63
xalq ın mədəniyyət abidələri də məhv edilirdi. Ennəni daĢnaklarının Bakıdakı " modəniyyət genosidi" mətbuatda
ayrıca möv zuya çevrilmiĢdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Mirzə Bala Məmməd zadə, Sey id Hüseyn
həyəcanlı yazılarla ç ıxıĢ ed irdilər. ġəhər me marlığ ma ən böyük qəsdin ünvanı kimi "Ġs mailiyyə" seçilmiĢdi. 1918 ilin qanlı
mart günlərində erməni-daĢnak quldurları bolĢevik vandalları ilə birlikdə "Ġs mailiyyə"ni talan ed ib tamamilə
yandırmıĢdılar. "Azərbaycan", "Ġstiqlal", " Bəsirət" və baĢqa milli mətbuat orqanlarında dərc edilən yazılarda "Ġsmailiyyə"
binasının baĢına gətirilən dəhĢətlərdən, onun gələcək taleyindən ürək ağrısı ilə söhbət açılırdı. Seyid Hüseyn və Əlabbas
Müznib bu yöndə daha çox iĢ görürdülər. "Ġsmailiyyə yanğını" bədii-ictimai likirdə də bir yanğına çevrilmiĢdi. " YaĢıl
qələ m" ədəbi birliyi hə min mövzuda ən yaxĢı bədii əsər üçün müsabiqə də elan etmiĢdi. Bu müsabiqədə birinci yeri Seyid
Hüseynin 1919 ildə yazdığ ı "Həzin bir xatirə. "İsmailiyyə" adlı hekayəsi tutmuĢdu. Ədib "Ġsma iliyyə"ni xalqın arzu və
əməldən tikdiyi azadlıq və istiqlal məbədgahı kimi, "milli ənənələrimizin doğulduğu yer", "Azərbaycan hürriyyəti və
istiqlaliyyəti məfkurəsini bətnində bəsləyən və ərsəyə yetirən ana" kimi tərənnüm edird i. Müəllif "bu abidə b ir ço x Ģad və
qəmli günlərin Ģahidid ir" de mə klə "Nicat" və "Sə fa" maarif cə miyyətlərinin, "Səadət" ruhani cə miyyətinin, cahan savaĢı
illərində "QardaĢlıq kö məyi" idarəsin in burada yerləĢdiyini yada salırd ı. Seyid Hüseyn bu binanı ən çox ona görə
müqəddəs sayırdı ki, Qafqaz müsəlman larının b irinci qurultayı burada keçirilmiĢ, "mu xtariyyət və ədəmi-mərkəziyyət"
fıkri burada yaran mıĢdı. Yazıçı bu möv zunu yenidən iĢləyərək "Ġsmailiyyə" adı ilə "Ġstiqlal" qəzetində (1920, 4 fevral) dərc
etdirmiĢdi. Sey id Hüseyn burada keçirilən "gurultulu iclaslan, məslək mübarizələrini "yada salaraq, fəryadla bildirirdi ki,
"yandırılan nə "Müsavat" bürosu, nə də "Hümmət", müsəlmançılıq və sairə fırqə və təşkiiatlardır. Xaincəsinə yandırılan
İsmailiyyə binasıdır, millətimizin müqəddəs azadlıq və istiqlal məbədgahıdır". Lakin hekayə nikbin və rəmzi bir ovqatla
tama mlanır, müəllif məbədgahın həqiqətən yanması xəbərinə "Yalandır, inanma!" deyirdi. "Bilirmisiniz İsmailiyyənin
yandırıla bilmədiyini aləmə isbat edən bir həqiqət hankısıdır? Azərbaycan parlament üzərindəki üçrəngli və səkkiz guşə
yıldızlı təmuc üçün Azərbaycan bayrağı'".
Əd.: Фа туллаев Ш. С., Градостроительство Баку XIX –начала XX вв Б., 1978.
