2-bosqich talabasining umumiy psixologiya fаnidan кurs ishi mavzu: His-tuyg’ularning psixologik asoslari

Kurs ishining maqsadi. His-tuyg’ularning psixologik mexanizmlarini o’rganish.
Kurs ishining predmenti. His –tuyg’ular namoyon bo’lishining psixologik xususiyatlari tashkil etadi.
Kurs ishining abyekti. Inson hissiy sohasi o’ziga xosligiklari.
Kurs ishining vazifasi:

• 
  His tuyg’ular mavzusiga oid adabiyotlar taxlilini amalga oshiris;
  
• 
  His tuyg’ularni o’rganishga doir metodikalar bilan tanishish;
  
• 
  His tuyg’ularning mohiyatini aniqlashga oid ilmiy yondashuvlarni tizimlashtirish;
  
• 
  Kurs ishi mavzusi bo’yicha xulosalar ishlab chiqish;
  

Tadqiqotning farazi. Inson his tuyg’ular tabiatini o’rganish, unda shakilangan ko’ping-strategiya shakilanganligining mohiyatini agnlashga keng imkon beradi.
Muomoning o’rganganlik darajasi.hozirga qadar his tuyg’ular muomosi ko’plab tadqiqotchilar tomonidan o’rganilgan bo’lib,ularga S.Lrubenshteyn L.S.Bigotskiy, A.L.Luriya, Ktayev-Smik, I.P.Ilin,V.Vlyunes, O’zbek olimlaridan E.G’.G’oziyev, E.Z.Usmonova, N.I.Halilova, A.I.Rasulov va boshqalar o’rganishgan.
Kurs ishining tuzulishi; kurs ishi kirish 2 bob 4 ta paragrif, xulosa va foydalangan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.


