "Sankt-
Peterburqskiye vedomosti", "Novosti", "Rus" və b.
qəzetlər erməni saxtaka rlıqlarını yaydığı za man
"Kaspi"nin əməkdaĢları bu barədə bir çox həqiqətlə ri
üzə çıxarmıĢ və qəzetin səhifələrində dərc etmiĢdilər.
Hətta bəzi ermən ilə r öz sa xtaka rlıqla rına görə
"Kaspi" vasitəsilə ü zr istə mək məcburiyyətində
qalmıĢdılar. 1918 ilin martında bolĢevik-daĢnak
quldurlarının Bakıda a zərbaycanlılara qarĢı törətdiyi
soyqırımı zaman ı "Kaspi" qəzetinin mətbəəsi də
yandırılmıĢdı.
Əd.:
Azərbaycan
dövri
mətbuatı,
1832-1920.
Biblioqrafiya. B., 1987; Axundov N., Sənədlərin dili ilə, B., 1980;
Zeynalov N., Azərbaycan mətbuat tarixi, B., 1973 Мовлаева
С.А., Пропаганда русской и азербаиджанской литературы на
страницах газеты «Каспий», Б., 1983.
KAZIM QARABƏKĠR PAġA
(1882,
Ġstanbul - 1948, orada) - Türkiyənin görkəmli hərbi
və dövlət xad imi, Atatürk ün yaxın silahdaĢlarından
biri. Ali hərb i təhsil almıĢ, Ba lkan (1912-13) və
Birinci dünya (1914-18) müharibələ