1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

rasm. Draglayn ekskavatorining tuzilmaviy sхemasi

Cho’michni bo’shatish tortuvchi arqon kuchsizlanishi va vertikal ilgak mahkamlanishining A nuqtasi oldida og’irlik markaziga ega bo’lgan cho’mich burilishish hisobiga amalga oshiriladi. Bunda tirkalma arqoni cho’michga ag’darilish imkonini berib, blokka 11 nisbatan sirpanadi.

Ishchi jihoz darajasidan ortiq bеmalol ishlashi mumkin bo’lsa ham, ko’proq ekskavator turish sathidan pastdagi gruntni qazib olish uchun moslashtirilgan.

Mavzu 37 Konjinslarini buldozer, skreper va yuklagichlar yordamida qazish

Buldozerlar, skreperlar va bir cho'm ichli yuklagichlar qop­ lama jins va foydali qazilmalami qazib-eltuvchi mashinalar bo'lib, karyerlarda kon massasini massivdan yoki maydalangan jins uyumlaridan qazib olib transport vositalariga yuklash yoki jins ag'darmalariga eltib (cho'm ichida tashib) joylashtirish hamda boshqa yordamchi ishlami bajarishda qo'llaniladi. Buldozer yoki skreperlar bilan yuklash ishlari maxsus bunkerlar orqali amalga oshiriladi. Yuklagich mashinalari esa kon massasini bevosita transport vositalariga yuklaydi.
Buldozerlar gusenitsali yoki g'ildirakli yurish mexanizmiga ega bo'lib, g'ildiraklilari past bosimli (0,15-0.175 MPa) shinalar
bilan ta'm inlangan bo‘ladi va yuqori tezlikda (30 km /soat) harakatlanish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Quwati bo ‘yicha buldozerlar (yuntkichlari quwati bo'yicha) o 'ta quw atli (250 kVt dan ham katta), quw atli (150-250 kVt),
o'rtacha quwatli (75-150 kVt) va yengil (75 kVt gacha) turlarga bo'linadi. M urakkab kon-transport sharoitlariga ega bo'lgan karyerlarda gusenitsali buldozerlardan keng foydalaniladi. Hajmi kichik va turli uchastkalardagi qazib-yuklash ishlarni bajarishda g'ildirakli buldozerlardan foydalanish m aqsadga muvofiq hisoblanadi. Buldozerlar unumdorligi baza traktorining quw ati, suriladigan massa kengligi, tashish (surish) masofasi va kon jinslari xususiyatlariga bog'liq (4-jadval).
Tashish masofasi 80 m gacha bo'lganda buldozer samarali ishlaydi. Sochilma konlarda, surish tekisligi qiyaligi yuqori bo'Isa, tashish masofasi 100 m etrva undan ortiq bo'lganda ham buldozer samarali ishlashi mumkin.
G 'ildirakli skreperlar o'ziyurar yoki tortuvchi agregatga tirkalgan cho'm ich (katta hajmga ega) ko'rinishida bo'lib, kon jinslarini qazib olish, kerakli masofaga eltish va uni o'sha yerga to'kish ishlarini bajaradi. Skrepeming ishchi organi tag qismining old tomoniga qirqish pichoqlari o'm atilgan cho'm ich bo'lib, pichoqlar yordamida kon jinslarini qirib oladi va cho'm ichini to'ldiradi. Skreperlar cho'm ichi teleskopik yoki greyferli bo'lishi mumkin. Erkin to'kadigan, majburiy to'kadigan va yarim majburiy to'kadigan turlarga bo'linadi.
Jinslarni crkin to ‘kish cho'm ichni old yoki orqa tomonga to ‘ntarish asosida amalga osliiriladi.
Majburiy to'kishda cho'm ichning orqa devori yordamida jinslami surih cho'm ichdan chiqarib tashlanadi. Yarim majburiy to'kishda jinslami qisman cho'm ichdan surib chiqarish, qisman esa uni to'ntarish asosida bajariladi.
