75
DƏİM
əd-Dəim – Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu
–
rəvayət edir ki, Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «Zəmanəni söyməyin. Çünki Allah zəmanənin
özüdür»
206
.
DƏYYƏN
əd-Dəyyən - Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: “Qiyamət günü
insanlar lüt olaraq həşr olunacaqlar... Sonra bir Carçı uzaq və yaxın olanında eşitdiyi
bir səslə: “Mən Məlikəm, Mən Dəyyənəm”
207
.
SƏLAM
əs-Səlam
–
Bu İsimlə isimlənməyə Uca Allah digər məxluqatdan daha mustəhaqdır.
Çünki O, bütün ayıblardan, nöqsanlardan Səlamdır.
«Quddusdur (nöqsanlıqdan
münəzzəhdir), Səlamdır (zat və sifətlərində, fellərində hər cür qüsur və əskiklikdən
uzaqdır)». (əl-Həşr 22-24). Müsəlmanların sözlərinə gəlincə isə:
Əssələmu Aleykum
–
ona salam verilənə aldatmaqdan, öldürməkdən, ondan gələcək çirkin şeydən salamatını
bildirir. O, da eyni qarşılığı verərək Uca Allah eynisini sənə də nəsib etsin. Rəhmət və
bərəkətə gəlincə isə bu ikisi yalnız Allaha izafə edilir. Buna görədir ki: Mənim
bərəkətim və rəhmətim sizin üzərinizə olsun – deyilməz, Məndən səlam sizin üzərinizə
olsun – deyilə bilər. Səlam nöqsanlardan və ayıblardan salim olandır. Səlam ilə
isimlənməsi Salim deyə isimlənməsindən daha bəlağətlidir. Məxluqatını zülmdən
salamata çıxardır. Uca Allah qədr gecəsini Səlam, Cənnəti Darus-Səlam, Cənnət
əhlinin salamlaşmasını isə Səlam deyə vəsfləndirmişdir. «Onları Rəbbinin yanında
əmin-amanlıq yurdu (Cənnət) gözləyir». (əl-Ənam 127). Peyğəmbər
–
sallallahu
aleyhi və səlləm
–
namazdan sonra dua edərək: «Allahummə Əntəs Sələmu Və Minkəs
Sələmu Təbəraktə Yə Zəl Cələli Vəl İkram
–
Ey Allahım! Səlamsan və Səlam
Səndəndir. Sən Ucasan. Ey Cəlal və İkram sahibi»
208
. O, Sifətlərində bütün ayıblardan
və nöqsanlardan Səlamdır. O, fellərində bütün ayıblardan və nöqsanlardan, şərlərdən,
zülmdən Səlamdır. O, hər yöndən və hər etibar ilə haqq olan Səlamdır. Onun həyatı
ölümdən, yatmaqdan və mürgüləməkdən Səlamdır. Qayyumiyyəti və Qüdrəti
yorğunluqdan və zorluq çəkməkdən Səlamdır. Onun elmi Ondan bir şeyin
ayrılmasından və ya Ona unutqanlığın isabət etməsindən, xatırlamaya və düşünməyə
ehtiyac duymaqdan Səlamdır. Onun iradəsi hikmətdən çıxmaqdan Səlamdır. Onun
kəlimələri yalandan və zülmdən Səlamdır. Mülkində zidlik olmasından, ortağı
olmasından, müavini və ya yardımcısı olmasından və ya Onun izni olmadan Onun
qatında bir şəfaətçinin olmasından Səlamdır. Ona Uluhiyyətində bir ortağının
olmasından Səlamdır. Onun qəzası və qədəri əbəslikdən, zülmdən və açıq olan
hikmətinə müxalif olaraq meydana gəlməsinin düşünülməsindən Səlamdır. Onun
şəriəti dini ixtilafdan, pozulmaqdan, qulların məsləhətinə zidd olmaqdan, onlara
rəhmət olmaqdan, ehsan olmaqdan və hikmətinə zidd olmaqdan Səlamdır. Əksinə
Onun şəriəti hikmətdir, məsləhətdir və ədalətdir. Onun nemətlər verməsi yaltaqlıq
206
Müslim 2246, İbn Məndə “Tovhid” 2/118, Əhməd 2/395,491.
207
İmam Əhməd “Musnəd” 3/495, əl-Albani “Səhih”.
208
Müslim 591.
76
olmaqdan və nemət verdiyi kimsəyə ehtiyac duymaqdan Səlamdır. Allahın ərşə
istivası, ərşi daşımağa ehtiyac duymasından və istivaya möhtac olmaqdan Səlamdır.