ĠS MAYILƏV RəĢid bəy Əsəd oğlu (1.877, Ġrəvan - 1941, Bakı) - publisist, tarixçi və pedaqoq. Ġrəvan müəllimlər
seminariyasmı b itirmiĢ, "ġərqi-Rus" qəzetində fəaliyyətə
64
baĢlamıĢdır. Bununla yanaĢı, Qafqazda və Rusiyanın mərkəzində çap olunan rusdilli mətbuatda ("Sankt-
Peterburqskiye vedomosti" və s.) məqalələr dərc etdirmiĢdir. Dövrün görkəmli Ģəxsiyyətləri Cəlil Mə mmədquluzadə,
Məhəmməd ağa ġahtaxt lı, Əh məd bəy Ağayev (Ağaoğlu), Əlimərdan bəy TopçubaĢov və b. ilə sıx əlaqə ləri olmuĢ, onla rla
birlikdə fəa liyyət göstormiĢdir. "ġə rqi-Rus" qəzetinin nəĢri dayandırıld ıqdan sonra "Novoye obozreniye" qəzetinin
müsəlman həyatı və Yaxın ġərq Ģöbələrinə rəhbərlik etmiĢdir. "Mü xtəsər Qafqaz tarixi və Zaqafqaziyada zühur edən
məĢhur türk əd ib və Ģairlərinin mü xtəsər tərcü mey ihalları" kitabını (Tiflis, 1905) yazmıĢ, Z.Antonovun "Koroğlu"
pyesini gürcü d ilindən çevirmiĢdir. Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə Nazirlər ġurasında məsul və zifədə
çalıĢ mıĢdır. Cü mhuriyyətin süqutundan sonra Bakıdakı 18 nö mrəli məktəbdə tarix müəllimi iĢləmiĢdir. 1923 ildə
"Azərbaycan tarixi" adlı kitabı çap olun muĢdur. Əsərdə "Mavərayi-Qafqazın e lani-istiqla lı" hissəsi Azərbaycan Xa lq
Cü mhuriyyətinin qurulması ərəfəsindəki vəziyyətə, "Azərbaycan Cü mhuriyyəti" bölməsi isə b ilavasitə onun qurulmasına
və fəaliyyətinə həsr edilmiĢdir. Əsəri: A zərbaycan tarixi, B., 1993.
ĠS MAYILƏV Tağı Mah mud oğlu (1885, indiki ġərur rayonunun Ço maxtur k. - 1958, orada) - Azərbaycamn
istiqlalı uğrunda mübariz. Ġlk gəncliyindən cəsarətli görüĢlərinə görə ġimali Qafqaza sürgün olunmuĢdu. 1902 ildə
Naxçıvan-Ġrəvan dəmir yolunun inĢasında iĢtirak etmiĢdir. Rusiyanın hərbi qüvvə və
texn ikasın ı daĢımaq üçün çəkiləcək ġahtaxtı-Maku-Bayazid dəmir yolunun tikintisində
iĢləyərkən əsgərlər arasında təbliğat iĢi apararaq, "ġahtaxtı fəhlə, kəndli və əsgər ―soveti‖
nin yaradıcılarından (1917), 1918-19 illərdə ġərur mahalına basqın edən daĢnaklara qarĢı
döyüĢçü dəstələrin in təĢkilatçılarından olmuĢdur. ġərur mahalın ın kəndlərin i erməni
quldurlarından təmizləyən türk hərb i hissələrin in tərkibində həmkəndlilərindən ibarət könüllü
döyüĢçü dəstələrində vuruĢmuĢdur. Ġsmayiləv Xok kəndi (Naxçıvan) altında daĢnak ordusuna
son zərbənin endirilməsində göstərdiyi igidliyə görə "Türk çapı" adlanan silah və qəbzəsi
qiymət li daĢlarla bəzədilmiĢ gümüĢ xəncərlə təltif edilmiĢdi. Onun ko mandiri olduğu partizan
dəstəsi 1920 il iyulun 28-də Dərə ləyəz dərəsindən ġərur maha lına hücum edən daĢnak quldur
dəstəsinə qarĢı döyüĢlərdə xüsusilə fərqlənmiĢdi. 1920-22 illərdə Abbasqulu bəy ġadlinskinin
"Qırmızı tabor"unun komandirlərindən id i. Sovet dövründə ġərurda bank və kooperasiya
strukturlarımn təĢkilatçılarından olmuĢdur.
ĠS MAYILZADƏ Ġbrah im (?-?) - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamentinin deputatı. Azərbaycan Milli ġurasınm
"Azərbaycan Məclisi Məbusanının təsisi haqqında qanun " una (1918, 19 noyabr) əsasən seçilmiĢdir. Sosia listlər
fraksiyasına daxil idi.
