8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

XVII FƏSİL.  İNFORMASIYA İQTİSADİYYATININ 
MİLLİ  POTENSİALLAR SİSTEMİ
17.1. 
Iqtisadi potensialın  ümumi anlayışı
17.2. 
Milli sərvət ənənəvi anlayışda
17.3. 
Təbii ehtiyyatlar
17.4. 
Milli sərvətin geniş konsepsiyası
17.5. 
Idarə etmə potensialı
17.6. 
İqtisadi potensialın yığılması
17.1.  İqtisadi potensialın  ümumi  anlayışı
Ölkənin  iqüsadi  potensialı  cəmiyyətin  mal  və  xidmətləri  ıs- 
tehsal  etmək,  əhalinİn  tələbatlarmm  təmin  edilmosi,  votəndaşla- 
nn  həyat  keyfıyyətinin yaxşılaşdırılması  məqsədi  ilə  gemş  isteh- 
salatı  xarakterizə  edir.
İctimai  istehsalat  ehtiyyatlarm  Iazuıı  olan  həcmdə  və  keyfıy- 
yətdə  məhsula  çevrilmə  prosesidir.  Bu  planda  o  əsasən  qarşılıqlı 
əlaqəli  və  qarşıhqlı  şərtləndirilmiş  ehtiyyatlardaıı  irəli  gəlir, 
məhz onlar istehsalatın imkanlarını  müəyyən edir.
❖ Əsas  kapitalın  və  digər  qeyri  maliyyə  və  maliyyo  aktivlori- 
nin;
❖ Təbii  ehtiyyatlann;
❖ İnsan ehtiyyatlan;
❖  İdarə etmənin təşkili;
❖ İnnovasiya potensialı.
İik üç element ənənəvi və geniş anlayışda 
milli sərvət
 
analayışı 
altında birləşir.  Onlar iikin ehtiyyat imkanlanm müəyyən edir.
Bunula  bərabər  müasir  şəraıtdə  ıqtisadi  inkişafın  tcmpləri  is- 
tehsalatın  artımını  təmin  edən  eimin  inkişafı  və  innovasiya  yeni-

---

likləri  ilə təyin olunur;  Bu əsasən clmi  mallar və xidmotləri  hesa- 
bına həyata keçırilir.
İqtisadi  inkişafın  potensialı  yalnız  ilkm  ehtiyyatlardan  dcyii 
həmçinin  eimi-innovasiya  və  idarəetmə  potensiallanndan  quru- 
lur.  İdarəetmənin  təşkıli  və  innovasiya  potensialı  milli  sərvetlo 
sıx bağlıdır.
İstehsalatın bu amillərinin olması və ıstfıadə öz növbəsində öl- 
kənin ictimai və iqtisadi quruluşu, xarici ıqtisadi vəziyyətlə və ıq- 
tisadi  siyasətlə,  iqtisadi  inkişafı  sürətləndirmək bacanğı  ilə  bağlı- 
dır,  əgər  o  uzunmüddətli  effektiv  istehsalata,  əhaliniıı  rifahının 
yüksəlməsinə,  istehsalat aparatının modernləşməsinə,  rəqabotqa- 
biliyyətliyin  artamsma  və  iqtisadi  potensialın  modemləşməsino 
yönəlmişdir.
Ölkənin  mallann  və  xidmətlərin  istehsalatı  üzro  potensıal  im- 
kanlarım  təyin  edən  vacib  xarakteristika  milli  sər\>ətdır  o  daxilı 
məhsulun və cəmiyyətin tələbatlanm n təmin edilməsi  məqsodlə- 
ri  üçün  milli  gəlirin  artmasmı  təmin  edən  iqtisadi  ınkişafın  baza 
amillərini xarakterizə edir,
Milli  sərvət  insanlann  əw əlki  nəsllərinin  fəaliyyetinin  nəticəsi- 
dir  və  bununla  bərabər  yaşayan  nəsillərin  istehsalat  fəaliyyətinin 
əsasıdır.  Milli sərvət (milli kapital) ənənəvi anlayışda ölkədə toplan- 
mış  istehsalat  və  tələbat,  qızü  valyuta  ehtiyyatlan,  digər  ölkələrin 
borcları  üçün yaradılmış  maddi və  qeyri maddi  dəyərləri  əks  etdirir. 
Bu planda o özü-özlüyündə  real aktiv kimi olan əşyayi səı*vətdir.
Bununla bərabər milli  sərvət bütün iqtisadi aktivlərin (həm  ma- 
liyyə,  həm  qeyri  maliyyə)  ölkənin  rezidentlərinin  mülkiyyətində 
olan  bazar qiymətlərində  müəyyən olunur,  bu zaman  onlann ölkə- 
nin qeyri rezidentlərinə  maliyyə  Öhdəlikləri nəzərə  aİınnıır.  Bu za- 
man  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  maliyyə  sənədləri  (səhmlər,  istiq- 
razlar  və  digər  qiymətli  kağızlar)  bir  qayda  olaraq  ona  gorə  qiy- 
mətlidirlər ki,  milli  sərvətin  əşyayi  elementlərinə və  onların  gətir- 
diyi  gəlirə  müikiyyət hüquqlarını  təmin edən sənədlərdir,
Milli  kapitalın  tərkib  hissələri  fərdi  kapitallardır.  Fordi  kapi- 
talların  sıx  əlaqədə  qarşılıqlı  istehsalı  cəmiyyətin  bütün  kapitalı-

