1 мъаруза ўЎҒғҚқҲҳ

Asosiy qatorlar jadvali. 
 
Asosiy katorlar 
Afzalrok 
son raqami 
Logarifm-lar 
mantissasi 
Sonlarning 
xisoblangan 
kattaligi 
Asosiy kator 
sonlaridan 
xisoblangan 
kattaliklarning 
ayirmasi, % 
R R 5 
R 
10 
R 
20 
R 
40 
1,00 
1,00 
1,00 
1,00 
0 
000 
1,0000 
0 
1,06 
1 
023 
1,0593 
+0,07 
1,12 
1,12 
2 
050 
1,1220 
-0,18 
1,18 
3 
075 
1,1885 
-0,71 
1,25 
1,25 
1,25 
4 
100 
1,2589 
-0,71 
1,32 
5 
125 
1,3335 
-1,01 
1,40 
1,40 
6 
150 
1,4125 
-0,88 
Bu qatorlar asosida GOST 3666-69 bo‗yicha 2,5-710 mm oraliklardagi chizikli 
o‗lchamlar - parametrlar standartlashtirilgan.

---

151 
Bundan tashqari xalqaro elektrotexnik komitet (MEK) tomonidan belgilangan 
E3, E6, E12, E24, E48, E96 elektrotexnikada, xususan, radiotexnikada keng 
qo‗llaniladi: E3=
3
10
=2,2; E6=
6
10
=1,5 va hakozo. 
Maxraji 
40
10
bo‗lgan
 
geometrik qatorda 375, 750, 1500 va 3000 sonlari mavjud 
bo‗lib, elektrotexnika sohasida juda qulay. Assinxron elektr motorlarning daqiqadagi 
aylanishlar soni bilan bog‗liqdir.
 
Standartlashtirishda parametrli qatorlarning oraliq diapazonini tanlash.
 
R5, R10, 
R20, R40 ,R80 parametrli qatorlar chegaralar bilan cheklanmagan. Masalan, R5 
(…40…) ko‗rsatmada R5 qator quyi va yuqori chegaralar bilan cheklanmagan, ammo 
40 sonini majburan o‗z ichiga oladi.
R10 (1,25…) ko‗rsatmada R10 qator, 1,25 quyi cheklanishga ega. R20 (..40) 
ko‗rsatmada R20 qator 40 yuqori cheklanishga ega. R40 (…75…100) ko‗rsatmada 
R40 qator 100 yuqori cheklanishga ega bo‗lib, 75 bilan quyi cheklanmagan va albatta 
75 ni o‗z ichiga olgan bo‗ladi.
Maqbul sonlar qatorini xosil qilishda ba‘zan har ikkinchi hadini yoki 3-hadini 
parametrlar tarqalishini va ularning sonli qiymatiga qarab tanlash ham mumkin, ya‘ni 
xosilaviy katorlardan foydalanish imkoni bor.
Masalan: R5/2(1…10) har bir 2-hadlardan tashkil topib, bir va 10 quyi hamda 
yuqori cheklanishga ega bo‗lgan
 
hosilaviy R5 qator; R10/3 (…80…) har bir 3-
hadlardan tashkil topib, 80 ni o‗z ichiga olgan, quyi va yuqori cheklanmagan 
hosilaviy R10 qator.
Parametrli qatorlar diapazonini tanlashda quyidagilarni inobatga olish zarur: 

ishlab chiqarishning va iste‘molning o‗sishini bashorat (Bashoratlashlash) 
bilan, loyixalanayotgan parametrlar qatoridan foydalanish; 

agregatlashtirish asosida buyumlarning har xil variantlaridan foydalanish; 

parametrli qatorlarni yetarlicha uzoqabadiyligi va istiqbolli rivojlanishini 
ta‘minlash maqsadida va boshqa muayyan holatdarda. 
Ko‗pchilik mashina va jixozlar guruhi uchun diapazon tanlashda kuyidagicha: 

texnik xavfsizlik bo‗yicha; 

mazkur buyumning ba‘zi bir oraliqlarda samaradorligi; 

mazkur mashina yoki buyumning boshqa jixozlar bilan birgalikda foydalanish 
imkoni borligi; 

tabiiy sharoit va muayyan qonuniyatlarga ko‗ra cheklanishning zarurati. 
 

---

152