4-mavzu: psixologik tadqiqot metodlari klassifikatsiyasi reja

Kvazi-eksperiment. «Oraliq» tabiiy metodlar orqali kuzatuv o`tkazish bilan qattiq nazoratli kuzatuvlar o`zgarishiga aytiladi. Kvazi-eksperiment metodi yordamida to`liq sxemani yaratish mumkin emas. Ammo bu kamchilikka qaramay kvazi-eksperimental regionlardan foydalanish imkonini beradi. Eksperimental kuzatuvlarning barcha noeksperimental metodlarga ziddir.
Xuddi shuni F.Sh.Mak Giksen quyidagilarda ko`rsatadi:

• 
  Klassik klinik metod.
  
• 
  Tabiiy kuzatish.
  
• 
  So`rovnoma
  
• 
  Arxiv tekshirish
  
• 
  Korrelyatsion aloqani o`rnatish.
  
• 
  Kvazi-eksperiment.
  

M.V.Metlin esa quyidagilarda ko`rsatadi.

• 
  Tabiiy kuzatish
  
• 
  So`rovnoma
  
• 
  Korrelyatsion kuzatuv
  
• 
  Arxiv tekshirish
  
• 
  Alohida hollarni o`rganish.
  

A.K.Kobzi eksperimentga korrelyatsion metodini va eksperimentgacha metodini qarama-qarshi qo`yadi. Ularga: so`rovnoma, umumiy kuzatish va umumiy eksperiment. Xulq atvorni o`rganishga arxiv metodi, o`z-o`ziga baho berish va testni ko`rib o`tadi.
Formal ko`rinishlarga esa bir necha eksperimental kuztuvlarni tiplari ajratiladi. Bularni qidiruv (izlanish) va tasdiqlash eksperimentlarda ko`rish mumkin. Ularning farqi ishlab chiqarish muammosini darajasiga qarab ajratiladi. Qidiruv eksperimenti mustaqil yoki tobe o`zgarishlarga o`tishda o`zaro aloqa davrida olib boriladi.
Algoritm kuzatuv quyidagi ko`rinishda bo`ladi.

• 
  A va B orasidagi bog‘lanish farazi sababi.
  
• 
  Qidiruv eksperimentini o`tkazilishi.
  
• 
  Faraz tasdiqlanmasa yangi qidiruv eksperimenti yordamida faraz ko`rib chiqiladi. Agarda faraz tasdiqlansa, miqdor funktsional faraz ilgari so`riladi
  
• 
  Tasdiqlov eksperimenti o`tkaziladi.
  
• 
  O‘zgarish aloqalari haqida faraz qabul (yoki rad) qilinadi va aniqlik kiritiladi.
  

Psixologik eksperimentlarda «Kritik eksperiment», «pilotaj kuzatuv», «pilotaj eksperiment», «yopiq eksperiment», «tabiiy eksperiment» laridan foydalaniladi.

• 
  Pilotaj kuzatuv termini eksperiment jarayonida sinov holatida ko`riladi.
  

Bu usul asosan eksperimentga kirish vaqtida qo`llaniladi. U qat’iy kuzatuvga muxtoj emas. Bu usul orqali olingan ma’lumotlar ishonchli emas. Bu narsa ko`pgina xatolarni oldini olishga yordam beradi.

• 
  «Dala sharoitida kuzatish» real xayotdagi o`zgarish holatlarini kundalik xayotda olib boriladi. O‘z holiga ko`ra bu usul kvazi-eksperimentiga taalluqli deyishimiz mumkin. Chunki uni eksperiment jarayonida nazoratga olib bo`lmaydi. Tabiiy va dala sharoitidagi eksperiment ilmiy ma’lumotlarni olishni yagona usuli hisoblanadi.
  
• 
  Eksperimental kuzatuvlarni psixologiyada boshqa fanlar singari bir necha bosqich orqali amalga oshiriladi.