8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)
Yüklə 154,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
Milli sərvətin həcmı və struktunu onun mülkiyyet formaları, Ölkənin ərazısi iizrə paylanması, ölkənın hər bir inkişaf uıorhələ- sində mal və xidmətləri ıstehsal etmək imkanlarını müəyyən edir. Yığılmamn əlverişsiz strukturu uzun illər ərzində qurulan iqtisa- diyyat strukturu, digər tərəfdən istehsalatın rentabelliyiııdə müqa- yisənin nəticəsidir. Ölkə qarşısında istehsalın həm daxili tələbatlann təminı planın- da, həm beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıqda iştirak planında ixtisas- iaşması məsələsi durur. Bununla əlaqədar milli sərvətin ıstehsalla və ümum daxiii məhsulun, ümum milli gəlirin, əmanətlərin və sər- mayələrlə uyğunlaşması lazım olur. Tələbat tərəfındən hasılat dövrü əhalinin gəlirlərinin artımı və sərmayə tələbatı ilə təmin olunmalıdır, istehsalat tərəfındən isə istehlak və sərmayə malları- nın və xidmətlərinin buraxıhşınm artımı ilə təmin olunmalıdır. İnsan kapitalı daxil olmaqla milli sərvətin yığılması hasil olu- nan kapitalın, təbii kapitalın və insan kapitahnın birgə dəyərinın artması kimi baxılır. Milli sərvətin ənənəvi anlayışında sərmayə proesi fərdi iqtisadi vahidlərin sərmayə qoyuluşları kimi izah olu- nur, Ölkənin birgə sərmayələri isə ayn-ayrı təsərrüfat subyektlə- rinin bu məqsədlə qoyuluşu kimi baxılır. Milli sərvətin geniş konsepsiyasında bırbaşa sərmayə qoyan subyektlərlə gəlirin əldə edihnəsi ilə birbaşa bağlı olmayan xərclər baxılır. M əsələn, dovlətin həyata keçirdiyi təhsilə, səhiyyəyə, digər sosial ehtiyyaclara xərclər ənənəvı anlayışda sərmayə deyırlər, lakin onlar milli sərvətin geniş izahında insan kapitalına səmıayə kimi baxılır. Milli sərvətin ənənəvi anlayışında olduğu kimı yığılmış milli sərvətin ümumi həcmini fərqləndirmək olar, həmçınin onun fak- tiki istifadəsi, yəni hasil olunan prosesdə real istifadə. Əsasən də, əhalinin əm ək qabiliyyətli yaşda olan hissəsi haınısı istehsalda iş- tirak etmir, texniki proqreslə bağlı olan təbii ehtiyyatlann uçotu- ııun problemləri mövcüddür, onlar əvvəl qeyri rentabelli sayılan obyekti işləməyə imkan verir. Yaranan problemlərin hamısı anla- yışlann, metodoloji problemlərin və informasiya təminatı müoy- yən olmaqla hazırki dövrdə hələ hazırlanmayıb. Daha ətratlı öl- kənın iqtısadi potensialının elcmentlərınə aıd olan m əsələlər iqti- sadi-cağrafı, elmi, idarə etmə və digər potensiallara, sahələı arası komplekslərə və s. aid edilir. Nəticə 1. Ölkənin iqtısadi potensialı cəmiyyətin malları vo xidmətləri istehsal etmək və əhalinın tələbatının təmin olunması məqsədi ilə geniş hasilatı genişləndırməyi təmin etməyi xarakterizə edir. Ehtiyyatlann yenidən qurma prosesi olan ictimai istehsalı həc- mindən və keyfıyyətindən asıh olaraq, həlledici dərəcədə yığıl- mış milli sərvətdən - əsas kapitaldan və digər qeyri maddi və maddi aktivlərdən və insan ehtiyyatlarından asılıdır. Bununla bə- rabər iqtisadi inkişafm potensialı əhəmiyyətli dərəcədə elmi-in- novasiya və idarə etmə potensialı ilə təyin olunur. 