8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

Yoxlama  üçün  suallar
1.  Orta  osrlərə  antık  dövrlə  müqayisədə  kommersiya  kommu- 
nikasiyalarının kəskin  azalmasımn səbəblərini izah  edin.
2.  Sənətkarların  əməyinın  sex  təşkilatmın  reklamın  inkişatina 
təsirini  xarakterizə  edin.
3.  Yarmarkalar  və  onun  orta  əsrlər  dövründə  kommersiya 
kommunikasiyalar sisteminin formalaşmasmda rolu
4.  Kitab  nəşrinin  kəşvı  reklamın  gələcək  inkişafına  necə  təsir 
etmişdir.
14.3.  Yeni dövrün Qərbi Avropa və 
Amerika  reklamı
İ.Qutenberqin  kəşfınin  ən  vacib  nəticələrindən biri XVII  əsrin 
əvvəlindən  kütləvi  informasiyanın  çap  vasitələriııin  inkişafı  ol- 
muşdur.
İlk  çap  həftəlik  qazet  Strasburger  Relation  (“Strasburq  əlaqə- 
si”)  1609-cu  ildə  Strasburq şəhərində  alman  dilində çap olunmuş- 
dur.  1615-ci  ildə  Vyanada “Həftəlik ordinar və  ekstraordinar mə- 
lumatlar,  və  onlara  aid  hər  şey”.  1616-cı  ildə  Frankfurt-Maynda 
Frankfurter Joumal (£‘Frankfurt jum alı,,)  əsası  qoyulur,
İngiltərədə  çap  olunan  ilk qazet  The  Weekly  News  (“Həftəlik 
xəbərlər”)  -  1622-ci  il,  Ilollandiyada  -  Amsterdamcher  Courant 
(“Amsterdam  kurantları,v) -  1623-cü  il, Fransada - Gazzct de  Fran- 
ce -  1631-ci  il.
Gazzet  de  France  qazetini  Paris  həkimi  Teofrast  Renodo 
(1585-1643)  çap  etdinnişdir.  O  həmçinin  reklamın  qurulmasına 
artımı  artıb.  Daha ə w ə l  1629-cu  ildə  o  Ünvan  bürosunun  əsasını 
qoymuşdur,  bu  büro  müasır  reklam  aqentlivinin  əsasinı  qoymuş- 
dur.  Sonradan o  ilk reklam jumalını  çap  etdirmişdir.
1660-cı  ildə  ilk gündəlik qazet  Leipziger Zeitung  (“Leypsiq xə- 
bərləri”) yaranmışdır.  İlk Amerika qazetı  1704-cü ildə  çıxmışdır.
Çap  qazet və jumalları  yayıldıqca orada yerləşən  reklarn  mate- 
riallannın  həcmi  artır.  Beləliklə  mətbuatda reklamın  osası  qoyul- 
muşdur.  Reklam  materialının  illyustriyasiyası  kımi  Gazzet  de

---

France qazetinin  2  iyul  1931-ci  ildə çıxmış  3-cü sayrnda olan qey- 
dı  göstərmək olar:  “Hazırkı  quraqlıq mineral  suların keyfıyyətinə 
yaxşı  təsir  etmişdirBurada  Forjanın  mineral  suları  daha  məşlıur- 
dur.  Otuz il ə w ə l həkim Martin onları  ıstifadəyə daxil etmiş,  son- 
ra  isə  camaat onu  sevmişdir.  Kral  ley-həkimi  Buvar bus  ular haq- 
qında çox yüksək fıkir bildirmişdir və  Əla həzrətə sulan  profılak- 
tıka  qismində  içməyi  məsləhət  görmüşdür.  Hamı kralın  nümuno- 
sinə əməl edirdi”.
XVII 
əsrin  birinci  yansmda  yalnız  reklam  materiallar  olan  ilk 
ixtisaslaşmış  çap  nəşrləri  çıxır.  Beləki  30-cu  illərdə  T.Renodo  ilk 
reklam jurnalınm  Petites  Affıches  (“Kiçik  afışalar”)  buraxılmasına 
başlayır.  Reklam  nəşrləri  digər  ölkələrdə  yaranir.  Onlar  arasında 
ingiltərənin  Public  Advertizer  (“İctimai  reklamçı”)  -  1657-ci  il, 
Posttagiche  Frag  und  Anzeigennachrichten  (Avstriya)  -  1728-ci  il, 
ABŞ-da Daily Advertizer (Gündəlik reklamçı) -  1785-ci  il.
XIX  əsrin  əvvəlinə  reklam  qazetləri  və jumalları  yayılmış  hal 
olmuşdur.  Buna  bir  fakt  dəlaləlt  edir  ki,  1801-ci  ıldə  Napoleon 
Bonopart  (1769-1821)  Dövrü  çap  haqqmda  Əsasnamə  ilə  dekret 
çap  etdirir.  Bu  sənəd  ciddi  şəkildə  reklam  nəşrləri  digərlənndən 
fərqlənir,  bu  nəşrlərdə  ədəbi  və  siyasi  xarakterli  məqalələr  çap 
etdinuək qadağandır.
Texniki  proqress  reklam  materiallarmın  presdə  verilmosı  key- 
fıyyətini  artırır.  XVI-XVIII əsrlərdə qazetlərdə ksiloqrafıya üsulu 
ilə yerinə  yetirilmiş  şəkillərlə  elanlar qarşılaşırdı.  Kiçik və  böyük 
elanlar yığılma olurdu və  şriftlərin  eyniliyi  ilə  fərqlənirdi.
XIV əsrin əw əlində  reproduksıya  üsullarmın təkmilləşməsi ye- 
ni  tip  nəşrlər  -  illustrasiya  jumallan  yaratmağa  imkan  vemıişdir. 
Onlardan birincisi Penny Magazine  (“Penni-jumal”)  -  1832-ci  il  və 
İllustrated  London News  (İllustrasiya  olunmuş  London  xəbərləri) 
1842-ci  il  olmuşdur.  Fransada bu  cür jumal İllustration  1843-ciı  ıL 
də  çıxmağa  başladı.  Həmin il  analoji  nəşr Almaniyada  çıxmışdır  - 
İllustratrierte Zeitung (“İllustrasiya olunmuş xəbərlər”).
Hesab  edilir  ki,  dünyada  ilk  reklam  aqentliyi  Artur  Qorj  və 
Uolter  Konun  bürosu  olmuşdur,  bu  büronun  əsası  1611-ci  ildə 
Londonda  qoyulmuşdur.  Tcofrast  Renodo  Parisdə  Ünvan bürosu-

