48
9. Dolu YağıĢı Ġçin Türkiye’nin Yüksek Atmosfer Klimatolojisi
Dolu yağıĢı sırasında atmosferdeki genel formasyon önemli ölçüde değiĢmektedir.
Kuvvetli kararsızlık buna örnek olarak verilebilir. Atmosfer formasyonundaki değiĢim bazı
durumlarda birden (0-6 saatte), bazı durumlarda ise birkaç gün önceden baĢlamaktadır.
Formasyondaki değiĢimin gözlenebilmesi için yüksek atmosfere rasatlarının iĢlenmesiyle elde
edilmiĢ parametrelerdeki değiĢimin, kritik ve eĢik değerlerinin takip edilmesi ve açık bir
Ģekilde bilinmesi gerekmektedir.
ÇalıĢmamızın bu bölümünde, yukarıdaki amaç doğrultusunda, Türk Ravinsonde
Ġstasyonları’na 1980 – 2005 yıllarına ait rasatlar kullanılmıĢtır. Yine aynı periyottaki
(1980-2005) dolu yağıĢı olan günlere ait önemli olan yüksek atmosfer parametreleri söz
konusu ravinsonde rasatlarından hesaplanmıĢtır. Dolu yağıĢı 00 UTC ile 12 UTC arasında
olmuĢ ise 00 UTC rasadı, 12 UTC ile 00 UTC arasında olmuĢ ise 12 UTC rasadı
kullanılmıĢtır.
Kullanılan önemli yüksek atmosfer parametreleri, Adyabatik ĠĢlemler ve Önemli
Meteorolojik Seviyeler, Atmosfer Nemliliği, Kararsızlık Ġndeksleri, Kararsızlık Bakımından
Önemli Olan Bazı Temel Parametreler ve Önemli Konvektif Hava Analiz Parametreleri
olarak beĢ ana grupta toplanmıĢtır.
Adyabatik ĠĢlemler ve Önemli Meteorolojik Seviyeler Ģu Ģekildedir: LCL seviyesi
(LCL, hPa), LFC Seviyesi (LFC, hPa), EL Seviyesi (EL, hPa), Deniz Seviyesinden Ġtibaren
Islak Termometre Sıcaklığının 0
0
C’ye DüĢtüğü Yükseklik (WBZ, m, height of the wet-bulb
zero).
Atmosfer Nemliliği bakımından Ģu parametreler kullanılmıĢtır: Yer ile 700 hPa
Seviyesi Arasındaki Ortalama Nispi Nem (RH
yer-700
, %), YağıĢa Geçebilir Su Buharı Miktarı
(PW, mm, precipitable water).
Kararsızlık Ġndeksleri Ģu Ģekildedir: Showalter Ġndeksi (SSI,
0
C), Lifted Ġndeksi (LI,
0
C), K Ġndeks (KI,
0
C), Total Total Ġndeks (TTI,
0
C), KO Ġndeks (KO), Sweat Ġndeks (Sweat).
49
Kararsızlık Bakımından Önemli Olan Bazı Temel Parametreler Ģunlardır: Konvektif
Sıcaklık (KS,
0
C) , 850 ile 600 hPa arasındaki sıcaklık farkı (T
850-600
,
0
C), 1000 hPa ile 500
hPa arasındaki tabaka kalınlığı (H
1000-500
).
Önemli Konvektif Hava Analiz Parametreleri Ģunlardır: Yer-3000 m Arasındaki Wind
Shear (W
yer-3000
, knot), Storm Relative Helicity (SRH, m
2
/s
2
), Bulk Richardson Number
(BRN), Energy Helicity Index (EHI), CAPE (J/kg).
Ayrıca Fawbush-Miller Yöntemi kullanılarak olası dolu çapları hesaplanmıĢtır. Elde
ölçülmüĢ olan dolu çapı değerleri olmadığı için dolu çapının hesaplandığı gün ile dolu yağan
gün biri biriyle oranlanarak yüzde oranı 00 ve 12 UTC için % 65 olarak bulunmuĢtur.
ÇalıĢmada 1980-2005 yılları arasındaki, Samsun, Ġstanbul, Ankara, Ġzmir, Isparta,
Diyarbakır ve Adana ravinsonde istasyonlarına ait dolu yağıĢı olan günler kullanılmıĢtır. Söz
konusu günlerin 00 ve 12 UTC periyotlarındaki dağılımı Ģu Ģekildedir:
ĠSTASYON ADI
00Z
12Z
SAMSUN
6
11
ĠSTANBUL
2
4
ANKARA
16
52
ĠZMĠR
31
26
ISPARTA
11
34
DĠYARBAKIR
10
40
ADANA
4
16
TOPLAM
80
183
GENEL TOPLAM: 263
Tablo 9. Dolu YağıĢının 00 ve 12 UTC’ye göre Dağılımı
Tablo 9’dan görülebileceği üzere 00 UTC periyodunda 80, 12 UTC periyodunda ise
183 adet dolu hadisesine rastlanılmıĢtır. Dünyada (örneğin Alberta’da) bu tip araĢtırmalarda
80 veya 90 dolu yağıĢının kullanıldığı göz önünde bulundurulursa, genel toplamdaki 263 adet
dolu yağıĢı oldukça yeterlidir.
Tablodan deniz seviyesine yakın olan istasyonlardaki dolu yağıĢının yüksek
istasyonlara nazaran daha az olduğu açık bir Ģekilde dikkati çekmektedir. Bunun daha önceki
bölümlerde açıklandığı üzere dolu – yükseklik iliĢkisinden kaynaklandığı düĢünülmektedir.
50
Ġzmir diğer sahil istasyonlarımıza oranla bir miktar değiĢiklik göstermektedir. Bunun nedeni
de sahil bölgesi olmasına rağmen Ġzmir’de topografyanın etkin olduğu sonucunu
doğurmaktadır. Önceki bölümlerde açıklandığı üzere dolu – topografya iliĢkisi Ġzmir’de ön
plana çıkmaktadır.
Ġstanbul’daki 00 ve 12 UTC periyotlarındaki dolu sayısı oldukça düĢük olduğu için
çalıĢmanın sağlığı bakımından bu değerler çalıĢma dıĢı bırakılmıĢtır.
Dolu yağıĢını temsil eden 00 ve 12 UTC periyotlarındaki hesaplanan yüksek atmosfer
parametreleri öncelikle 00 UTC, 12 UTC ve 00, 12 UTC’nin birleĢtirilmesiyle birlikte tablo
Ģeklinde verilmiĢtir. Ayrıca söz konusu parametrelerin 00 ve 12 UTC için ayrı ayrı ravinsonde
istasyonlarına göre değiĢimleri grafik Ģeklinde özetlenmiĢtir.