5-laboratoriya mashg’uloti. “Baholarni hisoblash” va “O’xshashlik koeffitsientlari va funksiyalarni hisoblash” algoritmlari asosida qoʻlyozma matnlarni tanib olishning dasturiy ta’minoti Masalaning qo’yilishi

K₂₁=24

K2	S7	0	0	1	1	0	0	0	1	0	0	1	0	0	0	0	4
	S8	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1	0	1	1	6
	S9	1	0	0	1	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	3
	S10	0	0	0	0	0	0	1	0	1	0	0	0	0	0	1	3
	S11	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	1
	S12	1	1	0	1	1	0	1	0	0	1	0	0	0	1	1	8
																	K22=25

Natija.

Bundan xulosa qiladigan bo’lsak, yangi S^* QM belgilarning tayanch to’plami tizimi bo’yicha K₁ sinfdagi QMlarga 40 marta va K₂ sinfdagi QMlarga 46 marta o’xshash bo’layapti. Demak, S^* yangi QM K₂ sinfga tegishli, chunki K₂>K₁.

Qo’lyozma matnlarni o’xshashlik koeffitsiyentlari va funksiyalari asosida tanib olish algoritmi [29, 35]. O’xshashlik koeffitsiyent(O’K)lari va funksiyalari asosida tanish olish algoritmi binar belgilar bilan berilgan QMlarni tanib olish uchun mo’ljallangan. Shuning uchun QMlar 5.1-5.5-rasmlarda keltirilgandek binar kodlshtieiladi. Natijada kodlashtirilgan QMlardan iborat O’T va NTlar hosil qilinadi.

O’Klari asosida tanib olish algoritmi yordamida kodlashtirilgan NTdagi har bir QM O’Tdagi QMlar bilan solishtiriladi va taqqoslash natijasiga ko’ra O’Klari hisoblanadi [29, 35]. Hisoblangan O’Klari asosida NTdagi har bir QM O’Tdagi sinflarning qaysi biriga tegishlili ekanligi o’xshashlik funksiyalarining qiymatini hisobga olib aniqlanadi.
Aytaylik, kodlashtirilgan QMlardan iborat O’T va NTlar berilgan
bo’lsin. U holda va QMlar uchun moslik qoidasini quyidagi
koʻrinishda taqdim etish mumkin [29, 35]:
(5.2)
Agar va QMlarning belgilari bir vaqtda va qiymatga ega boʻlsa, u holda koeffitsientining qiymati
(5.3)
hisoblanadi.
Agarda QMning belgilari qiymat va QMning belgilari qiymat qabul qilsa, u holda q ning qiymatini
(5.4)
aniqlanadi.
QMning belgilari qiymat, ning belgilari qiymat qabul qilganda h ning qiymati
(5.5)
topiladi.
Agar va QMlarning belgilari bir vaqtda va qiymatga ega boʻlsa b ning qiymati
(5.6)
hisoblanadi.
QMlar uchun (5.3)-(5.6) o’xshashlik koeffitsientlar tanlovdagi sinflarda berilgan (barcha sinflarda QMlarning soni bir hil olinadi) barcha QMlar uchun hisoblanadi va ulardan foydalanib sinflarda o’xshashlik funksiyalarining qiymati aniqlanadi.
(5.3) formuladan koʻrinadiki, va QMlar oʻxshashligi belgilar boʻyicha qanchalik koʻp boʻlsa, ning qiymati shunchalik katta boʻladi va b, q, h lardan keskin farq qiladi. U holda quyidagi xossalarga ega boʻlgan oʻxshashlik funksiyasini kiritish mumkin [29, 35]:
- ga nisbatan oʻsuvchi:
- q va h ga nisbatan simmetrik;
- b ga nisbatan kamayuvchi.
(5.3)-(5.6) formulalarni hisobga olgan holda va QMlarning
oʻxshashligini hisoblaydigan quyidagi oʻxshashlik funksiyalarini qaraymiz [29, 35]:
- Rassel va Rao funksiyasi - (5.7)
- Jokar va Nidmen funksiyasi - (5.8)
- Days funksiyasi - (5.9)
- Sokal va Skif funksiyasi - (5.10)
- Sokal va Mishner funksiyasi - (5.11)
- Kuljinskiy funksiyasi - (5.12)
(5.13)
(5.14)
-Yul funksiyasi - (5.15)
(5.7)-(5.15) formulalardan koʻrinib turibdiki, hozirgacha va QMlarning oʻxshashligini aniqlaydigan “eng yaxshi” formula mavjud emas. Masalaning xususiyati va yechilishiga qarab unga mos oʻxshashlik funksiyasi formulasi tanlanadi.
Agarda va QMlar bir xil boʻlsa, u holda boʻladi. Bu holda F₆ funksiya cheksizlikka intiladi, F₂, F₄, F₅, F₈, F₉ funksiyalar 1 ga teng boʻladi. F₆ funksiyasi esa va QMlarning oʻxshashligini kuchliroq namoyon qiladi.
Agar bizga sinov va O’Tlar berilgan bo’lsa, u holda NTdagi har bir matnning tanlovdagi sinflarda joylashgan , ,…, matn va imzolarning har biri bilan O’Klari (5.3)-(5.6) formulalar yordamida aniqlanadi.
U holda NTdagi har bir matnning har bir sinfdagi matnlar bilan (5.3)-(5.6) formulalar asosida hisoblangan koeffitsiyentlarning har birinining yig’indisini o’rtachasi olinadi:
(5.16)
(5.17)
(5.18)
(5.19)
Endi (5.7)-(5.15) formulalarda keltirilgan o’xshashlik funksiyalarining qiymatlarini aniqlashda ko’effitsiyentlar o’rniga (5.16)-(5.19) formulalarda aniqlangan , ya’ni o’rtacha ko’effitsiyentlardan foydalaniladi.
Natijada QMlarning tanlovdagi sinflardagi QMlar bilan o’xshashligini aniqlovchi o’xshashlik funksiyalarining qiymatlari hosil bo’ladi.
U holda hosil qilingan o’xshashlik funksiyalarining qiymatlari asosida NTdagi QMlarning O’Tdagi sinflardan qaysi biriga tegishli ekanligi yoki ushbu sinflarning birortasiga ham tegishli emasligini aniqlovchi qaror qabul qiluvchi qoida
(5.20)
bo’ladi.
Yuqorida keltirilganlarga asosan QMlarni kodlashtirishni, O’Klarini va funksiylarini hisoblash usuli asosida yangi QMlarni tanib olishni ta’minlovchi algoritm ishlab chiqildi.
Algoritm quyidagi qadamlardan iborat [29-31]:

