157 n veRGİ İŞİ 1
Yüklə 127,46 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- 2. Vergi mədəniyyəti ümumi mədəniyyətin tərkib hissəsi kimi Mədəniyyət
- Mədəniyyətin sosiologiyası.
- 3. Vergitutma iqtisadi mədəniyyətin bir elementi kimi
- 4. Vergi davranışı vergi mədəniyyətinin əsas elementi kimi
- 5. Vergi sosiologiyasının mahiyyəti
- Keywords
| 157 n
1(121)/2015 uoT 336.225.6 (479.24) veRGİ MƏDƏnİyyƏTİnƏ SOSİOLOJİ yAnAŞMAnIn ASPeKTLƏRİ Rzayev Pərviz qafar oğlu i.e.f., dos. Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin Tədris Mərkəzi. AZ 5600. Şamaxı rayonu. perviz595959@mail.ru
oloji yanaşmanın aspektlərinin tədqiqi. Tədqiqatın metodologiyası – sistemli yanaşma, müqayisəli təhlil. Tədqiqatın nəticələri – vergi mədəniyyətinə sosi- oloji yanaşmanın aspektlərinin müəyyən edilməsi is- tiqamətində elmi cəhətdən əsaslandırılmış təkliflər verilmişdir. Vergitutmanın sosial yönümlüyü təhlil edilmiş, cəmiyyətin vergi mədəniyyətinə “sosiokul- tur” amil kimi baxılmış, onun spesifik xüsusiyyətləri tədqiq edilmişdir. Vergitutmada sosial ədalətlik prin- siplərinin təmin edilməsi istiqamətində ziddiyyətli məqamların aradan qaldırılması istiqaməti müəyyən edilmişdir. Tədqiqatın məhdudiyyətləri – vergi mədəniyyətinə sosioloji yanaşmanın aspektlərini elmi alternativlilik baxımdan daha geniş araşdırma və əsaslandırma tələb olunur.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti – vergi mədəniyyə - tinə sosioloji yanaşmanın aspektlərinin müəyyən edilməsində müvafiq tədqiqat mənbəyi kimi istifadə imkanlığı. Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi – vergi mədəniyyətinə sosioloji yanaşmanın sepesifik as - pektlərinin müəyyən olunması və onların elmi cəhət- dən əsaslandırılması. Açar sözlər: vergi mədəniyyəti, sosioloji yanaş - ma, vergi sosiologiyası, iqtisadi sosiologiya, vergi davranışı. səh. 157-170 PDF processed with CutePDF evaluation edition www.CutePDF.com
1. Giriş Ənənəvi olaraq vergitutma iqtisadi kateqoriya kimi elmi ədəbiyyatda vergilərin hesablanması və ödənilməsi sisteminin formalaşmasını müəyyən edir. Qeyd et- məliyik ki, vergitutma, eyni zamanda sosial funksiyanı yerinə yetirir. Vergitutmanın bu xüsusiyyəti iqtisadi sosiologiyanın real tədqiqat predmetinə çevrilir. Vergitutma məsələlərinin tədqiqində sosial üsullardan istifadə olunması bazar iqtisadiyyatı me - xa nizmində mövcud sosial münasibətlərin və onların qanunauyğunluqlarının müəyyən olunmasına yeni imkanlar yaradır. Əsas məsələ ondan ibarətdir ki, istənilən ölkədə vergi siyasətinin formalaşması və həyata keçirilməsinin sosial aspektləri mövcuddur. Vergitutma məsələlərinə sosial baxımdan yanaşmanın zəruriliyinin əsas səbəbi aşağıdakı amillərlə müəyyən olunur: 1. Vergitutma gəlirlərin yenidən bölgüsü funksiyasını yerinə yetirir. Bu bölgü nəticəsində sosial qruplar öz gəlirlərinə görə bir səviyyədən başqa səviyyəyə keçir və bunun nəticəsində sosial münasibətlər meydana gəlir. Vergi tutmanın digər funksiyası sosial ədalətlik prinsipinə əməl olunmasından ibarət- dir. Bu sosial iqtisadiyyatın ən çətin problemlərindən biri olmaq etibarilə çoxşaxəli və həlli çətin olan məsələləri əhatə edir. 2. Vergitutma çoxşaxəli xarakter daşımaqla demək olar ki, cəmiyyətin bütün sosial iqtisadi qruplarının maraq dairəsini əhatə edir. Burada təkcə vergi orqanının əməkdaşı deyil bütün əhali iştirak edir. Vergitutmanın mövcud vəziyyəti bir- başa olaraq sosial amillərlə də bağlıdır. 3. Vergitutma daim inkişafda olan dinamik bir proses olduğuna görə onun mövcud vəziyyəti vergi ödəyicilərinin vergi mədəniyyəti səviyyəsindən, etik davranışından və digər amillərdən asılıdır. Cəmiyyətdəki mövcud normalar sosial davranışın xüsusiyyətlərinə təsir göstərir. Bu səviyyə hal-hazırda inkişaf mərhələsindədir. Tam əminliklə demək olar ki, müasir dövrdə bu sahədə aparılan elmi araşdırmaların sayı məhduddur. Bütün bunlar mövzunun aktu- allığını göstərir və gələcəkdə onların dərindən öyrənilməsi zərurətini doğurur. 