1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 23 noyabr xəbərləri.
- 24 noyabr xəbərləri, yaxud daimi sülh.
74 münaqiĢələri yatırmaq üçün qəti əmrini verir. Kazaklar hadisə yerinə yaxınlaĢar- yaxınlaĢmaz əhəmiyyətli sığınacaqlarda mövqe tutmuĢ ermənilərdən üstlərinə atəĢ açılır, qorodovoy Möhsün adlı islamın sözünə əsasən pristav Qamsaraqan Ter- Yapramov və baĢqa erməniləri əvvəlinci sahəyə göndərib ermənilərin hamılıqla yığıĢıb ikinci sahədə müharibə etmələrini xəbər verir. Necə ki, müsəlmanların bir çoxları görə-görə, əvvəlinci sahənin erməniləri qeyri-təbii surətdə dükanlarını bağlayıb ikinci sahəyə yürüĢ edirdilər... Bu vaxtda Qamsaraqanın göndərdiyi ermənilər hər tərəfə xəbər verib Hacı Məhəmməd Hüseyn Rəfiyevin mağazasının qarĢısında bir neçə tapança gülləsi buraxmaqla islamları hərbə dəvət edirlər. Bu hadisəyə dair məlumat verənlər Kərbəlayı Əli Baltaçı oğlu və baĢqa məlum zatlardır. Ermənilərin əvvəlcədən dükanlarda hərbi silah gizlədikləri və yaxud müharibəyə çoxdan bəri tədarükdə olduqları haqda aĢağıda yazılmıĢ məlumatlar özü bir sübutdur. Bunların hamısından baĢqa, erməni pristavı Qamsaraqanın hadisələrin əvvəlinci səhifəsində yazdığım kimi, məhəlli-aidinə verdiyi 1905-ci il 26 noyabr tarixli 8221 nömrəli məlumatında yuxarıda qeyd edilmiĢ Molla Cəlilli sakinlərinin Ģəhadətindən komandir sotnı Orlovun və pristav müavini Əbil bəyin, qubernski upravleniyanın üzvlərinin və padĢahlıq əmlak çinovniklərinin Ģəhadətlərindən belə məlum olur ki, müharibəni ermənilər saat 9 radələrində baĢlayıb, saat 11-ə on beĢ dəqiqə iĢləmiĢ islam məhəlləsinə sirayət etmiĢdir. Məlum olur ki, bu vaxta qədər müsəlmanlar sakit oturubmuĢlar. Birinci hissədə o qədər atıĢma olmadı. Zira ermənilər atıĢa-atıĢa ikinci hissəyə qaçırlar. * Ermənilər qaçmağa baĢladıqda müsəlmanların hərbi ləvazimatları olmadığına görə onları təqib etməyib sakit oturdular. Bir az vaxtda atıĢmanın səsi Ģəhərin hər tərəfinə sirayət etdiyindən bazarda müxtəlif millətlərdən ibarət olan çoxlu camaat yığılmaqda idi ki, qədəri müəyyən deyildi. Bu vaxtda cəm olanların milliyyəti bunlardan ibarət olsa gərəkdir: əvvəlcə, orada olanların əksəri kəndli olub, gürcü- libaslarını dəyiĢmiĢ halda, ləzgi iranlı, hər millətdən olan soldatlardan ibarət idi. Bu müxtəlif camaat bazar-dükanı qarət edəndə erməni, ya müsəlman və yainki baĢqa millətin dükanına təfavüt qoymayıb qarət və talan etməkdə idilər. Qətl-qarət əsnasında rus övrətləri və çinovniklərdən baĢqa camaat hamılıqla qətl-qarət və yandırmağa əl açmıĢdılar. Noyabrın 19, 20, 21-də havaya güllələr atılırdısa da, heç bir tərəfə xəsarət olmadı. Bu aralıqda sərdarın müavini general Malamanın səyi ilə bir müvəqqəti sülh edilib, ermənilər atəĢi kəsməyə söz verdilər. 23 noyabr xəbərləri. Ermənilər müharibəni kəsmək üçün general Malamaya söz vermiĢdilərsə də, yenə noyabrın 23-ü gecəsi islamlara qəflətən gecə basqını xəyalına düĢürlər. * Möhtərəm mühərririmiz ermənilərin qaçmasının üstündən pərdəli keĢmiĢdirsə də, bizə məxsusi yetiĢən məktublarda belə əhvalat da yazılmıĢdır. Ermənilərin geri çəkilmə əsnasında olan can qorxuları o qədər artmağa baĢlamıĢdı ki, müharibə halında olan bir geri çəkilməni həqarətli bir qaçhaqaça çevirdi. 