Əksinə ərş və onu daşıyanlar Ona möhtacdırlar. «Özünə heç bir övlad götürməyən,
mülkündə heç bir şəriki olmayan, zəif, aciz olmadığı üçün heç bir dosta, hamiyə
ehtiyacı olmayan Allaha həmd olsun!». (əl-İsra 111). Səlam, səlam verilənə dua və
onun səlamətə yetişməsini istəməkdir. Allah Ondan səlam tələb ediləndir, yoxsa Onun
üçün salam tələb edilən deyildir. Əksinə Allah qullarına salamatlıq verəndir.
«Göndərilən bütün Peyğəmbərlərə salam olsun». (əs-Saffət 181). «Salam olsun
İbrahimə». (əs-Saffət 109). «Doğduğu gün, öləcəyi gün və diri olaraq qəbirdən
qaldırılacağı gün ona salam olsun». (Məryəm 15). Səhabələr: Allaha salam olsun»
deyərdilər. Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «Salam Allaha olsun
deməyin. Şübhəsiz ki, Allah özü Səlamdır» deyə buyurdu
209
.
«Rəhimli Allahdan
(onlara) salam vardır». (Yasin 58).
SƏMİ’
əs-Səmi’
–
eşidən olmasının mənası nə qədər yavaş olursa olsun, bütün səsləri idrak
edən (eşidən) deməkdir. O, yaratdıqlarının eşitmələrinə bənzəməyən bir sifət olan səmi
sifətilə gizli və açıq hər bir şeyi eşidir. Allahın Səmi’
–
sifəti iki yerə bölünür. 1. Səmi’
İcabə
–
qəbul etmək. Məs: Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
rukudan qalxaraq
deyərdi: «
Səmiallahu Limən Həmidəh
–
Allah ona həmd edəni eşitdi»
210
. Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «Allahummə! Təslim olmayan qəlbdən,
eşidilməyən duadan Sənə sığınıram»
211
. 2.
Səmi’
İdrak
–
dərk etmək. Bu özü də üç
yerə bölünür. 1)
Təyyid
–
kömək. «Qorxmayın, mən də sizinləyəm. (Hər şeyi)
eşidirəm və görürəm!». (Ta ha 46). 2)
Təhdid
–
hədələmək. «Yoxsa onlar elə güman
edirlər ki, biz onların pıçıltılarını və xəlvəti danışıqlarını eşitmirik! Xeyr, yanlarında
olan elçilərimiz yazırlar. (Ya Peyğəmbər!) De ki: Əgər Rəhmanın bir övladı olsa
(Ona) ibadət edənlərin birincisi mən olaram!». (əz-Zuxruf 80). «Allah kasıbdır, biz
isə dövlətliyik! Deyənlərinin sözlərini Allah, əlbəttə eşitdi». (Ali İmran 181). 3)
Allahın eşitməsi hər bir şeyi əhatə edir. Onun eşitməsi bütün səsləri əhatə edir.
Məxluqatın səsləri Ona qarışıq gəlməz. Bir-birinə bənzəyən səslər Onu aldatmaz. O,
səslərdən birini eşitməsi başqa bir səsi eşitməkdən Onu yayındırmaz. «Şübhəsiz
Rəbbim duanı eşidəndir». (İbrahim 39). «Əgər sənə şeytandan bir vəsvəsə gəlsə
Allaha sığın. Şübhəsiz ki, Allah eşidən və görəndir». (əl-Əraf 200). Aişə
–
radıyallahu anhə - deyir: «Bir qadın ərindən şikayət etmək üçün Rəsulullah
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
in yanına gəlir. Mən otağın bir küncündə olmağıma
baxmayaraq onların nə barədə söhbət etdiklərini eşitmədim. Lakin Allah eşidib ayə
nazil etdi. «Əri barəsində səninlə mübahisə edən və Allaha şikayət edən qadının
sözünü Allah eşitdi. Allah sizin danışığınızı eşidir. Həqiqətən Allah eşidən və
görəndir». (əl-Mucadələ 1)
212
. Əbu Musa
- radıyallahu anhu
–
rəvayət edir ki,
Rəsulullah
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «Ey insanlar sakit olun! Siz nə bir
209
Buxari «Əzan» 148, Müslim «Salət» 56.
210
Buxari, Müslim.
211
Tirmizi 5/519, Əbu Davud 2/92.
212
Buxari.