2. Vergi mədəniyyəti ümumi mədəniyyətin tərkib hissəsi kimi Mədəniyyət – insanın və cəmiyyətin inkişafının müasir səviyyəsi, insanın yarat- dığı və nəsildən nəsilə ötürdüyü maddi və mənəvi dəyərlərdir. Mədəniyyət feno me - nini təhlil edən alman filosofu F.Hegel (1770-1831) ona “insan tərəfindən yaradılmış ikinci təbiət” adını vermişdir. Alman filosofu İ.Kant (1724-1804) insanı ən yüksək mənəvi dəyər hesab edirdi. Mədəniyyət təbiət tərəfindən bizə bəxş edilmiş sərvətdir, insanlar tərəfindən yaradılmış və toplanılmış maddi və mədəni dəyərləri, bizi əhatə edən təbiəti qiymətləndirmək üçün bizə verilmiş şansdır. Mədəniyyət hər bir insanın az və ya çox dərəcədə əldə etdiyi bilik və vərdişlər, ictimai həyatı, savad və tərbiyə, 158 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 yaradıcılıq və mənəvi-əxlaqi fəallıqdır. XVIII əsrin Avropa fəlsəfəsinə, xüsusilə də filosoflar İ.Kant və F.Hegelə görə mədəniyyət mənəviyyatın inkişaf prosesinin, in- telektual fəaliyyətinin məhsuludur. F.Hegel isə mədəniyyətə təfəkkürün imkanlarının aşkara çıxması kimi, yaradıcılıq prosesi kimi baxırdı. İ.Kant mədəniyyəti əxlaq, F.Hegel fəlsəfi şüur sahəsində axtarırdı. Müasir dövrdə mədəniyyətin əsas funksiyası bilikli, bacarıqlı, yaradıcılıq qabiliyyəti olan, əxlaqlı insanın formalaşması və inkişafı hesab edilir. Hesab edilir ki, mədəniyyət aşağıdakı prinsiplərə söykənir: Həyat dəyərləridir; Davranış qaydalarıdır; Maddi əsərlərdir. Mədəniyyət anlayışı elmi ədəbiyyatda birmənalı şərh edilmir. Onun gündəlik - adi şüur səviyyəsində başa düşülməsində bu xüsusilə aydın hiss olunur. Elmi şərhdə mədəniyyət insan fəallığının genişmiqyaslı və çoxşaxəli sistemi kimi nəzərdən keçi - rilir. Sosial varlıq isə maddi obyektləri, insanların fəaliyyət və qarşılıqlı təsir nor- malarını, təsəvvürlərini, qiymətlərini əhatə edir. Bir sıra hallarda mədəniyyətə elmi yanaşma ona qiymətləndirmə prizmasından baxışı nəzərdə tutur. Mədəniyyət ictimai həyatın fundamental ünsürüdür [4, 9]. Mədəniyyət anlayışı olduqca mürəkkəb və çoxsahəli faktor olub, bəşəriyyətin varlığını səciyyələndirir. Ümumiyyətlə, mədəniyyətin ümumi tərifləri bu gün cəmiyyət üçün olduqca böyük maraq doğurur. Belə ki, mədəniyyət cəmiyyətlə daha sıx şəkildə bağlıdır. Əgər cəmiyyət dedikdə, insanların məcmusu başa düşülürsə, mədəniyyət dedikdə isə, onların fəaliyyətinin nəticələrinin məcmusu nəzərdə tutu- lur. Etik mədəniyyətin əsasını insanların maraq, tələbat, bilik və xarakterdən ibarət dəyərlər sistemi təşkil edir. Cəmiyyətin etik mədəniyyəti sosial-mədəni inkişaf və dövlət təhlükəsizliyinin mühüm şərtidir. İctimai şüur forması olan etik mədəniyyət insanların irsi keyfiyyət və tərbiyələrindən, eləcə də, bütövlükdə cəmiyyətin maddi rifahından asılıdır. Mədəniyyətin sosiologiyası. Sosioloji və kulturoloji biliyin qovuşağında elmi təhlilin fənlərarası sahəsi olan mədəniyyətin sosiologiyası meydana gəlmişdir. Mədəniyyətin sosiologiyası sosiomədəni dəyişikliklərin qanunauyğunluqlarını, sosial münasibətlər, strukturlar, institutlar prizmasında mədəniyyətin fəaliyyət xü- susiyyətlərini öyrənir. Mədəniyyət fenomeninə sosioloji yanaşma onun ictimai hə - yatın təşkili amili kimi başa düşülməsinə imkan yaradır. Cəmiyyət mədəni dəyər və sərvətləri yaradır, onlar isə öz növbəsində həmin cəmiyyətin inkişafını müəyyən- ləşdirir. Vergi mədəniyyəti dövriyyəyə çıxan müasir iqtisadi anlayışlardandır. O, vergilərlə bağlı savadlılığı, davranışları və ümumilikdə vergi qanunvericiliyinə riayət etmənin bütün hüquqi və etik normalarını özündə birləşdirir. Vergi mədəniyyəti fəaliyyətin üzunmüddətli, mürəkkəb, çoxşaxəli prosesi olaraq yalnız vergi ödəyicilərini deyil, 159 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 həm də dövləti, elm və təhsili ehtiva edir. Məhz buna görə də, vergi mədəniyyətinin insanlarda hələ erkən yaşlarında formalaşmasına diqqət yetirilməlidir. Vergi mədəniyyətinin aktual problemlərinin həlli ona olan zəruri tələbatdan yaranır. Vergi mədəniyyətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində zəruri tədbirlərin davam etdirilməsi birmənalıdır. Vergi mədəniyyətinə sahib olmasaq, nələri qazanmaqdan məhrum olarıq-bunu ifadə etməyə ehtiyac qalmır. Vergi mədəniyyətinin inkişafına təsir edən amillər aşağıdakılardır [2]:
vergilərin ödənilməsi istiqamətində böyük problemlər yaradır. Ölkədə iqtisadi vəziyyət yaxşılaşdıqca ayrı-ayrı fərdlərin gəliri artır, maddi rifahı yüksəlir, vergi ödəmək asanlaşır, nəticədə vergi mədəniyyəti getdikcə yüksəlir. Bioloji kod. Bioloji kod şəxsiyyətin genetik xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirir və onun ümumi mədəni səviyyə, habelə vergi mədəniyyəti üçün əhəmiyyəti böyükdür. Əqli və fiziki cəhətdən normal insanlar mədəniyyətə daha tez yiyələnirlər. Onlar səmərəli fəaliyyət göstərir, gəlir əldə edir və qanuna uyğun olaraq, öhdələrinə düşən məsuliyyəti dərk edib vergi ödəyirlər.