I.BOB. HISSIYOT PSIXOLOGIYANING PREDMETI SIFATIDA
1.1. His-tuyg’ularning psixologik mexanizmlari
Kognitiv aqliy jarayonlarning eng oddiy hissi. Tuyg'u jarayoni tirnash xususiyati beruvchi, ta'sir qilish jarayonining o'zi - tirnash xususiyati deb ataladigan turli xil moddiy omillarning his-tuyg'ulariga ta'sir qilish natijasida yuzaga keladi. Tirnash xususiyati markazlashtiruvchi yoki afferent nervlar orqali his-tuyg'ular paydo bo'ladigan miya korteksiga o'tadigan qo'zg'alish jarayoniga olib keladi. Shunday qilib, hissiyot ob'ektiv haqiqatning hissiy ifodasidir.
Hissiyotning mohiyati ob'ektning alohida xususiyatlarini aks ettirishdir. Har bir stimulyator o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, unga qarab muayyan his-tuyg'ular tomonidan qabul qilinishi mumkin. Bu ob'ektning alohida xususiyatlarini aks ettirish jarayonidir.
Hissiyotlarning fiziologik asoslari ip Pavlov analizatorlari deb nomlangan anatomik tuzilmalarning faoliyati hisoblanadi. Har bir analizator uch qismdan iborat: 1) qabul qiluvchi deb ataladigan periferik qism; 2) o'tkazuvchi asab yo'llari; 3) analizatorning kortikal qismlari, unda periferik qismlardan kelib chiqqan nerv impulslari qayta ishlanadi. Har bir analizatorning kortikal qismi miya yarim korteksida Periferiya proektsiyasi (ya'ni hislar organining proektsiyasi) bo'lgan maydonni o'z ichiga oladi, chunki ma'lum retseptorlari korteksning muayyan taqdiriga mos keladi. Tuyg'u paydo bo'lishi uchun analizatorning barcha tarkibiy qismlaridan foydalanish kerak. Agar analizatorning har qanday qismini yo'q qilsangiz, tegishli his-tuyg'ularning paydo bo'lishi mumkin emas.
Analizator faol organ bo'lib, tirnash xususiyati beruvchi moddalar ta'siri ostida refleksli ravishda qayta tiklanadi, shuning uchun hissiyot passiv jarayon emas, u har doim vosita qismlarini o'z ichiga oladi. Ko'p sonli tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, hissiyot ba'zan vegetativ reaktsiya (qon tomirlarining torayishi, teri-galvanik refleks) shaklida namoyon bo'ladigan harakat bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ba'zan mushak reaktsiyalari (ko'zning burilishi, bo'yin mushaklarining kuchlanishi) shaklida namoyon bo'ladi. Shunday qilib, his-tuyg'ular passiv jarayonlar emas-ular faol yoki refleksli.
Sensatsiyalar nafaqat dunyo haqidagi bilimimizning manbai, balki his-tuyg'ularimiz va his-tuyg'ularimiz hamdir. Hissiy tajribaning eng oddiy shakli hissiy yoki hissiy, hissiyotning ohangidir, ya'ni his-tuyg'u bilan bevosita bog'liq bo'lgan tuyg'u.
Hissiyotlar insonni tashqi dunyoga bog'laydi va u haqida asosiy ma'lumot manbai va aqliy rivojlanishning asosiy shartidir. Biroq, ushbu qoidalarning aniqligiga qaramasdan, ular bir necha bor so'roq qilingan. Falsafa va psixologiyada idealistik yo'nalish vakillari ongli faoliyatning haqiqiy manbai his-tuyg'ular emas, balki ongning ichki holati, tabiatdan kelib chiqadigan va tashqi dunyodan keladigan axborot oqimidan mustaqil bo'lgan oqilona fikrlash qobiliyati degan fikrni ifoda etdi. Bu qarashlar ratsionalizm falsafasining asosini tashkil etdi. Mohiyat, ong va ong inson ruhining asosiy, tushunarsiz xususiyatidir. Idealist faylasuflar va idealistik kontseptsiyani qo'llab-quvvatlovchi ko'plab psixologlar insonning his-tuyg'ularini tashqi dunyo bilan bog'lash va qarama-qarshi pozitsiyani isbotlash pozitsiyasini rad etishga urinishdi: insonni tashqi dunyodan ajratib bo'lmaydigan devor hissi. Bu holat D. Berkeley, D. Hume, E. Mach tomonidan ilgari surildi. Ushbu qoidalar quyidagi bayonotga olib keladi: inson ob'ektiv dunyoni idrok eta olmaydi va yagona haqiqat-sub'ektiv ravishda qabul qilingan "dunyo elementlari"ni yaratadigan his-tuyg'u organlarining faoliyatini aks ettiruvchi sub'ektiv jarayonlardir. Qarama-qarshi pozitsiyalarda tashqi dunyo ob'ektiv aks etishi mumkin bo'lgan moddiy yo'nalish vakillari mavjud. Tarixiy rivojlanish jarayonida, ayniqsa, moddaning harakatining ob'ektiv mavjud shakllarining o'ziga xos turlarini aks ettirishga ixtisoslashgan sezuvchi organlar shakllandi: ovoz vibratsiyasini aks ettiruvchi eshitish retseptorlari; elektromagnit tebranishlarning muayyan oralig'ini aks ettiruvchi ingl. Turli organlarning yuqori ixtisoslashuvi nafaqat retseptorlari analizatorining periferik qismini tuzishning o'ziga xos xususiyatlariga, balki Markaziy nerv apparatlarini tashkil etuvchi neyronlarning eng yuqori ixtisoslashuviga ham asoslangan bo'lib, ular periferik hislar tomonidan qabul qilingan signallarga etib boradi.
Shuni ta'kidlash kerakki, insonning his-tuyg'ulari tarixiy rivojlanishning bir mahsulotidir va shuning uchun ular hayvonlarning his-tuyg'ularidan sifat jihatidan farq qiladi. Hayvonlarda hissiyotlarning rivojlanishi biologik, instinktiv ehtiyojlar bilan cheklangan. Odamlarda, aksincha, his qilish qobiliyati biologik ehtiyojlar bilan chegaralanmaydi. Mehnat unga hayvonlardan ko'ra ko'proq ehtiyoj yaratdi va bu ehtiyojlarni qondirishga qaratilgan faoliyatda insonning qobiliyatlari, shu jumladan his qilish qobiliyati doimo rivojlandi. Shuning uchun, inson atrofdagi narsalarning hayvonga qaraganda ko'proq xususiyatlarini sezishi mumkin.