İnsanın fiziki qabıliyyətləri əl əmək alətlən+təbiı amıL
Sənayc cəmiyyətində struktur mürəkkəbləşir:
İnsanın fiziki və zehni qabiliyyəti + maşınlar + təbii amil +
elektrik enerjisi.
Post sənaye cəmiyyəti üçün texnoloji istehsal üsulunun əsas
komponentlərı kimi aşağıdakılar çıxış edir:
İnsan intellekti+ən yeni informasiya texnologiyalan (İT)+ın-
formasiya.
Nəticə etiban ilə İİ-nı və informasiyanın texnoloji istchsal
üsulunu, hadisənin mühüm tərkib elementləri nəzərdə tutulduqda
oxşar anlayışlar kimi nəzərdən keçirmək olar. SÖhbət xususi tə-
sərrüfat növü kimi İİ-ı getdikdə, onda texnologiyadan başqa bu
termin xüsusi sosial-iqtisadi münasibətləri daxil edır və bu məna-
da o, “texnoloji istehsal ü su lu ’anlayışındangenişdir.
Beləliklə, İİ-ı ictimai istehsal təkamülündə qanunauyğun mər-
hələdir. O xüsusı texniki, texnoloji və sosial-iqtisadi köklərə ma-
likdir, xüsusi inkişaf məntiqi ilə xarakterizə edilir, onlann sonrakı
mərhələləri üçün bazisdir.
2.3, Sənayeyə qədər, sənaye və postsənaye
cəmiyyətinin müqayisəli xarakteristikası
İnformasiya iqtisadiyyatı özlüyündə mövcud deyil. O, infor-
masiya cəmiyyətinin (postsənaye) təməlini yaradır və onun çər-
çivəsində mühüm tərkib hissə kimi fəaliyyət göstərir.Nəticə eti-
barı ilə İİ-nın mahiyyət və strukturu daha dərindən başa düşülə
bilər, əgər sənayeyə qədər. Sənaye və post sənaye cəmiyyətinin
əsas xarakteristikalannm müqayisəli analizini həyata keçirsək
İİ-nın strukturu daha da dərindən başa düşiilə bilər.
İnformasiya əsrinin spesifıkası daha həcmli, hərtorəlli və loka-
nik olaraq 70-ci illərin sonunda informasiya prosesləri üzrə bey-
nəlxalq elmi konfransda əsaslandırılmışdır. Onun üç tip camiyyə-
tin müqayisəli sxemi şəkilində söyləyək.
Cədvəl 1
Sənayeyo qodor, sənaye və postsərıaye
cəmiyyətinin müqayisəti sxemİ
Cəmiyyə-
tin tipi
Sənayeyə
qədər
Sənayc
Postsənaye
Tıp/sektor
İlkin
Təkrar
Üçüncü
İstehsallar
Hasilat
Yaradıcı
Enıaledici
Aparıcı ıq-
tisadi sek-
tor
Xammal korıd
təsərrüfatı, ba-
hqçılıq, faydalı
qazmtılarm ha-
silatı, meşə ma-
teriallan və s.