ĠSRAFĠLBƏYLĠ Ağababa Nəcməddin oğlu (1884, ġamaxı - 1968, Bakı) -
maarifçi ziyalı, yazıçı. ġamaxıda mo llaxanada və dördsinifli Ģəhər məktəbində (1891-
1902) o xu muĢdur. Petrovsk-Portda (Mahaçqala) Nikolay Ģəhər məktəbinin nəzd ində birillik
pedaqoji kurs bitirmiĢ (1903), ibtidai məktəb müəllimi vəsiqəsi almıĢdır. Bakı quberniyasının
Quba və Göyçay qəzalarında (1903-07), Kürdə mir kənd və vağzalətrafı məhəllələ r
mə ktəbində müd ir (1904-07) iĢlə miĢdir. 1907 ildən isə müsabiqə yolu ilə təyinat aldığ ı
Bakıda müəllimlik etmiĢdir. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə xalq maarifi
sahəsində fəaliyyətini dava m etdirmiĢ, 1919 ilin may ında "Bakı v ə ət raf rayonların rürk
müəllimlər ittifaqı"nm sədri seçilmiĢdi. 1919 ildə üç hissədən ibarət 'Təzə elmi-hesab" adlı
dərsliyi çap olun muĢdur. Ġsrafılbəyli bədii-publisistik yarad ıcılıqla da məĢğul olmuĢ,
"Tərəqqi", "Sədayi-həqq" qəzetlərində sosial proble mlərə və tə lim-tərb iyə məsələ lərinə dair
məqa lələ r, "Məktəb" jurnalında müəllifi olduğu və tərcü mələ rdən ibarət uĢaq-hekayələri dərc
etdirmiĢdir. "Səbzəlinin toyu" adlı ko mediyası var. "Ağıllı q ız" (1913), "PiĢik balası" (1913) kitablan n əĢr olunmuĢdur.
Sovet hakimiyyəti illərində Nəriman Nərimanov adına te xn iku mda müə llimlik et miĢ, "Qınnızı günəĢ" (1921) adlı uĢaq
jurnalının redaktoru iĢləmiĢ, "Molla Nəsrəddin" jurnalında mü xtəlif imzalarla 30-a yaxın felyeton dərc etdirmiĢdir. Cəlil
Məmmədqulu zadə Ġsrafılbəylin in bədii-publisistik fəaliyyətini yüksək q iy mətləndirmiĢdir.
Əd:. Məmmədov Ə., Azərbaycan uĢaq ədəbiyyatı, B., 1977; M ə m m ə d o v X., Xalq müəllimi. "Molla Nəsrəddin" yazır, "Azərbaycan
müəllimi"qəzeti,1984; Namazov Q.,Azərbaycan uĢaq ədəbiyyatı, B., 1984.
ĠSRAFĠLBƏYOV ( Q ə d ir l i) Möhsün Nəcməddin oğlu (12.8.1893, ġamaxı - 1941) - ictimai-siyasi və dövlət
xadimi, A zərbaycanda səhiyyə iĢinin təĢkilatçılarından biri, professor (1934). Kiyev Universitetind ə təhsil aldığı dövrdə
(1911-17) tələbə lərin inqilab i nü mayiĢlə rində iĢtirak et miĢ, 1911 ildə Rusiya Sosial-De mo krat Fəhlə (bolĢeviklə r) Part iyası
[RSDF(b)P] sıralarına daxil olmuĢdur. Fevral inqilabından (1917) sonra Bakıya qayıtmıĢ, "Hü mmət" (bolĢevik)
təĢkilatın ın katib i və büro üzvü. RSDF (b) P Bakı Ko mitəsinin və Ba kı Sovetinin üzvü seçilmiĢdir. 1918 ilin ma rtında
Lənkə ran, Cavad, ġa ma xı qəza larının fövqəladə komissarı təyin olunmuĢdur. 1918 ilin iyulunda V Ümumrusiya Sovetlər
qurultayına nümayəndə göndərilmiĢdir. 1918 ilin avqustunda Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (RSFSR) Xalq
Milli ĠĢlər Ko missarlığında iĢləmiĢdir. A z sonra HəĢtərxana göndərilmiĢ, Rusiya Ko mmun ist (bolĢeviklər) Partiyası
[RK(b )P] HəĢtərxan Quberniya Ko mitəsinin, Quberniya Ġcra iyyə Ko mitəsinin üzvü seçilmiĢ, s ədr müavini, səhiyyə
Ģöbəsinin müdiri vəzifələrində iĢləmiĢdir. 1919 ilin mayında RSFSR Xalq Xarici ĠĢ lər Ko missarlığının Yaxın ġərq
Ģöbəsində çalıĢmıĢdır. 1920