№1-Tema kirisiw



Yüklə 374 Kb.
səhifə2/3
tarix28.03.2023
ölçüsü374 Kb.
#103411
1   2   3
toliq-ishki-shagilisiw

Sabaqti’n’ bari’si’
Sholkemlestiriw
Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw
Uyge tapsi’rma soraw
Jaqti’li’qti’n’ shag’i’li’si’wi’ ha’m si’ni’w ni’zami’ temasi’n soraw
TEMA
Jaqti’li’q nuri’ si’ndi’ri’w ko’rsetkishi u’lken bolg’an wortali’qtan nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi kishi bolg’an wortali’qqa tu’skende qi’zi’q qubi’li’sti’ baqlaw mu’mkin. Mi’sali’: jaqti’li’q nuri’ da’stesin suw arqali’ hawag’a alatug’i’n yetip mu’yeshi asti’nda bag’darlayi’q. Nurdi’n’ bir bo’legi wortali’qlardi’n’ shegarasi’nan shag’i’li’sadi’ qalg’an bo’legi mu’yeshi asti’nda yekinshi wortali’q – hawag’a wo’tedi (51-a suwret).
Suwdi’n’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi (n1=1,5) hawanikinen (n2=1) u’lken bolg’ani’ ushi’n nurdi’n’ si’ni’w mu’yeshi tu’siw mu’yeshi dan u’lken boladi’.













51- suwret

Nurdi’n’ tu’siw mu’yeshi u’lkeytirilip bari’lsa, si’ni’w mu’yeshi 90o qa jaqi’nlasi’p baradi’. Si’ni’w mu’yeshin to’mendegi ko’rsetpe arqali’ ani’qlaw mu’mkin.

Mi’sali’ ta (51-a suwret). ta bolsa (51-b suwret) boladi’. Nurdi’n’ tu’siw mu’yeshin joqari’lata berip, belgili shegarali’q ma’niske jetkende si’ni’w mu’yeshi boli’p qaladi’ (51-d suwret).
Tu’siw mu’yeshinin’ shegarali’q ma’nisi to’mendegishe ko’rsetiledi.


No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash

Nurdi’n’ shiysheden hawag’a tu’siwdegi shegarali’q mu’yeshin ani’qlayi’q.
bunnan
Tu’siw mu’yeshi den ha’r qanday u’lken birliklerge ten’ bolg’an halatlarda si’ng’an nur yeki wortali’q shegarasi’na sol wortali’qti’n’ ishine toli’q shag’i’li’sadi’ yag’niy toli’q ishki shag’i’li’si’w qubi’li’si’ ju’z beredi. Shag’i’li’sqan nurlar bolsa jaqti’li’qti’n’ shag’i’li’si’w ni’zami’na boysi’nadi’.
Nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi u’lken bolg’an wortali’qtan nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi kishi bolg’an wortali’qqa jaqti’li’q bag’darlang’anda tu’siw mu’yeshi belgili mu’yeshten u’lken bolg’anda nur yeki wortali’q shegarasi’nan toli’q shag’i’li’sadi’.







Toli’q ishki shag’i’li’si’w qubi’li’si’ axborot texnologiyalar tarawi’da ken’ qollani’ladi’. Bul qubi’li’s «nur talshi’qlar optikasi’» dep atali’wshi’ optikani’n’ wo’z aldi’na taraw qanigeleri ta’repinen ken’ u’yreniledi. Bunda optikali’q suwretleniw belgili bir ta’rtip penen jaylasti’ri’lg’an nur talshi’qlar kabelleri arqali’ jetkerilip beriledi.



52-suwret

Ha’r bir talshi’qtan nurdi’n’ wo’tiwin 52-suwrtte suwretlengendey ko’z aldi’mi’zg’a keltiriw mu’mkin. Toli’q si’ndi’ri’w ko’rsetkishleri bir-birinen pari’qli’ cilindr formasi’ndag’i’ shiyshe yamasa plastikali’q wo’zek ha’mde worap turi’wshi’ qabi’qtan du’zilgen.Wo’zektin’ si’ndi’ri’w ko’rsetkishi qabi’qtikinen u’lken boladi’. Sol sebepli wo’zek ha’m qabi’q shegarasi’nda jaqti’li’qti’n’ toli’q ishki shag’i’li’si’w qubi’li’si’ ju’z beredi. Wo’zek ishindegi bag’darlang’an nur si’rtqia shi’g’i’p ketpesten talshi’qti’n’ yekinshi ushi’nan shi’g’adi’.
Toli’q wo’zeginin’ diametric birneshe mikronnan ju’zlep mikrong’a shekem, qabi’qti’n’ qali’n’li’g’i’ wonlag’an mikronnan ju’zlegen mikrong’a shekem boladi’. Sonday mi’n’lap, milionlap talshi’qlardan tayarlang’an kabeldin’ bir ushi’nan ko’rinis jiberilse, woni’n’ yekinshi ushi’nan usi’ signaldi’n’ wo’zin qabi’l yetip ali’w mu’mkin. Nur talshi’qli’ kabeller arqali’ jiberilgen signal ju’da ha’m az jog’alti’w ha’m joqari’ sipat penen uzaq arali’qlarg’a jiberiledi.





Nur talshi’qli’ baylani’s kabelleri Ti’ni’sh ha’m Atlantika okeanlari’ni’n’ suw asti’nan wo’tkizilgen. Ha’zirgi bul kabeller Aziya ha’m Evropani’ Afrika materigi menen, Evropani’ O’zbekistan arqali’ Qi’tay menen baylani’sti’ri’p turadi’. Nur talshi’qlari’ optikasi’ medicinada da ken’ qollani’ladi’. Nur talshi’qli’ kabel ja’rdeminde adamni’n’ ishki ag’zalari’n ko’riw, suwretke ali’w mu’mkin.
53-suwrette jaqti’li’q nurlari’ni’n’ shiyshe prizmasi’ ishinde si’ng’an nurdi’n’ joli’ suwretlengen. Bunday qubi’li’s optikali’q a’sbaplarda ken’ qollani’ladi’.



53-suwret


Yüklə 374 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə