65
ildən Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi və Azərbaycan K(b)P Mərkə zi Ko mitəsinin tərkibinə da xil idi. Azərbaycan SSR
Xalq Hərbi-Dəniz ĠĢləri Ko missarlığı Siyasi Ġdarəsinin rəisi iĢləmiĢdir. Nəriman Nərimanovun yaxın silahdaĢı olmuĢ,
partiyadaxili ixtilaflarda onun mövqeyini dəstəkləmiĢdir. 1921-22 illərdə Azərbaycan SSR Xalq Ġctimai Təminat Ko missarı,
1922-34 illərdə Xa lq Səhiyyə Ko missarı iĢlə miĢ, 1934-37 illərdə Azə rbaycan SSR Xa lq Ko mis sarları Soveti yanında
ma lyariya və s. tropik xəstəliklərə qarĢı mübarizə ko mitəsinin sədri vəzifəsində çalıĢmıĢdır.
Azərbaycanda ma lyariya, tra xo ma və s. xəstəliklərin ləğv edilməsində Ġsrafılbəyəvun böyük xid məti olmuĢdur.
Repressiyaya məru z qalmıĢ, ö lü mündən sonra bəraət verilmiĢdir.
Əsəri: Проблемы борьбы с малярией в Азербаиджанской ССР, Б., 1937.
Əd.: Кадырлы А., М. Н. Кадырлы (Исрвфилбеков), Б., 1970.
ĠSRAFĠLOV Ġsrafıl (? -?) - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabiti. 1918 ildən Cümhuriyyət ordusu sıralarında
xidmət etmiĢdir. Azərbaycan Hökumətinin 11 yanvar 1919 il tarixli qəran ilə ona podpolkovnik hərbi rütbəsi verilmiĢdir. Hərbi
nazirin 14 yanvar 1919 il tarixli əmri ilə 1-c i CavanĢir piyada alayının komandiri, 19 fevral 1919 il tarixli ə mri ilə isə hərbi
nazirin yanında tapĢırıq zabiti vəzifəsinə təyin edilmiĢdi. 1919 il iyunun 25-də imzalanmıĢ baĢqa bir əmrlə Ġsrafıl Ġsrafiləv
yenicə formalaĢdırılmağa baĢlayan 5-ci Bakı piyada alayına komandir təyin olunmuĢdu. Lənkəran əməliyyatında və Qarabağda
erməni qiyamının yatırılmasında alayı ilə birlikdə fəal iĢtirak etmiĢdi. Cümhuriyyətin süqutundan sonra Türkiyəyə mühacirət
etmiĢdir.
ĠSTANB UL KONFRANSI (1918) - Mərkə zi Avropa Ġttifaqı ölkə ləri (Almaniya, Avstriya-Macanstan, Türkiyə və
Bolqarıstan) ilə Qafqaz (Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənis-tan və Dağlılar Ġttifaqı) dövlətləri arasında Ġstanbulda ke-çirilməsi
nəzərdə tutulan beynəlxa lq konfrans. Batum müqaviləsi imza landıqdan (1918, 4 iyun) iki gün sonra Gürcüstan hökuməti
Almaniyanın Xarici ĠĢlər Nazirliyinə verdiyi notada Brest-Litovsk sülhü əsasında Dördlər Ġttifaqı ilə Gü rcüstan arasında
əlaqələr yaratmaq məqsədilə konfrans keçirməyi təklif etdi. 1918 il iyunun 9-da Almaniya cavab notasında konfrans
çağırılmasına tərəfdar olduğunu bildirdi, lakin onun təkcə Gü rcüstanla deyil, Qafqazdakı yeni respublikalarla birlikdə
Ġstanbulda keçirilməsini təklif etdi. Almaniya öz müttəfıqlərini və Qafqaz respublikalarını Tü rkiyə vasitəsilə konfransa dəvət
etdi. Ġyunun 17-də Fətəli xan Xoyskinin Gəncədə təĢkil etdiyi 2-ci höku mət kabinəsinin iyunun 18-də qəbul etdiyi ilk
qərarlarından biri Mərkəzi Avropa Ġttifaqı ölkələrinin Ġstanbul konfransına göndəriləcək Azə rbaycan hökumət nümayəndə
heyətini müəyyənləĢdirmək oldu. Nü mayəndə heyətinə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (sədr), Xəlil bəy Xasmə mmədov və
Aslan bəy Səfıkürdski da xil edildi.
