1-маърўза: Кириш

 
4.2.Dilatometrik termometrlar
 

---

25 
Dilatometrik va bimetalli termometrlarning ishlash prinsipi harorat o‟zgarishida 
qattiq jism chiziqli miqdorining o‟zgarishiga asoslangan. Qattiq jism chiziqli 
miqdorining o‟zgarishi formulasi quyidagicha ifodalanadi:
l
t
 = l
0
 (1 + 

2
t)
(4.3) 
l
t
– t haroratda qattiq jism o‟zunligi; l
0
– shu jismning 0 
0
C
dagi o‟zunligi; 2 – o‟rtacha 
chiziqli kengayish koeffitsienti. 
4.2–rasmda dilatometrik termometrning to‟zilish sxemasi keltirilgan. 
Bu asbobda sezgir element sifatida 
katta chiziqli kengayish koeffitsientiga 
ega bo‟lgan materialdan (jez va mis) 
tayyorlangan naycha 2 qo‟llanilgan. 
Korpus 3 ga kavsharlangan naycha ichida 
sterjen 1 joylashgan. Sterjen chiziqli 
kengayish koeffitsienti kichik bo‟lgan 
material (masalan, invar) dan ishlangan. 
O‟lchanayotgan muhit harorati kutarilishi 
bilan naycha 2 o‟zayadi. Bu hol sterjen 1 
ning sinishiga olib keladi. Shunda prujina 
3 shayn 4 ning bush tomonini pastga 
tushiradi, o‟z navbatida u tortqi 8 va tishli 
sektor 7 orqali strelka 6 va uning uqi 
atrofida aylantiradi. Strelka esa shkala 5 
da o‟lchanayotgan harorat qiymatini 
ko‟rsatadi.
Dilatometrik 
termometrlar 
suyuqliklar haroratini o‟lchashda hamda 
haroratni ma„lum darajada avtomatik 
ravishda 
saqlash 
uchun 
va 
signalizatsiyada qo‟llaniladi. Dilatometrik 
termometrlar 1,5 va 2,5 aniqlik ta„sirida chiqariladi, ularning yuqorigi o‟lchash 
chegarasi 500 (S gacha. 150 (S dan oshmagan haroratlar uchun naycha jezdan, sterjen 
esa invardan ishlanadi, undan yuqori haroratlar uchun naycha zanglamas pulatdan, 
sterjen esa kvartsdan ishlanadi. 
Afzalliklari: 
ishonchliligi 
va 
sezgirligi 
yuqori. 
Kamchiliklari: 
asbob 
o‟lchamlarining kattaligi, haroratning bir nuqtada emas, balki hajmda o‟lchanishi, 
Issiqlik inertsiyasining kattaligi, ko‟rsatkichlarni masofaga o‟zatish mumkin emas.