---

nu  təşkil  etmək  üçün  kral  imtiyazı  almışdır.  Sonradan  bu  agentli- 
yin  fəaliyyəti  bütün  Fransanın ərazisinə yayılmışdır.
Ən köhnə  irı  reklma müəssısələrindən  biri  elanlarm  ekspedisi- 
ya  kontorlan  olmuşdur:  Uilyam  Teylorun  1786-cı  ildo  yaranan 
aqentliyi,  Orlando  Boume -  1828-ci  ildə ABŞ-da (Nyu-York).
İlk  müstəqil  reklam  aqentləri  amerikalılar  Volni  Palmer  və 
Con  Xuper olmuşdur.  184Uci  ildə  onlar bir  sıra  qazetlərin  sahib- 
ləri  ilə razılaşmışlar ki,  qazet  sahəsinin  bir hissəsini  yaxşı  komis- 
siya  mükafatma  görə  satacaqdır.  Beləliklə  onlar  ilkin  olaraq  çap- 
çıların  aqentləri  olmuşdur.  Sonradan  onlar  müstəqil  vasitəçiyə 
çevrilmiş  və  həm  çapçılarlar,  həm  reklamverənlərlə  razılaşırdı. 
ONların  davamçısı  Corc  Rouell  20  ildən  sonra  artıq  yüzlərlə 
Amerika qazetləri  ilə  müqavilələr imzalamışdır.
Qeyd etmək olar ki,  ilk reklam  aqentlikləri ya müəyyən  nəşrin 
əsasında  və  ya  mətbuatda  elanlann  yerləşməsi  üzrə  xidmətlərin 
göstərilməsi  üçün  yaranmışdır.  Gələcəkdə  artıq  XIX  əsrin  ikinci 
yarısında digər funksiyalan  yerinə  yetirən  reklam aqentlikləri  ya- 
ranır.  Yüzillyin  sonuna yaxın  ərbi  Avropada  və  ABŞ-da tam  xıd- 
mət sikli  ilə reklam aqentlikləri  yaranır.  Bununla bərabor aqentli- 
yin  xidmətinin  ödənilməsinin  əsas  prinsipi  qurulur  -  reklamın 
yerləşməsinə tariflərdən faız qismində komissiya haqqlan.
İnkişaf  edən  reklam  aqentlikləri  ilk  reklam  kampaniyalarının 
keçirilməsinə  imkan yaratmışdır.  XIX  əsrin  ikinci  yansında ümu- 
milli  reklam  kampaniyaları məqsədi  ilə iri mal  istehsalçılarınm ti- 
carət markalannın tətbiqi  həyata keçirilir.
Texniki  proqress və yeni  texnologiyaların kəştl  çap  reklamınm 
gələcək inkişafına imkan yaratmışdır.
XVI  əsrin  sonunun  XVII  əsrin  əvvəlinin  ilk  reklam  plakatları 
kiçik  və  bir  rəngli  idi.  Onlann  Ölçüləri  22x25  sm  çox  olmurdu. 
Ən  böyükləri  22x50  sm  ölçüsünə  malik  idi.  Təbii  ki  plakatlann 
hazırlanma  müddəti  çox  olmuş,  onlann  maya  dəyəri  isə  yüksək 
idi.  Reklam  plakatlannın əsas  sifarişçiləri  XVII  əsrin  birinci  yarı- 
sında  kitab  nəşriyyatçılan olmuşdur.
Çap  işinin  inqilabi  kəşf Aloiz  Zenefelderin  (1771-1834)  kəşfı 
olmuşdur.  1796-cı  ildə  o  əhəng  daşmın  kimyəvi  etnalı  yolu  ilə

---