6. Tishli (shlitsali) birikmalarni hisoblash

6. Tishli (shlitsali) birikmalarni hisoblash.
Tishli birikmalar valda tashqi tish va gupchak tishida ichki tishlar bo‘lganda hosil bo‘ladi. Tishli birikmalarning o‘lchamlari va ularning chetga chiqishlari standartlashtirilgan.
Tishli birikmalar 3 ta: yengil, o‘rta va og‘ir seriyalarda tayyorlanadi. Tishlar soni bo‘ladi. Tish profil bo‘yicha to‘g‘ri yonli, evolventaviy va uchburchak tishli birikmalar bo‘ladi (6.1 – rasm).

6.1 – rasm. To‘g‘ri yonli tish(shlitsa)li birikma
To‘g‘ri yonli tishli birikmalarni tish yon tarafi, tashqi diametri va ichki diametri bo‘yicha markazlashtiriladi D va d bo‘yicha markazlashtirish texnologik sharoitlarga bog‘liq bo‘ladi. Agar vtulka materiali <350 HB bo‘lsa D bo‘yicha martkazlashtirish qabul qilinadi. >350 HB bo‘lsa d bo‘yicha markazlashtirish qabul qilinadi. Tishning yon tarafi bo‘yicha markazlashtirish tishlar o‘rtasida yuklanishni tekis taqsimlashga olib keladi.
Evolventaviy tishli birikmalar vallarning katta diametrida maqsadga muvofiq bo‘ladi. To‘g‘ri yonli tishli birikmalar vallarning diametri 125 mm gacha bo‘lganda. Evolventaviy tishli birikmalar yon taraflari yoki tashqi diametri bo‘yicha markazlashtiradi. Evolventaviy tishli birikmada , ni bo‘ladi.
Uchburchak tishli birikmalar kamroq tarqalgan.
Tishli birikmani parametrlari jadvallardan val diametriga qarab tanlanadi.


Tishli birikmalarni hisoblash
Tishli birikmalarda asosiy hisoblash mezoni ezuvchi kuchlanish bo‘ladi, u quyidagicha hisoblanadi:
, (6.1)
(6.1) formulada T– birikmaga ta‘sir qilayotgan burovchi moment; –tishlar orasida yuklanishni notekis taqsimlanish koeffisienti; –tishlar soni; h–tishning ishchi balandligi; – birikmaning o‘rta diametri; l – tish uzunligi.
To‘g‘ri yonli tishlar uchun
; ; (6.2)
evolventaviy tishlar uchun
; (6.3)
formulalarda m– tish moduli; – ruxsat etilgan kuchlanish.
– ruxsat etilgan ezuvchi kuchlanish: qo‘zg‘almas birikmalarda – tishlarga maxsus ishlov berilmasa ; yuklanish ta‘sir etmaganda qo‘zg‘aluvchan birikmalar uchun ; o‘zgaruvchan yuklanishda ni zarb jadalligiga qarab 40 – 50 %ga ko‘tariladi.


Tishli birikmalar hisoblash bo‘yicha masalalar
1 – masala. To‘g‘ri yonli tishli birikma burovchi moment uzatadi. Valning diametri . . Tishli birikma uzunligini hisoblang.
Yechish. Val diametriga qarab jadvaldan: ; ; ; ; , tishli birikmani tanlaymiz.
;

deb olamiz. U holda (6.1) formuladan

2 – masala. Valning diametri , valda evolventaviy tishli birikma tayyorlangan. Burovchi moment , birikma uzunligi . Tishli birikma o‘zgaruvchan yuklanish bilan yuklangan. Birikmaning mustahkamligini hisoblang.
Yechish. , deb qabul qilamiz jadvaldan , , .
Birikmaning o‘lchamlari
; .
(6.1) formula bo‘yicha

Birikmaning mustahkamligi ta‘minlangan.
3 – masala. Valning diametri . Val to‘g‘ri yonli tishli birikma yordamida tishli g‘ildirak bilan biriktirilgan. Yuklanish o‘zgarmas, birikma qo‘zg‘almas. Birikma uzatishi mumkin bo‘lgan burovchi momentni hisoblang; .
Yechish.Jadvaldan , , , , o‘lchamlarni ko‘chirib olamiz.
; ;
;
(6.1) formuladan



Tishli birikmalar bo‘yicha mustaqil yechish uchun masalalar
1 – masala. Val yarimmufta bilan to‘g‘ri yonli birikma yordamida biriktirilgan. Valning diametri . Valga burovchi moment ta‘sir etadi, birikmaning uzunligi . Birikmadagi kuchlanishni hisoblang.
Ko‘rsatmalar:z = 8; d = 46 mm.
Javobi. .
2 – masala. Valning diametri , valda evolventaviy tishli birikma tayyorlangan. Birikma uzunligi , yuklanish o‘zgarmas. Birikmaga ta‘sir qilishi mumkin bo‘lgan burovchi momentning eng katta qiymatini aniqlang.
Ko‘rsatmalar:z = 18; m = 5 mm; .
Javobi. .
3 – masala. Valga yulduzcha to‘g‘ri yonli birikma yordamida birikkan. Biurikmaning diametri , ta‘sir etayotgan burovchi moment . Yuklanish o‘zgarmas. Birikmaning uzunligini hisoblang.
Ko‘rsatmalar:z = 20; ; d = 62 mm; D = 102 mm .
Javobi. .
4 – masala. Tishli g‘ildirak val bilan evolventaviy tishli brikma vositasida biriktirilgan, valdagi burovchi moment , valning diametri , uzunligi . Birikmadagi kuchlanishni hisblang. Yuklanish o‘zgarmas.
Ko‘rsatmalar:z = 25; ; m = 3 mm.
Javobi. .