Dövlətin siyasi sistemindən asılı olan bu mühit, ümumiyyətlə, həm mədəniyyətin, həm də xüsusi halda vergi mədəniyyətinin inkişafına güclü təsir göstərir.
mədəniyyətinin inkişafına təsir edir. Tarixi şərait. Tarixi şərait ölkənin iqtisadiyyatına və ümumi mədəniyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Vergi mədəniyyəti iqtisadi vəziyyətdən asılı olub, ümumi mədəniyyətin tərkib hissəsidir. Tədqiqatlar göstərir ki, cəmiyyətdə (sosial-siyasi quruluşundan asılı olmayaraq) şəxsin vergi mədəniyyətinin səviyyəsini müəyyən edən əlamətlər aşağıdakılardır:
mədəniyyətinin səviyyəsinə təsiri qəbul ediləndir. Yaxşı təhsil almış, bilikli mədəni şəxs həm də yüksək vergi mədəniyyətinə malik ola bilər. Bunu şəxsin vergi qanun- vericiliyini mənimsəməsi, qanunvericiliyin bütün tələblərinə əməl edilməsi baxımın- dan izah etmək olar.
səviyyəsindən də asılıdır. Vergi ödənişində şəxsin nizam-intizama tabe olması, qa- nunvericiliyin tələblərinə riayət etməsi, mütəşəkkilliyi, üzərinə düşən vəzifələri mə- suliyyətlə yerinə yetirməsi, digər bu kimi keyfiyyətlərə malik olması vergi mədəniyyətinin səviyyəsinə bilavasitə təsir edən amillərdir.
səviyyəsinə təsir edən amillərdən biridir. Yüksək vergi mədəniyyəti yüksək əxlaqi keyfiyyətin atributudur. Mədənilik hər bir insana xas olan fərdi xüsusiyyətdir, lakin mədəniyyət 160 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 bütövlükdə cəmiyyəti xarakterizə edir. Deməli, vergi mədəniyyəti əslində ayrı-ayrı fərdlərdən daha çox, cəmiyyətə aiddir. Yüksək vergi mədəniyyətinə o zaman nail olmaq mümkündür ki, ölkədə qanunlara ciddi riayət edilsin, əhalinin maddi rifah səviyyəsi yüksək olsun, vergilər mükəmməl vergi qanunvericiliyinə uyğun ödənilsin, sahibkarlıq fəaliyyətinə geniş imkanlar yaradılsın. Qeyd edilməlidir ki, respublikamızda vergi ödəyiciləri arasında geniş məlumat- landırma, maarifləndirmə və təbliğat işlərinin aparılması, vergi xidmətinin təkmil- ləşdirilməsi, modernləşdirilməsi və müasir dünya standartlarına uyğunlaşdırılması prosesi uğurla davam etdirilir. Müasir vergi siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri məcburi vergi yığımlarından könüllü vergi ödəmələrinə keçidi təmin etməkdir. Vergilərin könüllü ödənilməsi sisteminin inkişaf etdirilməsi və ölkədə əlverişli biznes mühitinin formalaşdırılması məqsədilə görülən işlərdən biri də vergi ödəyiciləri üçün xidmət mərkəzlərinin təşkil olunmasıdır. Deməli, vergi ödəyicilərinə göstərilən xid- mətin səviyyəsi daha da yüksəldilməli, vergi mədəniyyəti sahəsində maarifləndirmə işləri gücləndirilməlidir. Aparılan uğurlu maarifləndirmə işlərinin məntiqi nəticəsi olaraq 2013-cü ilin yekunlarına görə, gəlir vergisi bəyannamələrinin 96,8%-i, mənfəət vergisi bəyan- namələrinin 93,7%-i, əmlak vergisi bəyannamələrinin 91,2%-i, yol vergisi bəyan- namələrinin 96,6%-i vaxtında təqdim edilmişdir. Ümumilikdə isə bu dövrdə yekunları üzrə bəyannamələrin 93,9%-i vaxtında, 94,5%-i elektron qaydada təqdim edilmişdir. Vergi ödəyicilərinə göstərilən xidmətlərin spektrinin genişləndirilməsi və xid- mətlərin keyfiyyətinin artırılması istiqamətində “2011-2015-ci illərdə vergi orqanları tərəfindən vergi ödəyicilərinə göstərilən xidmətlərin inkişafı Konsepsiyası”nın qəbul edilməsində məqsəd vergi ödəyiciləri ilə əlaqələri partnyorluq və qarşılıqlı əmək- daşlıq prinsipləri əsasında, daha müasir informasiya texnologiyalarından istifadə et- məklə qurmaq və vergi qanunvericiliyinə könüllü əməletmə prosesini inkişaf etdirməkdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 24 noyabr 2011 tarixli 191 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən konkret sahələr üzrə elektron xidmətlər göstərilməsi Qaydaları”na və Elektron xidmət növlərinin Siyahısı”na əsasən vergi sistemi üzrə elektron xidmətlərin sayı 60-a çat- dırılmış, onlardan hazırda 58-i tətbiq olunur. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasının tələblərinə uyğun olaraq Vergilər Nazirliyinin 19 mart 2013-cü il tarixli müvafiq əmri ilə təsdiq edilmiş “2013-2020-ci illərdə vergi sisteminin İnkişaf Strategiyası” və “Vergi sisteminin inkişafı üzrə 2013-2020-ci illər üçün Strateji Plan”ın əsas missiyasının bir istiqaməti də əhalinin vergi mədəniyyətinin yüksəldilməsi, vergi ödəmə vərdişlərinin cəmiyyətin normasına çevrilməsinə nail olunmasıdır. Cəmiyyətdə vergi mədəniyyətinin formalaşdırılması, vergi biliklərinin gənc nəsil 161 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 arasında yayılması məqsədilə Vergilər Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər içərisində “Vergi dostları” layihəsinin xüsusi yeri var. Vergi ödəyicilərinin vergi xid- mətlərindən istifadə imkanlarının genişlənməsi və vergilər haqqında məlumat- landırılmanın məişətimizə daxil olmasında bu layihənin əhəmiyyəti böyükdür [9]. Vergi mədəniyyəti, vergi əxlaqı və vergi davranışının harmoniyasına nail olun- ması, bu harmoniyanın qorunub saxlanılması vergi ödəyicilərinə xidmət sferasında funksional idarəetmənin yeni formalarının tətbiqinə geniş imkanlar yaradır. Bu yanaşma yeni mərhələdə vergi ödəyicilərinə göstərilən xidmətlərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi və keyfiyyətinin yüksəldilməsini, vergi ödəyicilərinə xidmət sahəsinin, vergi qanunvericiliyinə könüllü əməletmə prosesinin inkişaf etdirilməsini nəzərdə tutur. Dünyada qloballaşma şəraitində yaşamağın zəruri amilləri, xalqlar arasında mü- nasibətlərin genişlənməsi, ölkəmizdə kulturologiyanın və etik mədəniyyətin hərtərəfli inkişafı sahəsində problemlərin mövcudluğunu inkar etmirik. Buna görə də vergi mədəniyyətin inkişafı üçün dünya mədəniyyətinin nailiyyətlərinə yiyələn- məli, bütün sahələrdə inkişafın və vətəndaşların həyat səviyyəsinin daha da yük- səldilməsi istiqamətində məhsuldar əmək fəaliyyətinə sahib olmalıyıq.