Skreper bilan jinslarni qazib olish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Skreper kayjoyga kelishi bilan uning oldingi to ‘sig‘i ko'tarilib, cho'michi tusliiriladi va uning pichoqlari jinsga tiraladi. Skrepeming harakatlanishi natijasida jinsning kichik qatlami qirib olinib, cho'm ich to'ldiriladi. Qirib olinadigan qatlam qalinligi yumshoq jiiislarda 0.2-0.3 m ni, yaxshi maydalangan zich jinslarda esa 0,1-0.15 m ni tashkil etadi. C ho'm ich jinslarga to'lgandan so'ng skreper uni to'kish joyiga eltib to'kadi.
Jinslarni skreperlar bilan qazib ohsh gorizontal (cho'm ichni to'ldirish gorizontal maydonda bajarilganda) qatlam lar va qiya (asosan transheyalar o'tganda) qatlamlar orqali amalga oshiriladi. Qiya qatlam lar orqali kon jinslarini qazib olinganda qazib olinayotgan jins qatlami qalinligi 20-30% qalin bo'lishi tufayli cho'michni to'ldirish vaqti qisqaradi. Kayjoyning qiyalik burchagi 10-200 ni tashkil etadi. Skreperlash koeffitsiyenti cho'michining to'lganlik koeffitsiyenti (K nk) ni jinslarni cho'm ich ichida ko'pchish (maydalanish) koeffitsiyenti (krk) ga nisbati orqali aniqlanadi va k sk = l,U L 4 bo'lishi mumkin.
Skrepeming soatlik texnikaviy unumdorligi kon jinslari xossalari, cho'mich hajmi, tashish masofasi va harakatlanish tezligiga bog'liq. C ho'm ich hajmi 15 m 3, tashish masofasi 200 m bo'lganda skreperlarning smenalik ckspluatatsion unumdorligi 1000-1500 m 3ni tashkil etadi, tashish masofasi 1000 m bo'lganda esa, smenalik
ekspluatatsion unumdorlik 300 m 3gacha kamayadi.
Bir cho'm ichli yuklagichlar (11-rasm) qisqa strelasi uchiga oshiq-m oshiq orqali cho'm ich o 'rnatilgan o 'z iyurar shassi ko'rinishiga ega bo'ladi.
Yuklagichlar burilmaydigan (cho'm ich bo'shatilayotganda burilmaydi). yarimburiladigan va to'la buriladigan konstbo'lib, yurish mexanizmi esa pnevmog'ildirakli yoki gusenitsali bo'ladi. Pnevmog'ildirakli yuklagichlar katta harakatlanish tezligiga ega bo'lganligi sababli ulardan kavjoylarda kon jinslarini avtotransportga yuklash ishlarida yoki mustaqil transport vositasi sifatida foydalaniladi.

11- rasm. Bir cho'm ichli yuklagich T O - 18.

Yuklagich mashinasi kayjoyining maksimal balandligi uning qazish balandligiga teng bo'ladi va 1-5 m ni tashkil etadi. Kuchli yuklagichlarda esa (cho'm ich hajmi 5 m 3 dan katta bo'lganda) kayjoy balandligi 9 m va undan ham baland bo'lishi mumkin. Cho'm ichning bo'shatish (to'kish) balandligi 5 m gacha bo'ladi.

Yuklagichning ishlash siklini cho'm ichni to'latish, yurish holatini ta ’minlash balandligigacha cho'm ichni ko'tarish, yukni to'kish joyigacha yurish, cho'michni bo'shatish va kayjoyga qaytib kelish operatsiyalari tashkil etadi.
Qurilish materiallari, rangli metallar karyerlarida, shuning­ dek. murakkab tarkibli kavjoylar va yaxshi maydalangan jins uyumlarini qazib-yuklash ishlarida yuklagich mashinalaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.