Azərbaycan nümayəndələri iyunun 24-də Ġstanbula gəldi. Ġyulun əvvəllərində konfransa gəlmiĢ nü mayəndələr bir
sıra ikitərəfli gizli görüĢlər keçirmiĢ və danıĢıqlar aparmıĢdılar. Ġkitərəfli danıĢıqların gediĢində Qafqaz respublikaların ö z
nüfuz dairələrinə daxil et mək uğrunda Alman iya ilə Türkiyə arasında gərgin mübarizə gedirdi. Bu mübarizədə gürcülər
almanların, azərbaycanlılar isə türklərin tərəfdan o lduqların ı nü mayiĢ etdirirdilər. Ermənilər tərəddüd keçirirdilər.
DanıĢıqların gediĢində Almaniya nü mayəndələri belə b ir qənaətə gəldilər ki, Bakı probleminin həllinin açarı Cənubi
Qafqaz respublikalarmda deyil, məhz Moskvadadır. Ona görə də Almaniya Sovet Rusiyası nümayəndələrinin Ġstanbul
konfransına dəvət olunmasını təklif etdi. Türkiyə bu təklifı qəti surətdə rədd etdi. Bundan sonra almanlar Bakı və
Azərbaycan barəsində Sovet Rusiyası ilə g izli danıĢıqlara g irdilər. Berlində üç aya qədər davam edən Alman iya-Rusiya
damĢıqlan, nəhayət, Brest müqaviləsinə əlavə olaraq, Türkiyədən gizli Almaniya ilə Sovet Rusiyası arasında 27 avqust
saziĢinin imzalanması ilə nəticələndi. 8 fəsil və 17 maddədən ibarət olan saziĢin 6-cı fəsli bilavasitə Qafqaza, 14-cü maddəsi
isə Azərbaycana aid idi. Burada göstərilirdi ki, Almaniya Qafqazdä Gürcüstan hüdudlarından kənarda gedən hərbi
əməliyyatlarda hər hansı üçüncü dövlətə heç bir əməli yardım etməyəcək. Rusiya Bakı vilayətində neft hasilatını bütün
imkanları da xilində art ıracağın ı, çıxarılan neft in dörddə bir hissəsini isə hər ay Almaniyaya verəcəyini vəd edirdi (ba x
Brest-Litovsk sülh müqaviləsinə əlavə məxfi saziş). SaziĢin Qafqa za aid hiss əsi, ilk növbədə, Azərbaycan Cümhuriyyətinin
ərazi bütövlüyünə qarĢı yönəlmiĢdi. Bu məsələ ilə əlaqədar M.Ə.Rəsulzadə Ġstanbuldan Azərbaycan Cümhuriyyəti
Höku mətinə yazırdı: "Siz Bakını tutmalısınız ki, hamı baş vermiş fakt qarşısında qalsın".
1918 il sentyabrın 15-də Qafqaz Ġslam Ordusu və Azərbaycan hərbi qüvvələri Bakını azad etdi. Bu, Tələt paĢanın
Berlində alman larla apard ığı danıĢıqlara , həqiqətən, c iddi təsir göstərdi. Sentyabrın 23-də imza lan mıĢ A lmaniya-Os manh
protokolu ilə A lmaniya Rusiya ilə bağlad ığı 27 avqust saziĢindən rəsmən imt ina etdiyin i b ild ird i və A zərbaycanı
diplo matik cəhətdən tanıyacağını və ilk addım kimi, Ba kıda tezliklə konsulluq açacağını vəd etdi. 1918 ilin payızında
Almaniya-Türkiyə blokunun dünya müharibəsində məğ lubiyyəti nəticəsində oktyabrın 30-da Türkiyə Ġngiltərə ilə ağır
Ģərtlərlə Mudros ba rışığını {1918) imzalamağa məcbur o ldu. Mudros barıĢığının 11-ci maddəsinə gorə, Türkiyə orduları
Cənubi Azə rbaycanı və Cənubi Qafqa zı tərk et mə li id i.
1918 il oktyabrın axırlarında Ġstanbul konfransında iĢtirak etmək üçün Türkiyəyə getmiĢ Azərbaycan nümayəndə
heyəti Mərkə zi Avropa ö lkə lərinin Cü mhuriyyətin istiqlaliyyətini tanıyacaqlarına ü mid lərini itirdi və yaranmıĢ böhranlı
vəziyyətdə konfransın artıq baĢ tutmayacağına ə min olaraq Ba kıya qayıtdı.
Əd.: Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993; Азербаиджанская
Демократическая Республика (1918-1920). Закондательные акты, Б., 1998; Внешняя политика.ю Б., 1998; Топчибашев А.А.,
Дипломатические беседы в Стамбуле (1918-1920), B., 1994.