Cəmiyyətin iqtisadi mədəniyyəti ümumi mədəniyyətin maddi əsası, fəaliyyət növlərinin aparıcısıdır. İqtisadi mədəniyyət cəmiyyətin iqtisadi əsasının təkmil- ləşdirilməsinin ölçüsünün və səviyyəsinin göstəricisidir. Vergitutma iqtisadi mədəniyyətin bir elementi kimi təsərrüfatın bazar və ya qeyri-bazar tipindən asılı olmayaraq bütün dövlət sistemlərinə xasdır. Bununla əlaqədar olaraq vergitutma barədə bəşər sivilizasiyanın fenomeni, onun ayrılmaz hissəsi kimi danışmaq olar. Vergilərin tarixi bəşəriyyətin tarixi qədər qədimdir. Vergilər dövlətin maliyyə ehti - yatlarının yaradılmasının əsas mənbəyi olmaqla min illərdir ki, mövcuddur. Onlar dövlətin təşəkkül tapdığı və cəmiyyətin siniflərə bölündüyü andan iqtisadi münasi- bətlərin zəruri elementinə çevrilmişlər. İngilis yazıçısı, iqtisadçı S.Parkinsonun (1909-1993) sözləri ilə desək, “Vergitutma dünyanın özü qədər qədimdir. Vergilər ictimai məhsulun bir hissəsinin məcburi ödəniş şəklində dövlətin maliyyə sisteminin formalaşmasının əsas mənbəyi kimi hələ çox qədim zamanlardan məlumdur. Alman filosofu, sosioloq, iqtisadçı Karl Marksın (1818-1883) sözləri ilə ifadə etsək, vergilərdə dövlətin mövcudluğunun iqtisadi ifadəsi təcəssüm olunmuşdur. Şotland iqtisadçısı və filosofu Adam Smit (1723-1790) demişdir ki, “Vergilər onları ödəyən- lər üçün köləlik deyil, azadlığın rəmzi olmalıdır” [9]. Elmi ədəbiyyatda vergitutmaya ənənəvi olaraq vergilərin hesablanması sistemini, ödənilməsi formasını özündə ehtiva edən iqtisadi kateqoriya kimi baxılır. Vergitutma, ümumilikdə götürüldükdə vergitutma prosesi onun iştirakçıları, yəni ilk öncə vergi
VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 ödəyiciləri ilə vergi orqanları arasında maraqlar konflikti sferasıdır. Qeyd edək ki, vergilər, eyni zamanda sosial funksiyanı yerinə yetirir, iqtisadi sosiologiya sferasında tədqiqatın real predmetini özündə təcəssüm etdirir və inkişafın sosial xü- susiyyətlərinə malikdir. İqtisadiyyatın səmərəli fəaliyyəti düzgün vergi sisteminin qurulmasından asılıdır. Vergilər fiskal, tənzimləyici və sosial olmaqla üç əsas funksiyanı yerinə yetirir. Vergilərin fiskal funksiyası dövlətin maliyyə ehtiyacını təmin etməklə hökumətə pul vəsaiti yaratmaq imkanı verir. Vergilərin tənzimləyici funksiyası əsasən milli gəlirin bölüşdürülməsi vasitəsi kimi iqtisadiyyata stimullaşdırıcı təsir göstərir. Vergilərin sosial funksiyası müəssisələrin və fiziki şəxslərin gəlirlərini sosial ədalətli bölüşdürülməsini təmin edir. Bir sıra müəlliflər vergi etikasına diqqət göstərilməsini, xüsusilə vurğulayır və vergi qanunvericiliyinə riayət olunmasında ölkələr arasında fərqləri qeyd edir. Vergi mənəviyyatını anlamaq üçün üç əsas amil fərqləndirilir. Buraya etik norma və hiss etmə, ədalətlik və dövlət ilə vergi ödəyicisi arasındakı münasibətlər daxildir. Nizamla düzülmüş bu komponentlər vahid bir tamın tərkibinə daxil olaraq onun har- moniyasına nail olunursa, onda bu bir sistemə çevrilir və bu sistem vergi mənəviy - yatını özündə ehtiva edir. 4. Vergi davranışı vergi mədəniyyətinin əsas elementi kimi Vergitutma sosial proses olub vergi davranışının formalaşmasına təsir edir. Tədqiqatlarda vergi ödənişi prosesi zamanı əhalinin, konkret ifadə etsək, vergi ödəyicilərinin davranışı xüsusiyyətlərinə böyük diqqət ayrılması ilə xarici ədəbiy - yatda qarşılaşırıq. Əhalinin vergi davranışına təsir edən sosiomədəni amillər vergi mədəniyyətinin səviyyəsini təşkil edir. Bir çox hallarda vergilərin vergi ödəyicilərinə onların iqtisadi davranışına təsiri hiss olunmur, başqa sözlə yaranmış vergi yükü təsərrüfat subyektlərinin iqtisadi fəaliyyətinə təsir dairəsi geniş olur. Lakin müasir dövrdə vergi və onun iqtisadi proseslərə təsiri danılmazdır. Xüsusilə ölkələrarasında inteqrasiya meyillərinin güclənməsi qloballaşma proseslərinin genişlənməsi infor- masiya texnologiyalarının xüsusilə internetin insanların gündəlik həyat tərzinə nüfuz etməsi, vergilərin ödənilməsi bir çox hallarda onların yayınma mexanizmlərinin müzakirə edilməsi hər bir vətəndaşın əsas müzakirə predmeti olmuşdır. Vergilər