1. 
   Operativ xotiraga O’T sifatida sinf(shaxs)lar nomlari, har bir sinfda shaxsning bir xil ma’noni anglatuvchi qo’lda yozilgan , ,…, QMlari hamda NT sifatida shaxslarning bir xil ma’noni anglatuvchi qo’lda yozilgan matnlari skaner orqali kiritiladi yoki kom’pyuterda yoziladi.
   
2. 
   O’Tdagi matnlar kodlashtiriladi:
   

2.1. Retseptor maydoni o’lchovining qiymatlari va kiritiladi.
2.2. - o’lchovli retseptor maydonida kodlashtiriladi.
2.3. - o’lchovli retseptor maydonida hosil bo’lgan kodlar bir o’lchovli kodga keltiriladi, y’ni .

3. 
   NTdan matn olinadi.
   
4. 
   O’Tdagi sinf tanlanadi.
   
5. 
   sinfdan matn tanlanadi.
   
6. 
   NTdagi so’z kodi va sinfdagi so’z kodi bilan 3.3-qoidaga asosan koeffitsiyentlar (5.3)-(5.6) formulalar yordamida hisoblanadi:
   
   1. 
      Agar bo’lsa koeffitsiyent (5.3) formula yordamida hisoblanadi va algoritm 7 –qadamga o’tadi, aks holda 6.2-qadamga o’tadi.
      
   2. 
      Agar bo’lsa koeffitsiyent (5.4) formula yordamida hisoblanadi va algoritm 7 –qadamga o’tadi, aks holda 6.3-qadamga o’tadi.
      
   3. 
      Agar bo’lsa koeffitsiyent (5.5) formula yordamida hisoblanadi va algoritm 7 –qadamga o’tadi, aks holda 6.4-qadamga o’tadi.
      
   4. 
      Agar bo’lsa koeffitsiyent (5.6) formula yordamida hisoblanadi.
      
7. 
   Agar bo’lsa, u holda algoritm 6-qadamga o’tadi, aks holda 8-qadamga o’tadi.
   
8. 
   Agar bo’lsa, u holda algoritm 5-qadamga o’tadi, aks holda 9-qadamga o’tadi.
   
9. 
   NTdagi matn kodi, sinfdagi matn kodi bilan (5.3)-(5.6) formulalar asosida hisoblangan O’Klarning har birinimg yig’indisini o’rtachasi (5.16)-(5.19) formulalardan foydalanib aniqlanadi.
   
10. 
    NTdagi matnning sinfdagi matn va mzolar bilan o’xshashligini aniqlash ucnun o’xshashlik funksiyalarning qiymatlari (5.8)-(5.15) formulalardan foydalanib hisoblanadi.
    
11. 
    Agar bo’lsa, u holda algoritm 4-qadamga o’tadi, aks holda 12-qadamga o’tadi.
    
12. 
    Agar bo’lsa, u holda algoritm 3-qadamga o’tadi, aks holda 13-qadamga o’tadi.
    
13. 
    NTdagi matnning qaysi sinf(shaxsga)ga tegishli ekanligini aniqlash uchun (5.20) formulada keltirilgan hal qiluvchi qoidadan foydalaniladi.
    

Keltirilgan algoritmning ishlashi natijasida NTdagi QMlar O’Tdagi sinflardan biriga tegishli ekanligi yoki sinflarning birortasiga ham tegishli emasligi aniqlanadi.

5-laboratoriya mashg’ulot uchun topshiriq

O’Tda K₁ - sinfga 1-shaxs (Axmedov) va K₂ - sinfga 2-shaxs (Daliyev) tomonidan x xil qoʻlyozma shaklda yozilgan raqam yoki harf yoki simvol yoki matn tasvirini mxn retseptor maydonida kompyuterga skaner orqali kiriting yoki kompyuterda sichqoncha yordamida chizing va binar kodlashtiring. NTda x xil qoʻlyozma shaklda yozilgan raqam yoki harf yoki simvol yoki matn tasvirini mxn retseptor maydonida kompyuterga skaner orqali kiriting yoki kompyuterda sichqoncha yordamida chizing va binar kodlashtiring. BHA va O’K va funksiyalarni hisoblash algoritmlaridan foydalanib N’Tda qoʻlyozma raqam yoki harf yoki simvol yoki matn tasvirini O’Tdagi K₁ - sinfga yoki K₂ - sinfga tegishli ekanligini aniqlaydigan dasturiy ta’minot ishlab chiqing.