---

nın istchsalatın vahid prosesini yaradır.  Bu mürəkkəb və ziddiyot- 
li  vahıdlikdə fərdi  kapitallar müstəqil  istehsalçıların ehtiyatlan  ki- 
mi  çıxış  edır.  Bununla  bərabər onlar bazar  təsərrüfatmın  qanuna- 
uyğunluqlan  ilə şərtləndirüən tələb və təklif,  rəqabətli şərtlor,  is- 
tehsalat  amillərinin  və  hazır  xidmət  və  məhsul  bazarlarınm  ve- 
ziyyəti  iqtisadi  əiaqələr sistemi  ilə birləşir.
Milii  sərvətin həcmi cari və müvafıq qıymətlərdo müəyyən ta- 
rixlərə  hesablanır.  Cari  qiymətlərdə  müvafıq  dövrlordə  qüvvodə 
olan  əldə  etmə  qiymətlərində  onun  elementlərinin  dəyərini  əks 
etdirir.  Bu  zaman  əsas  fondların  dəyəri  onların  yenidən  qiymət- 
ləndirilməsi  tarixinə  hesablamr.  Miüi  sərvətin  fiziki  həcminin və 
dinamikasının  dəyişməsi  bazis  kimi  qəbul  olunmuş  dövriin  qiy- 
mətiərində həyata keçiriiir.
M üxtəlif ölkələrin mılli  sərvətinin müqayisəsi  üçün onun ABŞ 
dollarında qiynıətləndirilməsi həyata keçirüir.
Milli  hesablar sisteminə əsasən milli sərvət həcminə qeyri  ma* 
liyyə  aktiviəri  və  maliyyə  aktivləri  daxildir.
Qeyri  maddi  aktivlərə qeyri  maliyyə  istehsal  olunmuş  aktivlor 
və  qeyri  maliyyə  istehsal  olunmamış  aktivlər aiddir.  Həmçinin ev 
təsərrüfatlannda uzunmüddətli  istifadə  istehlak mallannın  hocmi 
təyin edilir.
Qeyri  maliyyə  istehsal  olunmuş  aktivlor  -  bu  istehsalat  fəaliy- 
yətinin  nəticəsı  olan aktivlərdir:  əsas kapital,  maddi  dövriyyo  vo- 
saitlərinin  ehtiyyatları  və dəyərləri.
Qeyri  maliyyə  istehsal  olunmamış  aktivlər  istehsalat  nəticəsi 
oimayan  aktivlərdir.  Onlara  maddi  istehsal  olunmamış  aktivlər 
(torpaq,  təbii  ehtiyyatlar)  və  hüquqi  və uçot əməliyyataln  noticə- 
sində  yaranan  qeyri  maddi  istehsal  olunmamış  aktivİər (məsəİən, 
müəyyən fəaliyyət növləri  ilə məşğul  olmaq  üçün hüquq).
Maddi aktivlər - bu digər təsərrüfat subyektlərinin maliyyə öh- 
dəliklərinə  qarşı olan aktivlərdir.  M əsələn təqdim olunmuş kredit 
həm  krediti  toqdim  edən,  həmdə  krediti  alan  şəxsin  aktividir.  Öl- 
kənin rezidentləri  arasında aktivlər və maliyyə öhdəliklori  osasən 
bir-birinə müvafıqdir.

---