haqqında geniş müzakirələrin aparılması bu proseslərin demokratikləşdirilməsinə və onun legitim xarakter daşımasına səbəb olmuşdur. Tədqiqatlara, araşdırmalara və beynəlxalq təcrübələrə istinadən deyə bilərik ki, müasir cəmiyyətdə fəsadsız vergi mövcud deyildir. Bu baxımdan əhalinin müxtəlif qrup və təbəqələrini vergi siste - minə, vergi qanunvericiliyinə əməl etmə səviyyəsinin öyrənilməsi və bu sahədə mövcud sterotiplərin müəyyən edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu sahə vergitutma nəzəriyyəsinin hal-hazırda inkişaf edən 163 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 istiqamətlərindən biridir. Dünya iqtisadi ədəbiyyatında bu problemlər inkişaf etmiş ölkələrdə, xüsusilə Fransa, Almaniya və İngiltərədə geniş tətbiq edilir. Bu problem- lərin digər aspektini demoqrafik qruplar arasında öyrənilməsini, xüsusilə vacib hesab etmək olar. Hər bir vergi ödəyicisi vergilərə və onun ödənilməsinə özünün malik olduğu informasiyanın tipi baxımından yanaşır. Əgər cəmiyyətdə vergidən yayınma halları aşağıdırsa, onda həmin vergi ödəyicisi vergidən yayınmaya meyilli olmaya- caq. Bu məsələlər sosial-iqtisadi elmlərdə geniş şəkildə tədqiq olunan transaksiya (əmtəə və xidmətlərin mübadiləsini əks etdirir) xərcləri bölməsində təhlil olunur. Xüsusilə bu problemlə institusional iqtisadiyyat elmi məşğul olur. Mxtəlif ölkələrdə vergilərə münasibət bir-birindən fərqlidir. Bir ölkədə vergilərin ödənilməsi cəmiy - yətin norması olduğu halda digər ölkələrdə vergidən yayınma təəssüf ki, cəmiyyətin normasına çevrilir. Vergilərin ödənilməsinin cəmiyyətin normasına çevrilməsi bir çox amillərdən asılıdır. Bu amillər sırasına aşağıdakıları aid etmək olar: ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi; mövcud vergi qanunvericiliyi və ona əməl etmə səviyyəsinə görə tətbiq edilən sanksiyalar; cəmiyyətin mədəni-sosial psixoloji durumu; əhalinin gəlirləri və onun bölgüsü və.s. Vergitutmanın yarandığı dövrdən vergidən yayınma halları da mövcud olmuş, həmin dövrlərdən başlamış bu günə qədər vergidən yayınma hallarına qarşı mübarizə aparılır. Qanunvericiliyin tələblərinə riayət edilən, vergi mədəniyyəti və vergi əxlaqının səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə vergidən yayınma halları həmişə aşağı ol- muşdur. Vergi yığımına inkişaf etmiş ölkələrdə daha ciddi yanaşılır və günahkarlar mütləq cəzalandırılır. Vergidən yayınma ölkənin iqtisadiyyatı üçün ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Vergi ödəyicilərinin vergilərdən yayınmaları iki cür baş verir. Bunlardan biri “vergidən yan keçmə” adlanır. Vergidən yan keçmə hərəkətləri aşağıdakılar ola bilər:
vergi ödəyicisinin müəyyən əməli fəaliyyətdən imtina etməsi; vergi ödəyicisinin öz fəaliyyətini vergi ödəyicisi olmayan hüquqi şəxs kimi davam etdirməsi; vergi ödəyicisinin öz işini gəlirlərindən vergi tutulmayan hüquqi və ya fıziki şəxs kimi qurması; vergi ödəyicisinin dövlət qeydiyyatına alınmadan fəaliyyət göstərməsi. Sonuncu haldan başqa digər hallar qanuni hərəkətlər hesab edilir. Vergidən yayın- manın səbəbləri müxtəlifdir. Vergidən yayınma səbəblərini 4 qrupa bölmək olar [2]: Mənəvi səbəblər. Bu səbəblər iki amillə əlaqədardır: bir tərəfdən tamahkarlıq, çoxlu sərvət toplamaq cəhdi vergi ödənilməsindən yayınmaya gətirib çıxarırsa, digər tərəfdən vergi qanunlarının mahiyyətindən, xarakterindən, ümumilikdə vergi sis- teminin qəbul edilmiş prinsiplərindən doğur. 164 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 Siyasi səbəblər. Dövlət vergilərdən təkcə xərclərinin ödənməsi üçün deyil, həm də sosial və iqtisadi siyasət aləti kimi istifadə etdikdə yaranan səbəblər siyasi səbəblərdir. Bu cür siyasət nəticəsində bəzi istehsal sahələrinin iqtisadiyyatda xüsusi çəkisi azalır və bu da narazılığa, vergidən yayınmaya səbəb olur. İqtisadi səbəblər. Bu səbəblər üç cür ola bilər: vergi ödəyicisinin maliyyə vəziyyətindən asılı olan səbəblər; iqtisadi konyunkturanın doğurduğu səbəblər; ictimai nemətlərə fərdi tələbata uyğun vergi yükünün müəyyən edilə bilməməsindən yaranan səbəblər.