75 Belə alçaq xəyallar ilə müqəddəs yol götürən islamlara qarĢı kəĢf qolu göndərib onların nə tədarükdə olduqlarını bilmək istərlər. Ermənilərin kəĢf qolları - 12 nəfərdən ibarət bir dəstə Qanjinko çayını (Gəncə çayını - Ə.B.) keçib, fürsət tapmaq üçün Gəncə sakini Tağı Ağahüseyn oğlunun dəyirmanında gizlənirlər. Yerdə qalan erməni dəstələri isə çayın erməni sahilində, kəĢf qolları qayıdıb məlumat verincəyə qədər hərbə intizar otururlar. Bərəkət versin ki, müsəlmanların mühafizə dəstəsi erməniləri layiqincə görüb onların dar bir keçidə qaça bilmələri üçün qeyri-qabil bir yerə girmələrini gözləyirlər. Ermənilər dəyirmana girdikdə müsəlman mühafizə dəstələri münasib bir yerdə mövqe tutub düĢmənin olduğu yeri güllə ilə döyməyə baĢladılar. Ermənilər bir neçə tüfəngdən cavab versələr də, müsəlman mühafizələri sipərlərdən çıxıb hücuma baĢlayınca ermənilər əl-ayaqlarını itirib Qanjinko suyuna tökülüb o biri sahilə keçirlər. Bundan sonra tərəflər arasında qanlı atıĢma baĢlanır. Gecə saat üçdən alaqaranlığa qədər davam etdi. Gecənin qaranlığında tüfəng səsləri, bomba sədaları eĢidilməsəydi, havadan qırmızı yağmur yağır xəyal edilərdi. Hər tərəfdən böyük tələfatlar nəzərə gəlirdi. Fəqət tələfatın çoxu ermənilər tərəfində olduğu, erməni dəstələrinin dağınıq və pəriĢan bir halda hərbə giriĢdiyindən məlum olurdu. Ancaq tələfat heç bir tərəfdən müəyyən deyildi. Zira, o hal elə bir hal idi ki, erməni, yainki müsəlman güllə Ģırıltısından dönüb yanında müharibə edən yoldaĢına baxmağa belə macal və cürət etmirdi. Hər kəs canını, daha əziz həyatını ancaq əlində olan tüfənglərin qəbzəsinə, maĢnasına həvalə etmiĢdi. 24 noyabr xəbərləri, yaxud daimi sülh. Noyabrın 23-də baĢ verən atıĢmadan sonra yüksək mənsəbli, ən səxavətli sərdarın müavini general Malama cənabları hər iki tərəfin vəkillərini sülh üçün körpüyə yığılıb gəlmələrini təvəqqe etdi. Ayın 24-də camaat körpüyə yığılıb sülh üçün intizar otururlar. Ən əvvəl Ģeyxülislam cənabları tərəfindən təsirli bir nitq söylənib, sonra erməni arximandriti tərəfindən zahirdə sülhə bənzər bir xitabə oxundu. Sonra fəxri vətəndaĢlar tərəfindən sülhə müdaxilə edilib sülh Ģərtləri bu sıra ilə oxunur: 1. Ayın 18-dən 24-nə qədər baĢ verən müharibədə əsarətə keçmiĢ camaatın mübadiləsi. 2. Əsirlərin mübadiləsi üçün hər iki tərəfdən vəkillərin seçilməsi. Üstdə qeyd edilmiĢ əsirlər mübadiləsi məsələsindən ötrü vəkillər təyin edilib iĢ baĢına göndərilibdir. Əvvəlinci dəstədə əsirləri təhvilə götürməyə gedənlər: Andriyans bəy Serebrakov üç müsəlman ilə, ikinci dəstədə Verdiyev Abbas Hüseyn oğlu, Əli Əlinəği oğlu adlanan müsəlmanlar ilə, üçüncü dəstədə Hacı Molla Nəcəfquluzadə, MəĢədi Rzaqulu Zeynal oğlu, ləzgi Səfər Məhəmməd Mustafa oğlu. Əsirləri, erməni cənazəsini müsəlman məhləsində təhvil almağa gedən Ģəxslərin adları: Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|