2. Milli sərvəti ənənəvi və geniş anlamda fərqləndinrlər. MiIIi sərvət ənənəvi anlayışda ölkədə yığılmış maddi və qeyri maddi dəyərlərin ölçüsünü, digər ölkələrin borclarınm və həmin ölko- nin digər ölkələrdə mülkiyyətinı əks etdirır. Bu planda özü özlü- yündə real, maddi sərvət olan real aktivlərdir. Bununla bərabər milli sərvət bütün iqtisadi aktivlərinin birgə dəyəri kimi təyin oluna bilər. ttYeddilik,, ölkələrində yığılan hasil olunan sərmayə adam başına digər ölkədəkindən xeyli çoxluq təşkil edir. 3. Milli sərvətin tərkibinə təbii kapital kimi həın hasil olunan, həm hasil olunnıayan bütün növ təbii ehtiyyatlar daxildir. Buraya torpaq, faydalı qazıntılar, təbii bioloji vo yeraltı su ehtiyyatları da- xildir. Faydalı qazıntıların ehtiyyatlan iqtisadi inkişafm əhə- miyyətli, lakin həll edici anıili deyil. Bir çox inkişaf etmiş ölkəlo- rin iqtisadi üstünlüyü onlann özünün ərazisində faydalı qazmtıla- rm kasıblığı şəraitində təmin olunur. Həmin ölkələrdə təbii chtiy- yatların olmasma görə bir adam başma “yeddilik” ölkəlorini xeyli qabaqlayır, bununla belə o ÜDM ıstehsahna görə bir neçə dəfə geri qalır. 4. İnsanlarm həyatında kardinal dəyişiklər baş verir. Son onil- liklər informasiya-sərmayə cəmiyyətinin foraıalaşmasına istiqa- mətlənən qurulan iqtisadiyyatın inkişafmın yeni konsepsiyası in- san kapitalımn anlanılmasına əsaslanır. İnkişaf edən yenı cəmiy- yət özündən əvvəl olan cəmiyyətlərdən əhəmiyyotli dorəcədə fərqlonir. O elmin və cffektiv texnologiyaların inkişafına, iıısan kapitalınm yeni keyfıyyətinə, cəıniyyətin sosıal strukturunun də- yişməsinə, idarəetmənin daha yüksək səviyyəsinə, ehtiyyatlann daha səmərəli istifadəsinə əsaslanır. Birlıkdə bu hallar yenı cə- miyyətin formalaşmasını şərtləndirən yeni sıneıji effekti yaradır. Bu dəyişiklərin həlledici amıli insan kapitalının inkişafıdır. Bu obyektiv əsasda istifadə olunan milli sərvətin ənənəvı anlayı- şı ilə bərabər insan kapitalını daxil edən milli sərvot aıılayışı ya- ranmışdır. Bu mövqedən milli sərvət hasil olunan kapitalın, tobii kapitalm və insan kapitahnın birləşməsi kimi təyin olunur. İıısan kapitalını formalaşdıran əsas fəaliyyət sahələri elmi-tədris kompleksi, səhiyyə və həyat şəraitini bilavasitə tənıin edən sahə sistemidir. “Yeddilik1' ölkələri Adam başına insan kapitalının he- sablanmasında biri digərini qabaqlayırlar. 5. İqtisadi potensiahn vacib elementi idarəetmonin - məqsəd- ləri müəyyən etmək üsulları və bacarığı, təşkilatların və insaııla- nn fəaliyyətini təşkil və koordinasiya etməkdir. Ycni, istehsal üsullarını dəyişdirən texnologiyalar, çoxquruluşlu comiyyətin formalaşması, yeni təsərrüfat əlaqələrin inkişafı, idarə etmənin mülkiyyətdən ayrılması, iri təşkilatların artımı, insan və onun davranışmın motıvləri haqqmda biliklərin dərinlənməsi ida.ro et- mənin təşkilinə əhəmiyyətli dəyişiklər apamıtşdır. İdarəetmənin yenidən qurulmasının əsası informasının bilavasitə mübadiləsini təmin edən və informasiya texnologiyalannın istifadəsi ılə qərar- ların qəbulu kompüterləşdırmə və telekommunikasıya olnıuşdur. İdarəetmə qərarlarının əsas ıstiqaməti bazarlann əldə olunması- dur. İnkişaf etmiş ölkələrin müasir iqtisadiyyatı üçün lerarxik ida- rə etmə strukturlarma xas olan üsullardan onun bazar prinsipləri əsasmda demokratikləşdirməsini əks etdirən proseso keçid baş verir. 6. Azərbaycamn iqtisadi potensialınm yığılması perspcktivləri dünyada baş verən ümumi əsas tendensiyalar çərçivəsində müəy- yən edilə və reallaşdırıla bilər. Bu zaman aşağıdakılar nəzərə Yüklə 154,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|