3-ma’ruza.
Mavzu: Tranzistorlar. Tranzistorlarning parametrlari va ularning
xarakteristikasi.
Qo‘sh qutbli tranzistorlar.
Tranzistorlarlar radioelektronikada juda ko‘p ishlatiladi.
Ular qo‘sh qutbli va maydon tranzistorlariga bo‘linadi. Qo‘sh qutbli tranzistor yoki
tranzistor ikkita p-n-o‘tishli yarimutkazgichli kristaldan iborat, ya’ni unda turli tip
o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan uchta qatlamli sohalar bo‘ladi
Yassi tranzistorning strukturasi a) p-n-p tipi; b) n-p-n tipi va v) tashqi ko‘rinishi
Sohalarning joylashish tartibi p-n-p yoki n-p-n prinsip
jihatidan asbob ishiga ta’sir qilmaydi, ammo p-n-p tipdagi
tranzistorlarga ulanadigan kuchlanishning qutbiyligi n-p-n
tipdagi tranzistorlarga berilayotgan
kuchlanishning qutbiga
qarama-qarshi bo‘ladi.
p-n-p tipdagi tranzistorning tuzilishi va ishlash
prinsipini ko‘rib chiqamiz. Chap sohada kirishning
konsentratsiyasi oshgan va demak,
asosiy tok tashuvchilar
(bu sohada kovak) konsentratsiyasi oshgan, bu esa asbob
ishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Bu soha emitter deb ataladi.
Kirish va asosiy tok tashuvchilar konsentratsiyasi ancha kam
bo‘lgan o‘ng soha kollektor deb nom olgan. O‘rtadagi soha
baza deb ataladi. Bu sohada p-n-p
tipdagi tranzistor uchun
zaryadlarni tashuvchilar bo‘lib kovaklar xizmat qiladi, ular
emitterdan diffuziyalanadi, chunki unga musbat kuchlanish
ulangan bo`ladi.
Kollektor o‘tishiga teskari kuchlanish qo‘yilsa,
u holda kollektor
zanjirida (p-n-o‘tish, Rn nagruzka, Ek batareya) uncha katta
bo‘lmagan teskari tok Ik hosil bo‘ladi. Agar ayni paytda emitter
o‘tishiga to‘g‘ri
kuchlanish berilsa, u holda, birinchidan, emitter
zanjirida (p-n-o‘tish, Ee batareya, Es signal manbai)
tok Ie hosil
bo‘ladi, bu tok kirish signali kuchlanishining o‘zgarishiga mos
holda o‘zgaradi va ikkinchidan, kollektor o‘tishidagi teskari tok
sezilarli ko‘payadi. Bundan tashqari, bu tok ham kuchlanish Es ning
o‘zgarishiga mos holda o‘zgaradi.
Emitter tokining kollektor tokiga ta’sir qilishiga sabab
shuki, ikkala p-no‘tish bir-biriga
juda yaqin joylashgan, shuning
uchun tok tashuvchilar (p-n-p tranzistor uchun kovaklar) emitter
o‘tishidan o‘tato‘rib, kollektor o‘tishining ta’siriga tushib qoladi.
Bulardan katta qismi bu ta’sirni engadi, chunki, shu bilan birga
kollektorda ushbu turdagi tok tashuvchilarning
konsentratsiyasi
kam va yana unga qo‘yilgan kuchlanish (teskari qutbliligi) ham tok
tashuvchilarning shunday «dreyfiga» (o‘tishiga) yordam beradi.