mürəkkəblik effektiv vergi nəzarətinə imkan vermir və nəticədə vergi ödəyicisi vergidən yayına bilir. Hər bir ölkədə dövlət orqanları vergi ödəməkdən yayınma hal- larına qarşı mübarizə aparır. Mübarizə üsulları aşağıdakılardır: vergi ödəyicisinin fəaliyyətində aşkara çıxarılan qanunsuzluqlar barədə məhkəməyə müraciət olunur; vergi qanunvericiliyindəki boşluqlar aradan qaldırılır; bunun üçün praktiki fəaliyyətin nəticələrindən asılı olaraq, vergi orqanları müvafiq təqdimat verir və qanunlarda dəyişiklik edilir; “vergitutma prezumpsiyası” adlanan prinsipdən istifadə olunur; bu o deməkdir ki, qanunda birbaşa göstərilmiş hallar istisna olmaqla qalan bütün hallarda vergi tutulmalıdır; həm də vergi ödəyicisi günahsızlığını özü sübut etməlidir; bütün hallarda işin forması yox, mahiyyəti nəzərə alınır, yəni tərəflər arasında faktiki münasibətlər müqavilə şərtlərindən daha çox əhəmiyyət daşıyır; fəaliyyətin məqsədi daha önəmli hesab olunur; bu o deməkdir ki, fəaliyyət nəticəsində məqsədə çatmaq nəzərdə tutulmursa, belə vəziyyətin yaratdığı vergi üstünlüyü qanuni hesab edilmir. Hər bir vergi ödəyicisi bu və ya digər vergilərin ödənməsində öz hüquq və vəzi - fələri barədə məlumata malik olmalıdır. O, vergi ödənməsinə könüllü əməl edirsə, məsuliyyəti daha da artır. Bütün vergi bəyannamələrini heç bir kömək olmadan doldurab vergi orqanına təqdim edir. Lakin bu həm də onun işini asanlaşdırır, çünki bəyannamələri vaxtında təhvil verən şəxs həm də vaxta qənaət edir.Vergi ödəyi- cilərini əməletmə göstəricilərinə görə dörd yerə ayırmaq olar: yüksək səviyyəli əməl edənlər. orta səviyyəli əməl edənlər. əməl etməyənlər. vergidən yayınanlar. Vergi mədəniyyətinin səviyyəsi vergilərin ödənilməsində könüllü əməletmə göstəricilərinin səviyyəsinə uyğun olur. Könüllü əməletmə də ödəyicinin biliyindən, mütəşəkkilliyindən və əxlaqından asılıdır. Vergi ödənişində könüllü əməletmə dedikdə ödəyicinin aşağıdakı işləri yerinə yetirməsi nəzərdə tutulur: 165 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 ödəniləcək vergiləri könüllü olaraq, heç bir kənar təzyiq olmadan hesablamaq; vergi bəyannamələrini vaxtında doldurub vergi orqanlarına təqdim etmək; vergi ödəmələrini vaxtında yerinə yetirmək; vergi sistemində aparılan yeniliklərin, islahatların tələblərinə əməl etmək. Əhalinin vergiləri ödəməkdə vicdanlı davranışına baxmayaraq vergitutma pro - sesində özünü passiv aparır və bu prosesə cəmiyyətin cəlb edilməsi üçün cəhd göstər- mir. Əhalinin deviant davranışı bir çox amillərlə, ilk növbədə, iqtisadi, mənəvi, hüquqi və siyasi motivlərlə determinə olunur. Qeyd etməliyik ki, ümumilikdə əhali vergidən yayınmaya və ya vergilərin ödənilməsinə biganə yanaşır. Tədqiqatlar göstərir ki, əhalinin 25 faizinin vergidən yayınmasına baxmayaraq onların bu fəliyyəti cəmiyyətin qınaq hədəfinə çevrilmir. Tədqiqatlarda göstərilir ki, ölkələrin mövcud qanunvericilik sistemində vergitutmanın (vergi sisteminin) ədalətli və ya ədalətsiz olmasından asılı olmayaraq nəzərdə tutulmuş vergilər ödənilir və bu qa- nunvericilikdə dəyişikliklərin edilməsinə və ya onun təkmilləşdirilməsinə əhali tərəfindən maraq göstərilmir. Vergitutmadan yayınma vergi ödəyiciləri arasında qeyri-sivil davranış hesab olunur. Əksər vergi ödəyicisi hesab edir ki, onun hüquqları pozulursa onda o digər üsullarla öz hüquqlarını qorumağa çalışır. Bu halda ictimai təşkilatların yaranmasına tələb yaranır ki, onlar da vergi ödəyicisi ilə vergi orqanları arasında vasitəçi rolunu oynaya bilər. Vergi mədəniyyəti vergi ödəyicisinin vergi davranışını formallaşdıran əsas amildir. Vergi davranışına təsir edən digər amil vergi ödəyicisinin öz gəlirlərini vergi şəklində dövlətlə paylaşmasına (vergi ödəməsinə) hazır olması və onun reallaşması dərəcəsidir. Vergi davranışına təsir edən digər amil vergilərə olan ümumi münasibətdir. Aparılan sosialoji sorğular göstərir ki, ümumi- likdə əhali vergilərin cəmiyyət üçün vacib olduğunu qəbul edir. Rəyi soruşulanların 50 faizi hesab edir ki, vergilər dövlətə olan ödənişlərdir və onlar əks təsir (effekt) gözləyir, 25 faizi isə hesab edir ki, bu hər bir vətəndaşın borcudur, 25 faizi vergi ödənişini borc kimi qəbul etmir, onlar hesab edir ki, ödəyicilər vergilərin ödənilməsindən yayınmağa meyillidirlər. Vergi ödəyiciləri özlərinə qarşı ədalətli və bərabər davranılmasını istəyirlər. Vergi ödəyiciləri istəyirlər ki, ödədikləri vergidən yararlananlarda onlara qarşı müsbət rəy olsun. Vergi ödəyiciləri hiss etmək istəyirlər ki, xidmət göstərənlərə düzgün məlumatlara görə etibar etmək və güvənmək olar. Bütün bunları yekunlaşdırmaq üçün vergi ödəyiciləri onlara dərhal, dəqiq və dolğun, əxlaq normalarına uyğun xid- mət göstəriləcəyini gözləyirlər. Qeyd edək ki, ölkəmizdə qəbul edilən normativ- hüquqi aktlarda bu hallar daha dolğun öz əksini tapır. Nəzərə almalıyıq ki, Azər baycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi Azərbaycan Respublikasında vergi sis- temini, vergitutmanın ümumi əsaslarını, vergilərin müəyyən edilməsi, ödənilməsi və yığılması qaydalarını, vergi ödəyicilərinin və dövlət vergi orqanlarının, habelə vergi münasibətlərinin digər iştirakçılarının vergitutma məsələləri ilə bağlı hüquq və vəzifələrini, vergi nəzarətinin forma və metodlarını, vergi qanunvericiliyinin 166 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 pozulmasına görə məsuliyyəti, dövlət vergi orqanlarının və onların vəzifəli şəxs- lərinin hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) şikayət edilməsi qaydalarını müəyyən edir (VM M-1.1). Vergi Məcəlləsinin 3-cü maddəsində (Vergilərin müəyyən edil -
