14 Mavzu. Boshqaruvda motivasiya va uning turlari. Motivlashtirish nazariyasi

14 Mavzu. Boshqaruvda motivasiya va uning turlari.
Motivlashtirish nazariyasi. Motivlashtirish va extiyoj ruscha-uzbekcha lug’atda motivasiya tushunchasi biror ish yoki xarakatning yuzaga kelishiga sababchi bulgan motivlar, dalillar, isbotlar, baxonalar, vajlar yoki sabablar majui ma’nosida talkin etiladi. Bu tushuncha bevosita inson omili bilan chambarchars bog’ikdir.
Shu nuktai nazardan: Motivlashtirish – bu ruxiy omil bulib, shaxs faolligini manbai, sababi, dalili xar xil turli extimollardadir. U xodimlarni jonli mexnat faoliyatiga rag’batlantiruvchi kuchli vositadir.
Boshkacha kilib aytganda motivlashtirish – bu kishilar faoliyatini ruxiy yullar bilan maksadga muvofik yunaltirishdir. U muayyan extyojni kondirish bilan bog’lik. Extiyoj esa sabablarda namoyon buladi. Inson tirik jon sifatida ovkat eyish, uxlash, dam olib uz kuchini tiklash, uzini issik-sovikdan asrash extiyojlariga ega. Mazkur extiyojlar moddiy, ya’ni kiyim-kechak, ozik-ovkat, turar joy va boshkalar shaklida ifoda etiladi. Insonning moddiy extiyojlari bilan bilan sosial-ijtimoiy extiyojlari xam borki, bularga bilim olish, madaniy saviyasini oshirish, malaka, maxoratga ega bulish va sog’lom xayot kechirib, uzoq umr kurish kiradi.
Extiyoj cheksiz va turli-tumandir. Uni kuyidagi belgilar buyicha guruxlash mumkin:
1.Axamiyatiga karab.
2.Tabakalanishga karab.
3.Tarixiyligiga karab.
4.Konikish darajasiga karab.
5.Tarkalish darajasiga karab.
6.SHakllanishiga karab.
7.Kaytalanishiga karab.
8.Kullanilishiga karab.
9.Jamiyatning munosabatiga karab.
10. Iste’mol kilish usuliga karab.
11. YOshi va daromadi darajasiga karab.
Mativashtirishning okilona modeli. Insoniy munosabatlarni motivlashtirish modeli kuyidagi chizmaga ega. Bu modelning muallifi amerikalik ruxshunos Emerson Mayo bulib, uning negizida kuyidagi g’oya yotadi. Ikchi omillik: shuxrat topish, ijroni yaxshilash va sosial extyojlarni kondirish ishdan konikishni olib keladi. Ishdan konikish esa mexnat unumdorligini oshiradi. Bunday yondashuv eng muxim tashki omilni, ya’ni ish xakini inobatga olmaydi. Guyoki, «mamnun (extiyoji kondirilgan) kishi bu unumli (samarali ishlaydigan) kishi» emish. Bunday uylash, albatta, notug’ri va soddalikdir.