13-Tema. Insan sóylewi kemshiliklarinig úyreniw metodları. Joba

Alaliya - xamile ishi yamasa balanıń erte rawajlanıw dáwirinde bas mıy pustlogida nutk zonalarınıń organikalıq zaqım aliwi nátiyjesinde nutkning ulıwma yukligi yamasa shala rawajlanıwı.
Ádebiyatlarda alaliya túsinigine mánisles retinde «tugma afaziya», «antogenetik afaziya», «disfaziya», «nutk rawajlanıwınıń orkada kolishi», «til uzlashtirishni buzılıwı» hám boshka atamalar kullanilidi.
XX ásirdiń 30 - jıllarına shekem, «alaliya» hám «afaziya» túsinikleri urtasida anik shegara bulmagan, keyinirek bolsa «alaliya»- nutkning shala rawajlanıwı, ajratila basladı. 50 - 60 jıllarǵa kelip bolsa bul ajıratıwlar kupchilik avtorlar tárepinen tán alıw etila basladı.
Házirgi kúnde alaliyani urǵanishning xama máseleleri uz sheshimin tapmaǵan, lekin logopediyaning zamanagóy boskichida alaliyaga bulgan karashlar túrlishe jaqınlawǵa salıstırǵanda birdey pikirlew tárep kuprok bolıp tabıladı.
A. Libman (1925) alaliyaning 4 formasın farklaydi.
motor alaliya
sensor alaliya
sensomator alaliya
alaliya hám ogir mogilaliya urtasidagi utuvchi forması
v. A. Kovshikov buyicha alaliyaning 2 túri bar:
impressiv (sensor )
ekspressiv (motor )
Alaliya nutk rawajlanıwınıń fakatginia vaktincha funksional orkada kolishi emes. Bunda nutkning pútkil qáliplesiw procesi oraylıq nerv dúzilisindegi patologikalıq xolat sharayatında keshedi.
Alaliyada nutk hám nutkka alokasi bulmagan belgiler urın tutadı. Alaliyada til buzılıwları joqarı turadı.
Alaliya nutkning sistemalı tulik rawajlanmasligi bulib, ol jaǵdayda nutkning xama - oranetik - fonematik tárepi, lekin - grammatik sisteması buz'ladı. Nutkka boglik bulmagan belgiler ishinde mator, sensor, psixopotologik simptomlar farklanadi.
Házirgi kúnde alaliya mexanizmleri xakidagi tartıslar quramalı hám baxsli bolıp tabıladı.
Alaliya mexanizmin túsintiriwshi sebepler shártli túrde sensomator, psixologiyalıq vat il mexanizmlerine bulinadi.
Sensomator yukolishi tárepdarları alaliyani sensomator funksiyalar (agioziya, asroksiya) patalogiyasi menen boglaydi.
Psixologiyalıq yunalish tárepdarları pikrine qaraǵanda alaliyada ruxiyat iskerliginiń ayırım tárepleriniń patologiyasi baqlanadı.
Til konsepsiyası tárepdarları nutkning tulik rawajlanmasligini aqıl eti hám nutk processlerin uzaro uyqas kelmewi nátiyjesinde kelip chikadi dep esaplanadi.
Aqırǵı nuktai názer eń tasdiklovchi esaplanıp, házirgi zamanagóy karashlarga sáykes keledi.