gitutmanın ümumi, bərabər və ədalətli olmasına əsaslanmalı, vergilər iqtisadi cə hətdən əsaslandırılmalıdır. Hər kəsin Konstitusiya hüquqlarının və azadlıqlarının hə ya ta keçirilməsinə maneə törədən vergilərin müəyyən edilməsinə yol verilmir [9]. 5. Vergi sosiologiyasının mahiyyəti Vergi sosiologiyası. Vergi sosiologiyası iqtisad elmləri ilə sosiologiyanın qovşağında yerləşən bilik sahəsidir. Vergi sosiologiyası vergitutma prosesinin əsasən sosial xüsusiyyətlərini ön plana çıxarır və araşdırır. Vergi sosiologiyası ümumi so- siologiyanın tərkib hissəsi kimi onun mövcud vasitələrindən faydalanır. Fəlsəfə, sosial psixologiya, statistika, riyaziyyat kimi bilik sahələrindəki nailiyyətlərə arxa - lanaraq, vergi münasibətlərinin öyrənilməsinə fənlərarası mövqedən yanaşır. Vergi sosiologiyası sosioloji biliyin bir sahəsi olub, vergi sistemini, onun fəaliyyət və inkişaf qanunauyğunluqlarını, cəmiyyətlə qarşılıqlı təsirini öyrənir. Verginin sosial mahiyyəti və təbiəti barəsində təlim verginin sosioloji nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edir. Vergilərə sosioloji yanaşma. Vergilərə sosial yanaşma vergitutmanın tənzimlənən və inkişafda olan sosial proses kimi müəyyən edilməsindən başlayır. Vergi sosi- ologiyası vergitutma prosesinin sosial və siyasi aspektlərini öyrənir. Vergi sosi- ologiyası vergitutma sahəsində dövlət və cəmiyyət arasında münasibətləri aydınlaşdırmağa çalışır. Vergitutmanın legitimliyi məsələsini, ictimai-siyasi struk- turların maliyyələşdirilməsi məsələsini ön plana çəkir. Xüsusilə əhali qrupları arasında qeyri bərabər gəlirlərin hamarlanmasına sosial-ədalət prinsipləri əsas götürülməklə vergi prizmasından baxır. Vergi mədəniyyətinin formalaşması probleminin əsasları tədqiq edilərkən vergi mədəniyyətinin səviyyəsinin yüksəldilməsinin prioritet istiqamətləri müəyyən edilməlidir. Cəmiyyətin vergi mədəniyyətinin tədqiqi prosesinə sosioloji yanaşmanın tətbiqi səbəbləri aşağıdakı istiqamətlər üzrə araşdırılmalıdır: vergitutmaya tənzimlənən və inkişafda olan sosial proses kimi baxılmalı, onun sosial funksiyaları, sosial xüsusiyyətləri, tədqiqat metodologiyaları tarixi baxımdan təhlil edilməlidir. vergitutmaya, vergi davranışına və onun motivasiyasına təsir edən amillər müəyyən olunmalıdır. vergitutmanın sosial yönümlüyü təhlil edilməli, vergi qanunvericiliyinə sosial faktorların təsirinin təsnifatı aparılmalı və onun əsasında sosial ədalətlik prin- sipinin təmin edilməsindəki çatışmamazlıqlar aşkar edilməlidir.
VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 müxtəlif qrup vergi ödəyicilərinin vergi davranışının deviant (əhalinin vergi davranışındakı mövcud normalardan kənarlaşmaları) formalarının qiymət - ləndirilməsi üçün iqtisadi, mənəvi, hüquqi, siyasi, motivasiya amilləri müəyyən edilməlidir. vergi mədəniyyətinə “sosiokultur” amil kimi baxılmalı, onun müxtəlif səviyyələrinin qiymətləndirilməsinə cəhd edilməlidir. müxtəlif vergi ödəyiciləri və vergi orqanları arasında ziddiyyətli məqamların səbəbləri araşdırılmalı və onların aradan qaldırılması yolları təhlil edilməlidir. əhalinin vergilərə və bütövlükdə vergitutma proseslərinə olan münasibəti araşdırılmalı, qanunvericilikdə sosial ədalət prinsiplərinə əməl olunma dərəcəsi qiymətləndirilməli və vergitutmanın bu prinsiplərinin təkmilləşdirilməsi üzrə müvafiq təkliflər verilməlidir. vergilər əhalinin həyat səviyyəsinə təsiri xüsusiyyətlərinə görə birbaşa təsir edən, dolayı təsir edən və sosial neytral vergilər kimi təsnifləşdirilə bilər.Ver- gitutma prosesi onun iştirakçıları, yəni ilk öncə vergi ödəyiciləri ilə vergi orqanları arasında maraqlar konflikti sferasıdır. Son illərdə vergitutma pros- eslərinin sosial aspektlərinə daha çox diqqət yetirilir. Vergi sosiologiyası vergitutma ilə bağlı dövlət və cəmiyyət arasında fundamental əlaqələri tədqiq edir. Tədqiqatçılar tərəfindən müəyyən olunmuşdur ki, vergitutma prinsiplərinin sosial determinantları sosial ədalətlik prinsipinin mahiyyətini tam şə - kildə izah etmir. Xüsusi halda vergitutmada sosial ədalətlik prinsipləri əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə, sosial müdafiənin güclənməsinə, cəmiyyətdəki mövcud sosial konfliklərin azaldılmasına xidmət etməlidir. Bu halda aztəminatlı təbəqənin sosial müdafiəsinin təmin edilməsi üçün mütərəqqi (proqressiv) vergitutma şkalasın- dan istifadə edilməsi effektiv olardı. Dünya təcrübəsinə əsaslanan tədqiqatçılar göstərir ki, mövcud vergitutma prin- sipləri sosial yönümlü deyildir və sosial ədalət prinsipinə riayət olunmur. Hal-hazırda müasir dövrdə iri və orta biznesdə mövcud qanunvericilik çərçivəsində vergilərin minimallaşdırılması strategiyası müşahidə olunduğu halda kiçik biznesdə deviant vergi strategiyası tətbiq edilir. Vergilər sosial parametrlərinə görə təsnifləşdirilmə- lidir. Bu zaman vergilərin əhalinin həyat səviyyəsinə təsiri onun müxtəlif qrup və təbəqələrinin gəlirlərə görə paylanmasındakı bərabərsizliklərə təsir göstərməlidir.
