1-mа`ruzа mashina va mexanizmlar dinamikasi fanidan muammolari va vazifalari

10.2. Tebranuvchi sistemalarga ta’sir qiluvchi kuchlar

• 10.2. Tebranuvchi sistemalarga ta’sir qiluvchi kuchlar
• Hisoblash sxemasini soddalashtirishga intilib, shuni bilish kerakki, berilgan sistemaning hamma inersion xususiyatlarini nazarga olmaslik natijasida dinamik spetsifik masala yechiladi. Mexanik sistemaga tashqi ta’sir qiluvchi kuchlar, shuningdek, uning bog’lanishlaridagi rivojlanuvchi ichki kuchlar o’z tabiati, tebranish jarayonidagi roli bilan turli tumandir.
• Tiklanuvchi kuchlar – bu bog’lanishlarda sistemani muvozanat holatidan og’ishi va unga qaytarishiga intiluvchi kuchlardir. Shuni aytish mumkinki, mexanik sistemalarni tebranish xususiyati – bu faqat shu kuchlarning ta’siridir. Tiklanuvchi kuchning asosiy turi bu qayishqoqlik kuchi hisoblanadi. Oddiy holdagi chiziqli deformatsiyalanuvchi sistemaning tiklovchi qayishqoqlik kuchi sistemaning og’ishiga proporsionaldir; bunda qayishqoq bog’lanish xususiyati to’liq bitta son – bikrlik koeffitsiyenti bilan aniqlanadi. C bikrlik koeffitsiyenti deb, static yuklangan sistemani P kuch bilan, keltirib chiqargan og’ish X orasidagi bog’lanishdur: Р = сх.

Mexanik sistemaning tebranishida, tiklovchi kuchlardan tashqari, tiklovchi kuchlardan tashqari, ishqalanish kuchlari ham bo’lishi kerak. Ular qaytmas ishni bajaradi, natijada mexanik energiyaning dissipatsiyasiga olib keladi, tegishlicha, bunday kuchlar dissipativ kuchlar deyiladi. Bu kategoriyaga mexanik sistemaning tayanchlari va birikmalardagi ishqalanish kuchlari; muhitning qarshilik kuchlari kiradi. Ularda tebranishlar, Sistema elementi materialidagi ichki ishqalanish kuchlari, va nihoyat, amortizatorlarni (dempferlarni) ytuklanishida hosil bo’ladigan kuchlar kiradi.

• Mexanik sistemaning tebranishida, tiklovchi kuchlardan tashqari, tiklovchi kuchlardan tashqari, ishqalanish kuchlari ham bo’lishi kerak. Ular qaytmas ishni bajaradi, natijada mexanik energiyaning dissipatsiyasiga olib keladi, tegishlicha, bunday kuchlar dissipativ kuchlar deyiladi. Bu kategoriyaga mexanik sistemaning tayanchlari va birikmalardagi ishqalanish kuchlari; muhitning qarshilik kuchlari kiradi. Ularda tebranishlar, Sistema elementi materialidagi ichki ishqalanish kuchlari, va nihoyat, amortizatorlarni (dempferlarni) ytuklanishida hosil bo’ladigan kuchlar kiradi.
• Tiklovchi va dissipative kuchlarning xarakteristikalari faqat sistemaning o’zini xususiyatlari bilan aniqlanadi, tegishli kuchlar nafaqat harakatga ta’sir qilib qolmay, o’zlari ham bu harakat bilan boshqariladi, chunki X oshishiga va tezlikka bog’liq.