1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər ən iri həcmli investisiyası olan bu layihə ölkəyə əlavə gəlirlərin axınını və yeni iş yerlərinin açılmasını təmin edəcək. Bundan əlavə, ildə 10 milyon ton maye qaza ehtiyac duyan və hazırda bunu idxal edən Türkiyə zavod vasitəsilə öz hesabına ölkəni maye qazla təmin etmə gücünə malik olacaq. Nəticədə, Azərbaycan Türkiyədə yeni “downstream” bazarlarına çıxışını planlaşdırır. Gürcüstanda uğurla yerləşdikdən sonra “SOCAR” Türkiyənin enerji bazarında istər neft məsulları, istər neft-kimya, istərsə də qaz bazarında artan aktiv rola malikdir. Həm Azərbaycan, həm də Türkiyənin investisiya təcrübəsi hər iki ölkənin yeni iqtisadi mövqeyini əks etdirir. İqtisadi təsirini postsovet məkanında yaymaq uğursuzluğuna düçar olan Türkiyə bu regionda enerji investisiyaları mövqeyini proqressiv olaraq məhdudlaşdırır və karbohidrogen istehsal edən ölkələrlə əməkdaşlığa üstünlük verir. Bundan əlavə, Azərbaycan iqtisadi və siyasi çətinliklərdən sonra sərhədlərindən kənarda, o cümlədən Türkiyədə enerji sektoruna investisiya yatırımına başlayıb. Vaxtilə Türkiyədən investisiya alan Azərbaycan hazırda bu ölkəyə sərmayə yatırır. Belə cərəyan Azərbaycanın Xəzər-Qara dəniz regionunda enerji sahəsində artan lider mövqeyindən irəli gəlir. Bu, həmçinin enerji tərəfdaşlığına əsaslanan yeni münasibətlərin təməlini qoyur. Ɔ Türkiyə enerji qovşağına çevrilə bilərmi? Əvəzsiz əlverişli coğrafi vəziyyəti, Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşməsi Türkiyəni geniş regionun enerji qovşağına, beynəlxalq leksikonda qəbul olunmuş terminlə desək “hub”ına və regionda nəhəng neft, qaz, neft-kimya və neft məhsullarının satış mərkəzinə çevirməyə imkan verir. Türkiyə dünyanın karbohidrogen ehtiyatlarının 70%-nin cəmləşdiyi Xəzər dənizi, Rusiya, Yaxın Şərq və Şimali Afrika regionlarının neft, ənənəvi və qeyri-ənənəvi qaz resurslarını öz ərazisindən nəql etmək gücünə malikdir. Əgər mövcud olan və planlaşdırılan bütün qaz boru xətləri işə düşərsə və onların vasitəsilə Türkiyə təbii qazı ərazisindən nəql edərsə, nəql olunan qazın həcmi 100 milyard m 3 -ə çata bilər. Lakin sadalanan geniş regionun karbohidrogen məsullarının satış mərkəzinə çevrilməklə yanaşı Türkiyə bu vəzifəni yerinə yetirməkdə uğursuzluğa da düçar ola bilər. Bunun səbəbini Türkiyənin regionda həyata keçirdiyi xarici siyasət, onun enerji-tranzit məsələlərinə və ölkədaxili enerji infrastrukturuna yanaşma tərzi və ümumilikdə, Türkiyənin dünyada bu gün tutduğu yerə dair qeyri-müəyyənlik, həmçinin onun Avropaya cəlb 91 Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər olunmasındakı fərqli vəziyyətdə görmək olar. Bütün bunlar onu deməyə əsəs verir ki, Türkiyənin qaz satış mərkəzinə çevrilməsi onun öz əlindədir. Bu məqsədin əldə olunması üçün Türkiyə ilk növbədə ölkə daxilində bazarın liberallaşdırılması yolunu seçməli və bu istiqamətdə müəyyən işlər görməlidir. Aydın məsələdir ki, Türkiyə fiziki və coğrafi olaraq artıq enerji mərkəzidir. Ölkə ərazisindən keçən nəhəng və ildə 50 milyon ton neft nəql edən BTC neft boru kəməri, həmçinin, qaz boru xətləri bunu deməyə əsas verir. Mövcud qaz xətləri vasitəsilə Türkiyə ölkəsinə külli miqdarda qaz idxal edir: Tükiyə-İran boru xətti ilə Ankaraya ildə 10 milyard m 3 qaz, Bakı-Ərzrum xətti ilə 6,6 milyard m 3 , “Mavi axın” vasitəsilə Rusiyadan ildə 16 milyard m 3, həmçinin, Ceyhan limanına Əlcəzair və Nigeriyadan 5,2 milyard m 3 maye qaz 12 idxal olunur. Bundan əlavə, Türkiyə planlaşdırılan və qısa müddət ərzində reallaşması gözlənilən Transxəzər boru xətti ilə 16 milyard m 3 türkmən qazı, Türkiyə-İraq boru xətti ilə ildə 10 milyard m 3 və Ərəb qaz boru xətti vasitəsilə ildə 10 milyard m 3 Suriya qazını idxal edib, sonradan Avropa bazarlarına nəql etməyi planlaşdırır. Həmçinin, Türkiyə üzərindən Azərbaycan qazının Suriyaya nəqli haqda 2010-cu ildə memorandum imzalanıb və gələcəkdə 1 milyard m 3 həcmində qazın ixracı nəzərdə tutulur. Bu qaz kəmərinin son qolunun cəkilməsinin 2012-ci ildə bitməsi planlaşdırılırdı, lakin “ərəb baharı”ndan sonra, çox güman ki, boru kəmərin istismara verilməsi bir qədər uzanacaq. Rəsmi Ankara ölkənin cənub və şimal limanlarında maye qazı qəbul etmək məqsədilə yenidən qazlaşdırma zavodları tikir və gələcəkdə bunlardan maye qaz hesabına daxili təlabatı ödəmək və qazın tranzitini artırmaq üçün istifadə edəcək. Bundan əlavə, Türkiyə İraqın qaz yataqlarına böyük ümid bəsləyir və Ərəb qaz xətti vasitəsilə gələcəkdə İraqın şərqində yerləşən nəhəng “Akkas” yatağından qaz nəql etməyi planlaşdırır. Həmçinin, İraqda yerləşən ümidverici neft və qaz yataqlarının hasilatı və onları nəqletmə layihələri türk şirkətləri tərəfindən işlənilir. Yeni Çamçamal və Xor-Mor yataqlarının Türkiyənin cənub hissəsi ilə birləşdirilməsi haqqında təkliflər artıq ölkənin müvafiq hakimiyyət orqanına təqdim olunub və plana görə, Şimali İraqdan Türkiyə qaz xəttinə birləşəcək 180 kilometrlik boru kəmərinin tikintisi 2014-cü ildə sona çatacaq. Şübhəsiz, bütün bunlar Türkiyəni regionda fenomenal boru xətlər qovşağına çevirir. Lakin bu qovşaq ölkəni “hub” adlandırmaq hüququ 12 http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=dogalgaz&bn=221&hn=&nm=384& id=40694 (October 28, 2011) Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|