1. Firma tushunchasi. Tadbirkorlik firmalarining asosiy shakllari

Moliyaviy xolding faqat maxsus nazorat va boshqaruv maqsadlarida tuziladi. Sarmoyasining 50 foizidan ko`pini boshqa emitentlarning qimmatli qog`ozlari va boshqa moliyaviy aktivlar tashkil qiladigan xolding moliyaviy xolding hisob­lanadi. Moliyaviy xoldinglar avktivlari tarkibiga faqat qimmatli qog`ozlar va boshqa moliyaviy aktivlar, shuningdek, xoldingni boshqarish apparatining faoliyatini ta’minlash uchun bevosita zarur bo`lgan mol-mulk kirishi mumkin.
Moliyaviy xoldinglar faqat investisiya faoliyati bilan shug`ullanish huquqiga ega, faoliyatining boshqa turlari bi­lan shug`ullanishga ruxsat berilmaydi
Ular sho`’ba korxonalarning ishlab chiqarish va tijorat faoliyatlariga aralashish huquqiga ega emas. Moliyaviy xol­ding vakillari faqat sho`’ba korxonalarning aksiyadorlari yig`ilish-larida qatnashishi mumkin. Ularga kuzatuv kengashi, boshqaruv va sho`’ba korxonalarini boshqaradigan boshqa organlarga kirishga ruhsat berilmaydi.
Moliyaviy xoldinglar o`zlariga tegishli aksiyalar bilan faqat tashkil qilingan qimmatli qog`ozlar bozorida, ya’ni fond birjalarida bitimlarni amalga oshiradi. Bu talabni bajarmaslik amalga oshirilgan bitimlarning bekor qilinishiga sabab bo`ladi.
Aralash xolding – nazorat va boshqaruv vazifalari bilan bir qatorda sanoat, savdo, transport, kredit-moliya va boshqa sohalarda tadbirkorlik faoliyati bilan ham shug`ullanish maqsadlarida tuziladi.
O`zbekistan Respublikasi qonunchiligiga binoan xol­ding kompaniyalari quyidagi yo`llar bilan tashkil etiladi:
- yirik korxonalarni qayta tashkil qilishda ularning tarkibiy bo`linmalarini mustaqil yuridik shaxs (sho`’ba korxonalar) sifatida bunyod etish yo`li bilan;
- yuridik jihatdan mustaqil korxonalarning aksiya paketlarini birlashtirish yo`li bilan;
- yangi aksiyadorlik jamiyatlarini ta’sis etish yo`li bilan.
Xoldinglar monopoliyaga qarshi organning ruxsati bilan tashkil etiladi. Xoldingni tashkil etishga ruxsat olish uchun monopoliyaga qarshi organga boshqa hujjatlar bilan birga:
- nizom loyihasi;
- xoldingni tuzishga xohish haqida bayonnoma yoki ta’sischilar shartnomasi;
- tuziladigan xoldingga kiritish uchun tavsiya qilinayotgan korxonalar ro`yxati;
- shu korxonalardan har qaysisining xo`jalik faoliyati turlari va hajmi haqidagi ma’lumotlar topshiriladi.
Agar xoldingni tuzish biron bir mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish monopoliyasiga olib keladigan bo`lsa, bunday xoldingni tuzishga ruxsat berilmaydi.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov o`zining “Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo`lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir” nomli kitobida O`zbekiston iqtisodiyotida davlatning ishtirokini tanqidiy qayta ko`rib chiqish xususida to`xtalib o`tib, davlatning ishtiroki avvalombor, elektr energetika, transport va ishlab chiqarish infratuzilmasi singari davlat ishtirokidagi korxonalar iqtisodiyotning barqaror faoliyat ko`rsatishini ta’minlayotgan, tabiiy monopoliyalarga asoslangan sohalarda saqlab qolinib, davlatning xo`jalik faoliyatidagi ulushini tubdan qisqartirish bo`yicha maxsus dasturni qabul qilish maqsadga muvofiq bo`lishi haqida aytib o`tganlar.
Ushbu dasturda samarasiz davlat korxonalarini tugatib, ularni, jumladan, ochiq va oshkora savdolar orqali tegishli investisiya majburiyatlari bilan “nol” qiymatida sotish orqali to`liq xususiy mulk shakliga o`tkazish kerakliga haqida to`xtaldilar va korporativ yoki aksiyadorlik birlashmalarimizning faoliyati samaradorligini tanqidiy baholashni dolzarb masala sifatida ko`tarib o`tganlar.
Bu, birinchi navbatda, aksiya paketlariga davlat egalik qilayotgan aksiyadorlik jamiyatlarining faoliyatiga taalluqlidir.O`zbekistonda faoliyat ko`rsatayotgan aksiyadorlik kompaniyalarining tajribasidan foydalangan holda, mahalliy sarmoyadorlar qatorida xorijiy aksiyadorlar ham aksiya egalari bo`lishi kerakligi, aasiyadorlik jamiyatlarini ayni shunday asosda tashkil etish bizning manfaatlarimizga ko`proq mos kelishi ko`rsatib o`tilgan.³