Vergi ödəyicisi konkret olaraq onun malik olduğu və ya əhatəsində olduğu tipik informasiyadan asılı olaraq vergiyə yanaşır. Məqsədin aydınlığı, mövcud qaydalar, vergilərin rolu, inzibati fəaliyyət, qısa ifadə etsək, fiskal sistemlər vətəndaşlarda vergi haqqında anlayışın yaradılması, vergi əxlaqının formalaşdırılması üçün onu təşviq etməlidir. Yəni vergiyə, vergi ödənişinə, vergi əxlaqına düzgün münasibət for- 168 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 malaşdırılmalıdır. Aparılan tədqiqatların nəticələri barədə verilən təklifləri aşağıdakı istiqamət üzrə qruplaşdırmaq olar: vergi mədəniyyətinin yüksəldilməsi üzrə təkliflər; vergi orqanları ilə vergi ödəyiciləri arasında ziddiyyətli məqamların aradan qaldırılması ilə bağlı təkliflər; vergitutma sahəsində sosial ədalətlik prinsiplərinin bərqərar olması ilə bağlı müvafiq təkliflər. Vergi orqanları ilə vergi ödəyiciləri arasında ziddiyyətli məqamların səbəbləri aşağıdakı amillərdən qaynaqlanır: öz hüquq və vəzifələrini tam şəkildə bilməmək; vergi orqanları əməkdaşlarına qeyri-adekvat münasibət; onlarla əməkdaşlıq prinsiplərinə şübhə ilə yanaşmaq. Vergi demokratiyasında sosial reallıqlar göstərir ki, vergi ödəyicilərinin vergidən yayınması hallarının legitimliyi təsdiq edilirsə, ona qarşı münasibət ciddi olmalıdır. Deməli, vergi qanunvericiliyi vergitutmanın fiskal, tənzimləyici və sosial məqsədləri, eyni zamanda sosial reallıqlar nəzərə alınmaqla daha da təkmilləşdirilməlidir. Vergi sferasında ziddiyyətliliyin azaldılması, vergi mədəniyyətinin səviyyəsinin yük- səldilməsi və vergi sisteminin sosial ədalətliliyinin yüksəldilməsi vergi siyasətinin prioritet istiqamətlərini təşkil etməlidir.
1. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi. 2. Musayev A.F., Qəhrəmanov A.Q. (2010). Vergi mədəniyyəti. İkinci nəşr. Bakı, “Çaşıoğlu” mətbəəsi, 344 s. 3. Qəşəmoğlu Əhməd (2008). Sosial idarəetmənin fəlsəfi, sosioloji problemləri: ahəngyol elminə giriş. Bakı, Səda, 263 s. 4. Vahidov F.Q., Ağayev T.B. (2008). Sosiologiya. Bakı, “Təknur” nəşriyyatı, 334 s. 5. Гребенчук А.О. (2009). Налогообложение как социальный процесс и его влияние на формирование налогового поведения в России. Москва, 207 с. (Qrebençuk A.Q.
6. Леруа М. (2006). Социология налога. Москва, Дело и сервис, 96 с. (Lerua M. (2006). Vergi sosiologiyası. Moskva, İş və xidmət, 96 s.) 7. Новикова Е.Г. (2005). Фискальная социология: обзор западных исследований нало- гообложения. Экономическая социология. Т. 6. № 1. с. 95-103. (Novikova E.Q.
8. Силласте Г.Г. (2005). Экономическая социология: учеб. пособие. Москва, Гардарики, 383 с. (Sillaste Q.Q. (2005). İqtisadi sosiologiya. Dərs vəsaiti. Moskva Qardariki, 383
9. www.taxes.gov.az - Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi 169 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 Рзаев Парвиз Гафар оглы д. ф. э., Учебный Центр Министерства Налогов Азербайджанской Республики Aспекты социологического подхода к налоговой культуре Аннотация Цель исследования – исследование аспектов социологического подхода к налоговой куль- туре.
Методология исследования – системный подход и сравнительный анализ. Результаты исследования – даны научно-обоснованные предложения в направлении опре- деления аспектов социологического подхода к налоговой культуре. Проведен анализ социаль- ной направленности налогообложения, налоговая культура общества рассмотрена как «социокультура», проведен анализ ее специфических особенностей. В направлении обеспече- ния принципов социальной справедливости налогообложения выявлены пути устранения про- тиворечивых моментов. Ограничения исследования – с точки зрения научной альтернативности требуется более широкий анализ и обоснование аспектов социологического подхода к налоговой культуре. Практическая значимость исследования – использование в качестве научного источника при определении аспектов социологического подхода к налоговой культуре. Оригинальность и научная новизна исследования – определены специфические аспекты социологического подхода к налоговой культуре и дано их научное обоснование. Ключевые слова: налоговая культура, социологический подход, налоговая социология, эко- номическая социология, налоговое поведение. rzayev Parviz Gafar oglu Ass. Prof., Training Center of Ministry of Taxes of the Republic of Azerbaijan The aspects of the sociological approach to tax culture Abstract Purpose – study of aspects of sociological approach to the research of tax culture. Design/methodology – systematic approach, comparative analysis. Findings – the paper has some science-based recommendations to identify the sociological ap- proach to the research of tax culture. Research limitations – it requires a wide-range research about aspects of the sociological approach to the research of tax culture in terms of scientific alternativeness. Practical implications – using as a scientific source in determining of aspects of the sociological approach to research of tax culture. Originality/value – determining and science-based substantiating of aspects of the sociological approach to research of tax culture. Keywords: tax culture, sociological approach, tax sociology, economic sociology, tax behavior. Jel Classification Codes: E62, H21, K34, O23. Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 26.11.14. Təkrar işləməyə göndərilmişdir: 03.12.14. Çapa qəbul olunmuşdur: 17.01.15. 170 P.Rzayev VERGİ MƏDƏNİYYƏTİNƏ SOSİOLOJİ YANAŞMANIN ASPEKTLƏRİ 1(121)/2015 Yüklə 127,46 Kb. Dostları ilə paylaş:
|