Emaledici mal-
ların istehsalı,
cmal sonayesı,
tikinti
Xidmotlər
Dördüncü
Nəqliyyat xidnıətləri,
ticarət, maliyyə və
s.kommunal xidmətlər
vo sığortalama, səhiy-
yə, elm və təhsil
Kökündən
dəyişdiron
ehtiyatlar
Tobii qüwələr
Su, külək, ev
Heyvanları vo
insan ozoləİHri
Yaradıcı cncrjı,
kömür, ncft, qaz
nüvə yanacağı
bazasmda
elektrik
Beşinci
İnformasıya
Saxlaına, emal vo mo-
lunıatlann ötüriiltnə
sistcmlori
Slratcji ch-
tiyat
Xammal mate-
rialları
Maliyyə kapitalı
Biliklər
Əsas tcxno-
lo^iya
Fərdi bacanq,
ustalıq
Maşın texnolo-
(iiyalan
İntellektuai
texnolopiya
Əsas peşə-
lər
Fcnner, sənət-
kar, fiziki işçı
Yanm ixtısaslı
fəhlə, müsondis
Alimlər, texıııklər və
mütəxəssislər
Mctodolo-
giya
Sağlam fikir, sı-
naq və səhvlə-
rin təcriibəsi
Empirizm və
cksperimentlik
Abstraaksıyalar, mo-
deiiər, sistem təhlil,
qorarlann qəbul edil-
mə nozoriyyəsi
Təyinat
Təbii qüwəloro
qarşıdurma
Təbiət qüwələ-
rirdon istıfadə
edılmosı
İıısamıı insanla qarşt-
lıqh əlaqəsi
Müvəqqəti
perspektiv
Keçmişə yönəl-
mə
Bu cür şoraito
nyğunlaşma,
ekspcrmcntdon
kcçirmo
Golocoyo yönolmo,
prnqnoz vo
planlaşdırma
Ox prinsipi
Ənənəçilik
İqtisadi inkişaf Nəzəri biliklorin kod-
laşdmlması, hoyatm
kevfıyyəti
Post sənaye cəmiyyətinin xususiyyotlərinə dair çıxanlan nəti-
cələrin özünü təzə-təzə təzahür etdiyi bir dövrdə dorc edilməsinə
baxmayaraq, sonrakı illərdə hal-hazıra qədər onlar nəirıki tokz.ib
edilməmişlər, hətta bu anlayışın əsaslandınlmış inkişaf meylləri-
nin düzgünlüyü əlavə olaraq təsdiq edilmişdir.
İqtisadı fəaliyyətin bir-birindən keyfıyyətcə fərqlənən bır ne-
çə sahəlerə bölüşdürüldməsi 1940-cı ildə Avstraliya iqtisadçısı
Kolin Klark tərəfındən həyata keçirilmışdi. O, ictimai istehsalda
üç sahəni ayınrdı: ilkin - bütün çıxarma sahələri, ikincisi - emal
sənayesi və üçüncü - xidmətlər. Bir qədər sonra D.Bell miistoqii
sektor kimi maliyyə və sığortanı ayırmaqla iqtisadiyyatı dörd sek>
tor üzrə təsnifləşdirməyi təklif etdi. Sonra isə beşinci sektor - in-
formasiya sektoru meydana gəldi, hansını ki, 70-ci illərdə ameri-
kalı M.Porat iki yerə böldü - birinci və ikinci informasiya sekto-
ru. Beləlikİə, qərb alimləri üçün post sənaye cəmiyyətiııin 6 sek-
torlu iqtisadiyy'at modeli meydana gəldi.
İqtisadi fəaliyyətin bir neçə sektora bölüşdürülməsinin nəzəri
əhəmiyyəti K.Klark torəfındən edilmiş olduqca mülıüm nəticə-
dən ibarətdir. O, belə nəticəyə gəlmişdir ki, iqtisadi torəqqi bir
sektorda məşğul olanların əksəriyyətinin digərində məşğul olan-
ların əməyinə ardıcıl keçməsi nəticəsində baş verir: birincidən
ikincıyə, ikincidən üçüncüyə və s. Başqa sözlə desək iqtisadi to-
rəqqi, onun templəri və miqyaslan və məzmunu uyğun məhsul-
darlıqdan, yəni bu konkret ictimai istehsal sektorunda omok moh-
suldarlığından doğan fəaliyyətdir.
İİ-nin mahiyyətı, onun mozınunu onun strukturunu - bu anİayı-
şı yaradan bütün əsas elementlərin qarşılıqh əlaqəsi və qarşılıqlı
asılılığını təhlil etmədən dərindən başa düşülə bilmoz. Növboti
fəsil İİ-nin, məhz onun əsas tərkib hissələrinin daha təfsilatlı xa-
rakteristikasını daxil edir.
Dostları ilə paylaş: |