2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri
C.Brunonun ifadəsi ilə desək, o şeylərin üzərində dayanan yox, “şeylərdə yerləşən” kimi qəbul olunurdu. N.Kuzanskiyə
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
| C.Brunonun
ifadəsi ilə desək, o şeylərin üzərində dayanan yox, “şeylərdə yerləşən” kimi qəbul olunurdu. N.Kuzanskiyə görə isə Allah “hər yerdə və heç harada” yerləşir. Şüurun bütün sahələrində: fəlsəfədə, elmdə, siyasi və etik təlimlərdə-ilahi olanların insana, hissən dərk edilməzliyin hiss edilənə, mistik və möcüzələrin tam real və həqiqətə uyğun çevrilməsi baş verir. Bu İntibah dövrü incəsənətində daha aydın özünü göstərir: bu incəsənət hər bir Bibliya personajına fəal, konkret insan siması verir. Məhz bu baxımdan renessans mədəniyyətinin humanist əsasından, onun intelektuallığından, rasionallığından və hətta stientizmliyindən (elmliyindən), onun incəsənətinin realist istiqamətindən, onun fəlsəfi fikrinin kortəbii – materilaizmə meyilliyindən (baxmayaraq ki, burada biz platonizmə və neoplatonluğa, dini- mifololoji sujetlərə və idealara, ilahiyyat düşüncə formalarına, kilsə xadimlərinin nüfuzlarına 42 müraciətə rast gəlirik) danışmaq olar. Başqa cür desək, ictimai şüurun yeni tipi çox vaxt köhnə formanın himayəsi altında yaranırdı: bununla belə - bu xüsusilə əhəmiyyətlidir-bu cür şəraitdə yaranan kəskin daxili ziddiyətləri heç kəs sezmirdi. Bu ilk növbədə onunla izah olunur ki, renessans özünü düşünmə pafosunu – insanın əldə etdiyi azadlıq və onda açılan praktiki və mənəvi imkanların təsdiq olunması-artıq əldə edilmiş qələbə illuziyasını yaradırdı. İntibah dövrünun fəfsəfi fikri optoloji istiqamətdə idi və ona görə də təbiət elmləri-astronomiya, mexanika, riyaziyyat ilə çox bağlı idi; onun əsas prinspi-insanı əhatə edən maddi aləmin reallığının və onun rasional dərk olunmasının mümkünlüyünün təsdiq olunması prinsipi idi. Bir halda ki, insan idrakın və dünyanı dəyişdirməyin subyektidir, o fəlsəfi fikrin ikinci başlıca predmentinə çevrilir: bu diqqət o qədər böyük idi ki, insan anlayışı təbiət anlayışına nisbətən daha radikal dəyişikliyə uğrayırdı. İnsanın real vəziyyəti həm Avropanın mərkəzi və şimalında, həm də İtalya şərq-respublikalarında belə təbiətin bu ali məxluqunun layiq olduğundan çox-çox uzaq idi və buradan da İntibah dövrünün fəlsəfi fikrinin üçüncü istiqaməti – siyasi istiqaməti mövcud idi. Bu da özünü bir tərəfdən isə P.Kampanellanın və T.Morun utopiyalarında, digər tərəfdən isə N.Makiavellinin siyasi mövzulardakı ayıq “realist” traktatlarında öz əksini tapmışdır. İntibah dövrünün dünyagörüşünü mühüm fərqləndirici xüsusiyyəti onun incəsənətə istiqamətlənməsidir: əgər orta əsrləri dini dövr adlandırsaq, onda İntibahı bədii-estetik dövr adlandırmaq olar. Əgər antik dövrün diqqət mərkəzində təbii-kosmik həyat, orta əsrlərdə Allah və onunla bağlı xilasolma ideyası dayanırdısa, onda İntibah dövrünün diqqət mərkəzində insan dayanırdı. Ona görə də bu dövrün fəlsəfi təfəkkürünü antroposentrik kimi xarakterizə etmək olar. Bu dövrdə fəlsəfənin və elmin bir-birinə doğma, vahid fəaliyyət forması kimi qəbul olunduğunu göstərən çoxlu nümunələr göstərmək olar. Bu vaxt fəlsəfə ilk növbədə dəqiq elmlərlə, riyazi biliklərlə yaxınlaşır. İntibah üçün xarakterik olan biliklərin riyaziləşdirilməsi ənənəsi – N.Kuzanskinin fikrincə hər bir idrakın mahiyyəti ölçüdür-tam mənada fəlsəfi idrakı da əhatə etməlidir.1600-cü ildə yandırılan tonqal və C.Brunonun ora atılması İntibah dövrünün faciəvi finalını və eyni zamanda yeni dövrün başlanğıcını bildirən dərin simvolik bir hadisə idi. İntibah dövrünün təbii elmi biliklərinin inkişafında birinci dərəcəli əhəmiyyətə malik bir sıra kəşflərin böyük rol oynamasını qeyd etmək lazımdır. Nəzəri riyaziyyatın və təbiət biliklərin müvəffəqiyyətləri fəlsəfədə materialist ənənələrin inkişafına bilavasitə təsir göstərdi və sxolostikanın məğlub olmasına kömək etdi. Bu dövrdə astronomiya sahasində də mühüm kəşflər edildi. Bir halda ki, sxolotik dünyagörüş dünyanın heliosentrik mənzərəsi ilə qırılmaz bağlı idi və bu baxımdan astronomiyadaki yeni kəşflər bu dünyagörüşə məhvedici zərbə vurdu. Bu kəşflərdən ən mühümü, elmi astronomiyanın əsasını qoyan Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|